Балалардың сүйікті жыршысы

“Қайсысы  дұрыс, қайсысы бұрыс?” өлеңі  оқылады.

Жазыпты бала,

Сен оқып қара,

Қайсысы дұрыс?

Қайсысы бұрыс?

Шөлінде-бұлан,

Інінде-ұлан,

Тайгада-құлан,

Елінде –қыран

Көгінде-жылан.

Балалардың  жауабы.

 

Білгішбек:  Сендер  қанша сөз білесіңдер? Әрине, айта алмайсыңдар. Тіл ғылымымен айналысып жүрген үлкен ғалым ағалар да қанша сөз білетінін айта алмауы мүмкін. Әйтсе де, газет-журналдарды, алуан түрлі кітаптарды, көркем әдебиетті көп оқитын, үлкендерден естіген сөздерін есте сақтап қалуға тырысатын зерек балалардың өзге балалардан гөрі сөзді көбірек білетіні, сөздік қорының молырақ болатыны ақиқат қой. Ондай балалар сабаққа да алғыр келеді.

 

Ая: Атамның ұсынып отырған мына бір топтамасынан сендер көпшілік біле бермейтін талай-талай атауларға қанығасыңдар. Ол сөздерді естеріңе сақтап, сөздік қорларыңды байытып жатсаңдар нұр үстіне нұр.

 

Білгішбек:

• Пәйке-бұғы танасы
• Саһар-аққу қоразы
• Тағылан -жайран
• Қауыр-тау құсы
• Бандал-еменнің бас бұтағы
• Шөндік-жолбарыстың күшігі.

Осылай  жалғастыра беруге болады.

 

Білгішбек: Балалар, ақын атамыздың жаңылтпаштарын білесіңдер ме?

Ұшы үшкір ұшқыр үш жебе алдым,

Үшеуі де үшкір, ұшқыр  деп алдым.

Шығардағы шынжыр шылдыр-шылдыр,

Шылдыр-шылдыр шынжырдағы шынжыр.

Ал, мықты болсаң жаңылмай оқып көр.

Ортаға  екі бала шығып, жаңылтпаш айтып  жарысады.

 

Білгішбек: Ақын атамның тағы бір өнері -  әнге өлең жазу. Оның 1949 жылдан бастап 300-ге жуық өлеңі ән-әуенге айналыпты. Ол әндердің көбі өздеріңе арналған: “Мен - баласы даланың”, “Мұғалім ол біздің”, “Менің  атам - майдангер”, “Көктем дала - Алматы”, “Біздің балабақшада”, «Жұлдызым» тағы басқа көптеген өлеңдері. Ендігі кезекті Ибрагим Нүсіпбаев ағаларыңның әніне жазылған әсем әнге берейік.

“Мұғалім  ол біздің” әні.

Ая:  Балалар, Мұзафар атамыздың көп еңбектенетінін білдіңдер. Ал осылай көп еңбектенуді кімнен, қалай үйренгендігі жайлы білгілерің келе ме? Бұл туралы атаның өзі былай дейді: (кітабын ашып оқиды)  «…Дімкәс әке-шешеміз бізге кезекпен үй сыпыртатын, су әкелдіретін. Алты-жеті жаста мал жайлауды үйрендім. Тезек теру, шілік шабу, отын жару - бала шақтағы күнделікті үрдісіміз еді. Ауаны қалай жұтсақ, суды қалай ішсек, бұлар да сондай үйреншікті машық еді, арба жегу, етік жамау, түйме қадау, кір жууды да жатырқаған емеспін, кейде апама болысып, сиыр сауған күндерім де болды... Осының бәрінің өсе келе пайдасы тиді, әсіресе әдебиетте. Солардың бәрі еңбектене білуге, еңбектен ләззат табуға үйретіпті”  - деп есіне алады.

 

Ертеңбай: Шәкірт болсаң,

Шоқандардай озық бол,

Оқу-білім бейнетіне  төзіп көр.

Ертеңгі істі бүгін ойлап, бейімде,

Бүгінгіңді ысырма тек  кейінге.

Қадари-хал талабы бар  әркімнің,

Жастан шырқа әнін туған халқыңның.

Кітап құмармен сырлас бол,

Кластастармен мұңдас бол.

