Кәсіпорынның дағдарысқа қарсы стратегиясының мәні

      Дағдарыстың себептерін анықтау мақсатында сыртқы факторларды талдау.  Сырқы ортаға талдау жүргізу барысында алынған  ақпараттың үлкен көлемі шатысқа алып келуі мүмкін. Бірақ, толық емес талдау ақиқат жағдайды бұрмалау мүмкін. Жағдайдың дамуының анық және түсінікті суретін қалыптастыру үшін алынған нәтижелерді дұрыс салыстыру керек, талдаудың бірнеше кезеңдерін бір жүйеге келтіру керек:

• макроортаны талдау, оны шартты түрде төрт секторға бөлуге болады: саяси орта, экономикалық орта, әлеуметтік орта, технологиялық орта;
• бәсекелес ортаны оның негізгі бес құраушысы бойынша талдау: сатып алушылар, жабдықтаушылар, сала ішіндегі бәсекелестер, жаңа әлуетті бәсекелестер, ауыстырушы-тауарлар.

    Сыртқы  орта туралы жан-жақты ақпарат алып, оны сценарий құру әдісімен синтездеуге  болады. Сценарий – бұл болашақта  сол немесе басқа саладағы қандай үрдістердің көріну мүмкіндігінің  нақты сипаттамасы. әдетте бірнеше  сценарийлер құрылады, содан кейін  сол немесе басқа кәсіпорынның дағдарысқа қарсы стратегиясы сынақтан өтеді. Сценарийлер кәсіпорынға есептеуге  тура келетін сыртқы ортаның ең маңызды  факторларын анықтауға мүмкіндік  береді, олардың бір бөлігі кәсіпорынның тікелей бақылауында болады. Кәсіпорын  жағынан бақылауға бағынбайтын  факторлар арқылы әзірленетін дағдарысқа қарсы стратегия кәсіпорынға  бәсекелік артықшылықты ең жоғары түрде  қолдануға және сонымен қатар  мүмкін болатын шығындарды азайтуға көмектеседі.

      Сыртқы  ортаны зерттей отырып, менеджерлер  сыртқы ортаның қандай қауіп-қатерін  және қандай мүмкіндіктерін жасыратынын  анықтауға өздерінің зейіндерін бір жерге шоғырландырады. Сыртқы ортаны талдау үшін қолданылатын едәуір әйгілі тәсіл болып SWOT тәсілі табылады. «Сұлтан» жауапкершілігі шектеулі серіктестігі 1995 жылы 13-ші наурызда Алматы облысы Сарқан қаласында құрылды. Серіктестікті  құрушы құрылтайшылар Қазақстан  республикасының азаматтары – жеке тұлғалы болып табылады. Құрылтайшылар  құрамы үш жеке тұлғадан тұрады. Серіктесттік «Тұлпар» ауылшаруашылық өндірістік кооперативнің  қайта құрылуы  негізінде пайда  болады.

      1998 жылы 28-ші ақпанда «Сұлтан» жауапкершілігі  шектеулі серіктестік болып өзгертілді.

      «Сұлтан»  ЖШС-ның қызметінің пәні және мақсаттары .

      «Сұлтан»  ЖШС-ның негізгі мақсаты бәсекеге қабілеті жоғары сапалы, халық тұтынуындағы қажетті өнімдер өндіру. Сондай-ақ шикізат түріндегі ауылшаруашылығы  өнімдері тиімді әрі пайдалы мүмкіндіктерін өткізу.

      Бұл негізгі   мақсатқа жету үшін серіктестік  келесідей қызметтерге негізделеді.

• Ауыл шаруашылығы өнімдерін шығару, өндіру;
• Ауыл шаруашылығы өнімдерін өңдеу;
• Ауыл шаруашылығы өнімдерін дайындау;
• Ауыл шаруашылығы өнімдерін өткізу;
• Наубайханалық өндіріс;
• Ет – сүт және май өнімдерін өндіру мен өңдеу;
• Қоғамдық тамақтану, қонақүй пунктерін ұйымдастыру және тағы да басқа ойын және шоу бизнес қызметтеріне басқа қызметтерді жүзеге асыруға мүмкіндігі бар.

      Бұл қызметтер арқылы серіктесттік халықтың, аймақтық мекемелер мен ұйымдардың қажеттілігі қанағаттандыру; жаңа жұмыс орындарын және әлеуметтік мәселелерді шешуге мақсат құрып ықпал жасайды.

