Балалардың сүйікті жыршысы

Дән-дәулет,

Дәулет-дән,

Сән-сәулет,

Сәулет-сән.

 

 

Сауын бие ұстаған  саба ыстайды,

Саба ыстаған сары қымызды

Бабында ұстайды.

 

Жүргізуші бала: Балалар, өздеріңе аты мәлім ағаларың Т.Байқадамовтың әніне жазылған, ақын атамыздың “Кел, билейік ” әнін қабыл алыңдар.

М. Әлімбаевтың  «Кел билейік» өлеңіне жазылған, Т.Байқадамовтың  әні орындалады.

 

V. Ойын.

Жүргізуші қыз: Достар,  кезекті ойынға берейік. Сендердің қайсыларың епті, тапқыр әрі жылдам екенсіңдер. Енді соны сынап көрейік. Ендеше, “Ойыншылар” жарысын бастаймыз!

 

Ойын басталады

 

Ұшты, ұшты (Халық ойыны  ізімен)

Ұшты, ұшты:

Ұзақ ұшты,

Ұшты, ұшты:

Тұзақ ұшты.

 

Ұшты, ұшты:

Шіркей ұшты.

Ұшты, ұшты:

Шәркей ұшты.

 

Ұшты, ұшты:

Бұлбұл ұшты.

Ұшты, ұшты:

Шылбыр ұшты.

 

Ұшты, ұшты:

Мылтық ұшты.

Ұшты, ұшты:

Бүркіт ұшты.

 

Ұшты, ұшты:

Шымшық ұшты.

Ұшты, ұшты:

Ұршық ұшты.

Ойынды ақын атамыздың ойын-өлеңі бойынша  осылайша жалғастыра беруге болады.

VІ. Қарама-қарсы  сөздер.

Жүргізуші: Балалар, сендер өте көп біледі екенсіңдер. Дұрыс жауап бергендеріңе рахмет. Ендігі кезек мағынасы  қарама-қарсы қызық сөздердікі.

 

Ыстықта туып та,

Шыдаймыз суыққа.

 

Ащы терім ақты,

Жеміс өсті тәтті.

 

Халқың үшін жаның сал:

Қарғыс алма, алғыс  ал!

 

Ақылсыздар ұқпайды:

Аққа қара жұқпайды.

 

Құштар жандар өмірге

Бас имейді өлімге.

 

Еңбекшіл болсаң ерінбе,

Ауырдың өзін жеңіл де.

 

Қорқақты батырға санама,

Жаманды жақынға санама.

 

VІІ. Логогриф-шарадалар  сайысы.

Жүргізуші қыз:  Логогриф - шараданың бір түрі. Көбінесе өлеңмен жазылады. Әуелі жұмбақтаған сөзді табу қажет, содан соң әлгі табылған сөзді бір не екі әріп қосып немесе алып тастау арқылы жаңа сөздер құрауға болады. Логогриф ерте заманнан белгілі. Оны құрастырушылар қатарында Цицерон мен Апулей де болған.  Мысалы,

Бойыңдағы нәріңмін,

Анық айтсаң-жаныңмын.

Бұның шешімі “Қан”. Одан әрі :

Қоссаң дауыссыз дыбыспын,

         Дастарханнан табылдым- деп жұмбақтайды.  Балалар, өте қызық емес пе? Ендеше, шешеміз бе?

Балалар: Шешеміз

 

Мені жұтсаң,

Қуанып,

Тыныс алып тұрасың.

Қоссаң алдан бір  әріп,

Маған суды құясың,

Малдарыңды суарып. (Ауа-Науа)

 

Құясың оған әрқашан

Қымызды мейір қанатын…

Дауыссыз дыбыс жалғасаң,

Сыныпта оқу сағаты  (Саба-сабақ)

 

Өнеге жайын толғасаң,

Сол сөзді еске аласың,

Бір әріп қосып, ойласаң

Сүртінер затты табасың. (Үлгі-сүлгі)

 

Бастаушы:  Осымен Мұзафар атамыздың шығармашылығына арналған сайысымыз аяқталуға жақын.   

 

Кітапханашы: Ал, қымбатты ұландар! Өздеріңмен қоштасатын сәт туды. Бәрің шеттеріңнен алғыр, білімпаз екенсіңдер. Өздеріңе айтарым, ақын-жазушы аталарымыздың өздеріңе арналған кітаптарын көп-көп оқыңдар. Сендердің  еліміздің ақылды ұл–қыздары болып өсетіндеріңе сенімдіміз!