Қылқалам, бояу сөйлесін,

Сал туған ауыл бейнесін!

Үлкеннен үйрен,

Кішіге үйрет.

Жаманнан жирен,

         Тозғанды күйрет, - деп Мұзатамыз  маған да, сендерге де өсиет жолдапты. Достар, мен  сендердің орталарыңы келгеніме қуанып тұрмын. Өзім сияқты Жалқаубай, Ертеңбай, Олақбайларға: кітапты көп оқып, өлең-жыр, аңыз-ертегімен дос болыңдар демекпін!

 

Ая:   Атам - кітап, мен – дәптер,

Ақыл толы сөзіне.

Қызығам да, әлбетте,

Көшіремін өзіме.

Еш дүкенде сатылмас

Тегін кітап - сарқылмас

Өмір – кітап - атамыз!

Беттері ашық ұдайы,

Оқылатын кітап ол.

Сырын ашып ұдайы,

Тоқылатын кітап ол.

Еш дүкенде сатылмас

Тегін кітап - атамыз!

Қанша оқысаң, сарқылмас

Өмір-кітап - атамыз!

Қонақтар  балалармен қоштасып шығып кетеді.

 

Кітапханашы: Міне, достар, мерекеміз аяқталуға жақын қалды. Келіңдер, жыр ақсақалы - Мұзатамыздан ақ бата сұрайық. Соңғы сөзді (бір баланың аты аталады) берейік. Ол бізге Мұзафар атамыздың ақ батасын оқып береді.

 

                   …Бола білсең, Күндей бол,

Барлық жұртты бірдей көр

Мейіріңді  аямай

Жылуыңды бірдей бөл…

 

Кітапханшы:

                   Әумин,батаңыз қабыл болсын дей  отыра.

Құтты болсын, ата туған күніңіз!

         Алдымызда аман-есен жүріңіз,-деген  жыр жолдарын арнағымыз келеді. 

Аңыз  бенен ертегі еліктіре ертеді

 

М.Әлімбайдың аңыз- ертегілері бойынша әдеби ойын

  

Ұйымдастыру: Кітапханашы  өтілетін шара туралы хабарландыру іліп қояды. Сұрақтар жазылған үлестірме қағаздар, үш түсті (сары, жасыл, қызыл) жолдар  дайындалады. (Қағаздан жасауға болады)

Ойынның шарты:

• Әдеби ойын  үш кезеңнен тұрады. Ойын басталмас бұрын залдағы оқырмандарға үш сұрақ қойылады.Сұрақтарға  жауап берген  оқырман ғана   ойынға қатыса алады. Ойынның әр кезеңінің өз  ережесі бар. Олар  сұрақтардың алдында беріледі.
• Әр кезеңде жеңімпаз атану үшін  ойыншы өзінің алдындағы жолды бірінші болып жүріп өтуі керек. Барлығы үш жол: қызыл жолда бір де рет қателесуге болмайды. Сары жолда 1 рет қателесуге болады, ал жасыл жолда тұрған ойыншы 2 рет қателесуге мүмкіншілігі бар.
• Әр кезеңнің жеңімпаздары соңғы айналымда кездесіп, жеңімпаз анықталады.
• Ойыннан шыққан оқушылар айып ретінде М.Әлімбайдың өлеңдерін оқып, оның жұмбақтарын жасырып, қызықты топтық ойындар ұйымдастыруларына болады.

Бірінші кезең  ойыншыларына қойылатын сұрақтар:

1.М.Әлімбайдың  туған күні? (1923 ж. 29 қазан)

2.М.Әлімбайдың  туған жері  (Павлодар облысы, Маралды ауылы)

3.1984 жылы Мемлекеттік  сыйлық алған жинағының аты? (“Аспандағы әпке”)

 

Ойынның алғашқы  кезеңінің   ережесі мынадай: үш ойыншы М.Әлімбайдың кез -  келген бір  тақпағын жатқа мәнерлеп айтуы қажет. Өлеңді үздік оқыған  бала жолды  бірінші таңдауға құқысы бар. Екінші орын алған екінші болып, үшінші ойыншы қалған жолға келіп тұрады.