      Жалпы өазіргі күнде «Сұлтан» ЖШС-ның  негізгі қызметі ауыл шаруашылығы  өнімдерін өндіруге және өткізуге негізделген. Осы негізгі қызметті серіктесттіктің 94%  табысының көзі болып табылады.

      2009 жылдан бастап «Сұлтан» ЖШС-ның өз қызметін жетілдіруге тырысуда. Бұған серіктесттік  жанынан Туркия компаниясымен бірлесіп диірмен құруды айтуға болады.

      Жалпы серіктестіктің қызметін ұйымдастыру  келесі кестеде көрсетілген 2.1.5 кесте:  2009 жылғы серіктестік қызметін ұйымдастыру

      Құқықтық  статусы «Сұлтан» ЖШС-гі Қ.Р-ның заңдарына  сәйкес заңды тұлға болып табылады. Серіктестік өзін-өзі қаржыландыру және шығындарын өзі өтеу негізінде қызмет етеді. Серіктестіктің өзіндік жеке балансы несие мемлекеттерінен есептері, дөгелек мөр. белгі, фирмалық баланс және басқа да реквизиттре иелігінде бар. Серіктестік өз атынан келісін  жасауға, мүмкіндік және жеке мүліктік емес құқықтары және міндетті болуы, үшінші тараптар тұлғасы ретінде сотта жауапты болуы мүмкін.

      Серіктестік  өзіне тиесілі мүлікпен барлық міндеттемелермен жуапты болады. Қатысушылардың  қарыщына серіктестік жауапты болмайды.

      «Сұлтан»  ЖШС-ның  шаруашылық қызметі.

      «Сұлтан»  ЖШС-сы ауыл шаруашылық өнімдерін өндіруге негізделген серіктестік. Оның, меншігінде 841 га жер , 500 мың мал (сиыр, қой )бар. Қазіргі куйде жерге себілген өнімдер: бидай,арпа, сұлы, қант қызылшасы, сеннаж сияқты өнімдер жатады. Ал мал өсіруде: қой, сиыр – бұдан алынатын өнімдерге: сүт, жүн, тері сияқты өнімдер саналады.

      Серіктестіктің  шаруашылық қызметін  жүргізуіндегі  ең негізгі қызмет шикізатты тиімді, қымбат бағамен  өткізу болып табылады.

      Жерді өңдеудегі көмекші өндіріс құралдарына трактор, комбайын, машина- техникалық саймандар құрап отырады. Оларды үнемі жөндеуден өткізу, басқа кооперативтердің жерін жыртуға, өнімін жинауға, жалға беру сияқты қызметтерді жүзеге асырып отырады.

      Қазіргі күнде шаруашылық қызметті серіктестік  жетілдіре түсуде. Бұған бидайды  өсірудегі мал жинауды, өткізуі дәлел бола алады. Оны елесі кестеде көре аласыз.

      2.1.6. кесте. Шаруашылық  қызметін талдау.

      Бұл кестеден көргеніміздей өнімді өндіру жыл сайын артып отыр. Бұл дегеніміз серіктестіктің жылдан – жылға экономикалық ахуалы артып, өнімді өткізу көлемі де жоғарлауда. Бүгінгі күнде серіктестіктің шаруашылығы дами түсуде.

      Бұнымен серіктестік сүт өнімдері, нан өнімдері, жүн, тері сияқты өнімдерді өткізуге де көңіл бөлуде.

      «Сұлтан»  ЖШС-ның негізгі шаруашылық қызметі  ауыл шаруашылығын жүргізу және де осы негізгі қызметтен түсетін  табыс көзі 94% құрайды. «Сұлтан» ЖШС-ны ауыл шаруашылығы саласында әмбебаб серіктестік саналады. Сондықтанда серіктес өсімдік, мал, бидай шаруашылығы қызметіне ерекше көңіл бөледі.

      Серіктестің даму тенденциясы ретінде ауыл шаруашылығы  өнімдерін дайындаудағы жоғары өнімділік болып табылады. 2007 жылы алынған өнім 2006 жылға қарағанда 28%-қа өсті. Осындай өнімділіктің  жоғарлылығы арқасында Түрік фирмасымен бірігіп диірмен ашуды жоспарлар отырып, және осыған байланысты инвестициялық жобалар дайындалуда.