 

 

М.Әлімбайдың әндері  бойынша өткізілетін ән кешінің үлгісі

 

Ән кешін өткізу үшін үлкен дайындық жасаған жөн. Ең алдымен мәдениет үйі қызметкерлерімен кеңесе отырып, кештің ұйымдастыру барысын анықтап алу қажет. Кітапханашы өз оқырмандары арасынан әнсүйер талантты балаларды осы шараға қатысуларын ұйымдастырады. Сонымен қатар фонетекаңыздағы   Мұзафар Әлімбайдың сөзіне жазылған әндердің күйтабағы, немесе таспаға (кассетаға) жазылған әндері болса іріктеп алыңыз.

Осы ән кешін өткізу арқылы жасөспірім оқырмандарымызды М.Әлімбай  шығармашылығының жаңа қырымен таныстырып, ақын поэзиясына деген құштарлығын оятады мүмкін. Бұл жерде,әрине, кітапханашының тапқырлығы, ой-қиялының мәуелі жемісі өз міндетін атқармақ.

Ойындар

Түлкі мен қаздар

(Қырғыз ақыны Алықұл Османовтан)

Түлкі:

Қаңқ, қаңқ, қалың қаз!

Қашсаң, пана табылмас!

 

Қаздар:

Қулықты қой, қу түлкі,

Аузыңды жап, әрі қаш!

 

Түлкі:

Қаңқ, қаңқ, қалың қаз!

Ұстап жеймін, қарным аш!

 

Қаздар:

Атай көрме, аш түлкі,

Балапандар арық, аш.

Түлкі:

Мамыр, мамыр, мамыр қаз!

Мамырламай, бері бас!

Қаздар:

Қой, қой, түлкі, сұм түлкі,

Балапандар әлі жас!

 

Түлкі:

Тыңдамаймын сөзіңді,

Ұстап жеймін, кәне қаш!

 

Қаздар  қашады, түлкі қуалайды. Осы сәтте  күшік шыға келеді.

 

Күшік:

Әуп-әуп, әуп,әуп, аш түлкі,

Қазды күшік алдырмас!

Түлкі:

Арс,арс, арсылдақ,

Қайдан шықтың, арсылдап?!

 

Күшік:

Қутың-қутың қусың-ақ!

Қуып шығам, қу шұнақ!

Түлкі:

Маған бұлай үруге

Сенің әлі басың жас!

 

Күшік:

Әуп, әуп, әуп, әуп, аш түлкі,

Күшті болсаң, кел сынас!

Енді түлкі  қашады, күшік қуалайды.

 

Қаздар:

Қаңқ, қаңқ, қалың қаз

Енді саған алдырмас,

Арам ниет аш түлкі,

Бас сауғалап, қаш, түлкі!

(Түлкі қашып құтылады, күшік қаздарды қайтарып алаңға қайта келеді)

 

 

Баспалдақ (ойын)

Бізде қызық ойын бар,

Ал, ықылас қойыңдар.

Кәне, тәртіп сақтайық,

Баспалдақтан аттайық.

Қайырмасы:

Баспалдақты басқанда,

Батыл атта, жасқанба!

Ең әуелі балалар тәрбиешіге қосылып, бұл әнді  енді екі рет қайталап айтып шығады. Содан кейін ортаға бір бала шығып, екі орындықтың ортасына қойылған баспалдақтың текпішегіне аттап, ән ырғағымен жүріп өтеді. (Баспалдақтың ұзындығы екі метр, көлденеңі 38 сантиметр, текпішектердің арасы 20-25 сантиметр болу керек. Текпішектерді ағаштан жұмырлап жасаған жөн).

Қос аяқтап, қос қолдап,

Біз басайық баспалдақ.

Қызық ойын білеміз,

Паровоз боп жүреміз.

 

Қайырмасы:

Баспалдақты басқанда,

Батыл атта, жасқанба!

Бір бала басқыштың екі жақ қарғашасына екі аяғын қойып, текпішектерден қолымен ұстап, төрт тағандап, паровоз болып жүріп өтеді.

Өрт сөндіргіш ағадай

Тосқауылға қарамай.

Мұнараның басына

Тез шығамыз асыға.

Қайырмасы:

Баспалдақты басқанда,

Батыл атта, жасқанба!

Көлбеу мұнараның басына балалар басқышпен шығады.

Ойынды қайталап ойнауға  болады.

Бұл ойынды М.Әлімбай Ж.Смақовпен бірге  жазған.

 

 

 

Театрландырылған  қойылымдар

 

Түлкінің құйрығы  неге ұзын?

 

Қатысушылар: Ертекші, түлкі, қоян

Ертекші:Таңданар нәрсе көп екен:

Бұрында, бұрын, бұрында

Түлкіде құйрық жоқ екен,

Жалған сөз деп те ұғынба.

 

Құйрықтың мұң боп  жоқтығы,

Жылаумен өткен көп  күні.