 

“Әр түрлі”  тақырыбындағы сұрақтар:

1.М.Әлімбайдың анасының  аты кім? (Зейнеп)

2.М.Әлімбайдың әкесінің  аты кім  (Айтмағамбет)

3.Ақын бала кезінде  кім болуды армандады? (Ұстаз)

4.Балаларға арнап жазған  “Ақсерек те көксерек” ән-ойын музыкасының авторы кім? (И.Нүсіпбаев)

5.Ақынның бала кезінде   халық жыр-аңыздарымен таныстырып, қазақтың атақты ақын-жазушыларының   шығармашылығымен ең алғаш таныстырған  адам? (Анасы)

6.Мейірімсіз, қайырымсыз  төрт ұл бала немесе аналары  көкекке айналып кеткен ұлдар туралы ертегі (Көкек қалай көкек боп кеткен)

7.Өз илеуінен бөлініп,  басқалармен достаспақ болған  құмырсқа туралы ертегіні ата? (Қиттыққан құмырсқа)

7.М.Әлімбайдың атақты  ғашықтық дастаны? (“Естай-Хорлан”)

 

Ойынның ІІ кезеңінің  сұрақтары:

1.М.Әлімбай  балаларға  арналған республикалық “Балдырған”  журналында қандай қызметте болды? (Бас редактор)          2.М.Әлімбай Ұлы Отан соғысына өз еркімен неше жасында аттанды? (18 жасында)

3.Ақынның туған жылы?  (1923 жыл)

ІІ-кезеңнің алдында әділ қазылар алқасы үш қатысушыға М.Әлімбайдың ертегілері бойынша сурет салуды тапсырады. Суреті үздік шыққан ойыншы жолды бірінші болып таңдау құқығына ие болады. Екінші ойыншы екінші жолға, үшінші ойыншы қалған жолға келіп тұрады.

 

“Ертегілерді  білеміз бе?”  сұрақтары:

1.“Қарау” атты ертегісінің  кейіпкері? (Шиқанбай)

2.“Алатау баурайында”  ертегісінің кейіпкерлері Жақы  мен Сорай не үшін дауласып  қазыға барады? (Үй астынан табылған алтын үшін)

3.“Алатау баурайында”  ертегісіндегі алтынның құны  үшін хан не салдыруды бұйырады? (Алма бағын)

4.Еріншек бала Ертеңбай  туралы ертегісі? (“Еріншектер елінің Ертеңбайы” )

5.“Тышқан-дос” ертегісінде  тышқан кімді  тұзақтан құтқарып  алды? (Жолбарыс)

6.“Түлкінің құйрығы  неге ұзын” ертегісінде түлкі  құйрығын кіммен айырбас жасап  алады? (Қоянмен)

7.Ақынның ептілік туралы  жазған ертегісі (Епті кім?)

 

Ойынның ІІІ кезеңіне ойыншылар таңдап алу  үшін қойылатын сұрақтар:

1.Ақын “Пионер” газетінде  қызмет істеген  1949 жылы алғашқы  журналистік сұхбатты кімнен  алған еді?  (1949 жылы Мұхтар Әуезовтен)

2.М.Әлімбайдың шығармалары  неше тілге аударылды? (38 тілге аударылған)

3. Ақынның неше төл  кітабы баспадан шыққан? (50  шақты кітабы бар)

ІІІ-кезеңнің алдында  ақынның  бір ертегісінен  үзіндіні қимыл мен ым    (пантомимо) тәсілдерімен   бейнелеп көрсетеді. Әртістік қабілетімен көзге түскен бала жолды бірінші таңдайды. Қалған екеуі ретімен өз орындарына тұрады.

 

“Мына үзінді қай ертегіден алынған” :

       1. “…Қалдырған  баба өсиет:

Сақтаса қайсы үй дұрыстап,

Сол үйде болар дос  ниет,

Сол үйге қонар ырыс, бақ”.

 

“Алда-деп, берер ырысы”.

Үмітке игі жұбанып,

Отырар еді үй-іші,

Кілемді көріп, қуанып.

 

Көзіне сенбей аңырған

Көк кілем түсін бір  көрген.

Аралап тауды сабылған,

Аңыз ғып айтып үлгерген.”  (“Көк кілем”)

 

   2. “Шопан ағам  Жасұлан-

Бүкіл елге сыйлы адам,

Төлбасы боп жасынан

Ата жолын сыйлаған…” (“Қойшы мен мүсінші”)

 

   3.   ”… Қайдан  тапты қайратты,

Қызыл тілін сайратты:

Жалаңдатпай қанжарды,

Тоқтатыңдар жанжалды!

Картвелилер сақтаған

Ата салтын жоймадым:

Босағамнан аттаған-

Жауым емес –мейманым! (“Мейман”)

 

     4. ”…Қиядан  орағытып маңын қана

Қанатын қақпай баяу қалықтаған.

Көрінді құдіретті көк  патшасы

Қалайда балақ бауын  ағытпаған.

 

Жүргендей атыраптың  қамын ойлап,

Қыран құс ұзақ ұшты сабыр  жайлап.

Бұл не құс? Кімнің құсы?

Қайдан келді?

Аңырып аузын ашты ауыл-аймақ. (“Қыран туралы баллада”)

     5. “…Жапырақтар  түйісіп,

Көк қанатын жаяды.

Соқса аптап, күн ысып,

Саған тосып саяны.

Алма, алмұрт, жүзім бе…-

Әр аулада самсап тұр.

Жегің келсе үзіп же,

Аузыңды ашпа, аңсап құр…”  (“Алатау баурайында”)

 

                6. ...Көп ертектің біреуі

Аяз би хан жөнінде.

Бүкіл қазақ біледі,

Сол есімде менің де.

 

Әлсізді Аяз қорғапты,

Аш-арықты тойдырып.

Әділді Аяз қолдапты,

Жетімге де той қылып…

 

Бізге жеткен сөзінің

Шұғыласы таралып,

Әр заманның өзінің

Аяз биі бары анық.   (“Аяз би” )

   

7. “…Екі бұғы иен  жайлау, көк белде

Емін–еркін жайылыпты  көктемде.

Әдеті ғой кейбіреудің  желігіп

Есіретін майға тойып  бөккенде…”  (“Екі бұғы”)

Соңғы айналымның алдында үш кезеңнің жеңімпаздарына әділ қазылар алқасы М.Әлімбайдың бір ертегісі бойынша  үшеуі бірігіп қойылым көрсетуді сұрайды. Үшеуінің ішінен  әртістік талабы және мәнерлеп оқу қабілетімен көзге түскен бала жолды бірінші болып таңдау құқына ие болады. Қалған екі ойыншы қалған екі жолға келіп тұрады.

 

Соңғы айналымның “Бұл қай ертегі” сұрақтары:

1. Мақтағанға дандайсыған жолбарыстың түлкінің арбауына түсуі туралы  (“Түлкі мен жолбарыс”)
2. Олжаға таласқан екі бұғының аңшы нысанасына тап болуы туралы  (“ Екі бұғы”)
3. Қоянның  сақтық жасап түлкіні алдауы туралы (“Түлкі мен қоян”)
4. Өзінен кішілерге әлімжеттік жасайтын арыстан туралы ертегі (“Түйебас”)
5. Адамдардың шектен асқан іштарлығы, дүниеқоңыздығы, қараулығы туралы ертегі (“Қарау”)
6. Күншіл қарға туралы ертегі  (“Күншіл ғана күңкілдейді”)
7. Жақсылықты жақсылықпен қайыру туралы ертегі 

                                                                     (“Аю асуында”)

Жеңімпаздарды мараппаттау.

Ескерту: Сайыс барысында  ойыншылар  сұраққа  жауап бере алмаған жағдайда, жанкүйерлер   жауап берулеріне болады. Сұраққа  дұрыс жауап берген оқырманға жұлдызшалар беріледі. Ойынның соңында ең көп жұлдызша жинаған оқырмандар  да марапатталады.

 

 

Ойлы  жыр, орамды тіл

Әдеби саяхат

 

 Балалар  ақынның  шығармашылығымен танысып, өлеңдерін   мәнерлеп оқуға дайындалып келеді.

 

Қатысушылар: Кітапханашы, Әңгімеші, Өмірбаяншы (М.Әлімбайдың естеліктерінен үзінді оқушы), Көркемсөз оқушы балалар