Қашанда, қайда барса  да,

Аттаса болды қаншама,

Іздері жерде қалыпты,

Сол үшін түлкі налыпты…

 

…Жап-жасыл ойпаң-ояңда

Жолыққан түлкі қоянға.

Ұп-ұзын құйрық шұбалған.

Қашқанда қасқыр, жыланнан,

Аяққа болып оралғы,

Бөгейді-ақ екен қоянды…

Қырсық деп хақтың сыйлығын

Қарғайды екен құйрығын.

Қапыда бұта ішінен

Қоянды қолға түсірген.

Сахнаға аңдардың маскасын киген екі бала шығады.

Түлкі тасада тығылып тұрып қоянға тап береді.

 

Түлкі: (қоянды алқымынан қысып, ашуланып)

Менде жоқ құйрық сенде  бар,

Сен кімсің сонша?! Өл де қал!

Жексұрын мына сыңайың:

Құртып-ақ сені тынайын!

 

Қоян: (жалына)

Қалдыр, жалғыз жанымды!

Сіз-ақ ал осы құйрықты.

(Қоян  құйрығын жұлып түлкіге береді. Зорлықшыл түлкі ойланбастан өзіне жалғап алады)

 

 

Ертекші:

Қалыпты қоян сымпиып,

Құйрықтың түбі құнтиып.

Айлакер, жауыз, қу бөтен

Сол күннен бастап түлкі  екен,

Болыпты ұзын құйрықты,

Болыпты қызыл құйрықты.

 

 

 

Түлкі мен қоян

 

Қатысушылар: Ертекші, түлкі, қоян

 

Ертекші:

Тау мен таста жол  жүріп,

Аз ғана емес, мол жүріп,

Талма түсте Түлкекең

Келе жатты болдырып.

Жортып жүрген қоянды

Көре сала бұрыштан,

Қулық сезім оянды:

Жата қалды зымыстан.

Бір уыс боп бүрісті,

Түлкі жиі ыңқылдап…

Қоян сырттай жылысты,

Құлақ түре, тың тыңдап.

Түлкі: (ыңырсып)

Қоянжан-ау, қоянжан!

Қашқалақтай жортасың?

Дерт қысқан соң омалған

Менен несін қорқасың?

 

Қоянжан-ау, қоянжан!

Бала жастан бірге  өскен,

Көрші емес пе ек, тоғайдан

Тапқан дәмді бір  жескен!!!

Мүшкіл халім!-көрсеңші,

Жатырмын ғой ауырып.

Жақынырақ келсеңші,

Қоштасайық,бауырым!

 

Қоян: (қулана)

Екі құлақ сөзіңде,

Екі көзім өзіңде.

Деп сұр қоян үн қатты,-

Сұрамап ем кезінде.

 

Елдің іші ызы-шу:

“Ессіз жүріп, ұшынба,

Түлкі,-дейді,-қызылшыл!…”

Айтшы осы сөз шын ба?

 

Түлкі: (момақансып)

Үйреншікті жасымнан,

Ғадетімді жасырман:

Ет жемесем екі күн,

Мұң айықпас басымнан…

 

Қоян: (екі қолын  жайып)

Міне, осының жаман ғой!

 

Түлкі: (жаны ашып)

Біздің тұқым адал ғой,

Жаман мінез үшін де

Қынжылып-ақ жатырмын.

Бір қораның ішінде

Оп-оңай-ақ шатылдым.

 

Иісі келіп мұрныма

Жас ет пенен жас қанның,

(Қайдан шықты құрғыр,ә!)

Бір тауықты бас салдым.

“Неге ғана жедім деп”,-деп,

Құсқа жаным ашыды.

Еңіредім енді кеп,

Төктім ыстық жасымды…

 

Қоян:

Жемес бұрын, досым-ай,

Ойласаң ғой осылай!

 

Түлкі: (ойланғансып)

Тартпадым ба затыма,

Бұл не деген шірікпін:

Дәл сол жерін, қапыда

Ойлауды да ұмыттым…

Қоян:

Ұмытшақ жаман ғой,

Мен де содан қорқамын.

Сақтық керек заман  ғой,-

Сол себепті жортамын…

Қалмау үшін күлкіге,

Жоламаймын түлкіге!…

Ертекші:

Алдап соғып “бүлікті”,

Қоян жымға кіріпті

 

Мұзафар Әлімбаев туралы қанатты сөздер..

 

 

Бірнеше буын ақындардың аттарын атасақ, олар: Тоқмағамбетов, Орманов, Тәжібаев… Молдағалиев, Шаңғытбаев, Әлімбаев, Жармағамбетов, Сейітов, Мәмбетов сияқты келісті, талантты ақындарымыз бар. Бұлар–қазақ совет поэзиясының көп ізденіп, өнерленіп өсіп келе жатқан тобы.