      «Сұлтан»  ЖШС-ның  басқару құрылымы. 2.2.1. сурет: 

          Серіктестіктің басқарудың жоғары  органы – серіктістіктің қатысушыларының жалпы  жиналысы. Қатысушылардың жалпы жиналысы серіктестіктегі ғалымдық мәселелерді шешуге және серіктестіктің мақсаты, миссиясының анықтауды жүзеге асырылады.  

    «Сұлтан»  ЖШС – індегі ынталандыру  шаралары. «Сұлтан» ЖШС – ында негізінен  37  адам  қызмет  жасайды.   Олардың  орташа  айлығы  12  мың теңге  шамасында  айналады.

    Әрбір  кәсіпорын немесе  ұйым  өз  қызметкерлерінің  өнімділігін арттыру үшін  ынталандыру шараларын жүргізіп  отырады.  Сол сияқты  «Сұлтан» ЖШС – ында да  ынталандыру шаралары  дұрыс дұрыс жолға  қойылған.

    Серіктестік  персонал  мәселесінде ұйымдастырудың  формасы мен әдісін  анықтайды.  Жалақы  төлеу және  еңбекті материалдық ынталандыру тарифтік  қойылымдар мен окладтың  көлемін премиялар мен   серіктестік жұмысшыларының  айлық төлемдерін, жұмыс күні  және  жұмыс аптасының ұзақтығын,  төленетін және  басқа  да демалыстардың  тізбегін   жасауда  серіктастік  үнемі  қызметкерлерге  және  жұмысшыларға көп  көңіл бөледі.

    Жұмысшыларда   әлеуметтік  жағынан  қорғау   серіктестіктің   негізгі  мақсаты.  Серіктестік  жұмысшыларын  ынталандыру барысында қосымша жалақы  төлеу,  қиын  жағдай  туындаса  сол жұмысшының  отбасына  көмек   беру  сияқты   шараларды   жүзеге  асырады.

    Бұл  шаралар еңбек өнімділігінің артуына,  жұмысшылардың отбасылық жағдайын көрсетуге,  табыстылықтың,  отбасылықтың  артуына зор ықпалын тигізеді.

    «Сұлтан»  ЖШС – ның  қаржылық жағдайын  талдау.  Серіктестік өзінің  6 жылдық  ғұмырында  өзіндік  құралдарының  көлемін  тұрақты  өсіріп  отырды. Өзіндік  құралдарының өсуі  серіктестіктің  қаржылық  тұрақтылығын  арттыруда. 2009 өзіндік  құралдар  28,06% - ға  өсті, немесе  бұл 1435  миллион теңгені құрады. 2009 жылдың  таза  табысы 396  миллион теігенің шамасында болды. 

    Енді  бұны  графикте  көрсетейік.

       І - өзіндік  капитал                               ІІ – таза  пайда

    2.1.2. сурет. Өзіндік құралдар мен таза  пайда көлемінің динамикасы. (млн. тг.) 

    Қазіргі  күнде «Сұлтан» ЖШС – інің қаржылық  қоры  10 000 000  теңгені құрайды.  Серіктестіктің  қаржылық  құралдарының  түсімі ауыл  шаруашылығы  өнімдерін  өткізуден  түседі. Жалпы бұл  түсімдер серіктестіктің  негізгі  қызметінен  түседі десе  де  болады. Себебі  жылда  егілген өнім  жыл  аяғында  міндетті  түрде  өткізіліп  отырады.

    Осы  жағдайды  келесі  кестеден  көруге  болады. 
 
 
 

    2.2. “Сұлтан ” ЖШС – нің дағдарысқа қарсы стратегиясын бағалау  

    Дағдарыстық жағдайларда кәсіпорындарды реструктуризациялау  стратегияларының варианттары (альтернативалары). Кәсіпорынның ауыр дағдарыспериодында реструктуризациялаудың  тұжырымдамаларын  іріктеу мен таңдаудың бизнес құнының нольге  жетуі мен нольге жақын  деңгей кезіндегі тәуекелдің минималды деңгейімен шектелуі мүмкін. Мұндағы басты шарт ақша ағындарын дисконттау моделінде ескерілетін  қарыздық міндеттемелерді кәсіпорын  үшін ең тиімді орындау графигіне сәйкес несие берушілердің талаптарын толық  қанағаттандыру болып табылады.  Берілген тұжырымдама кәсіпорын иелері үшін тартымды болмайды. Дегенмен біздің  ойымыз бойынша бұл стратегияның реструктуризациялаудың бір моделі немесе варианты болуға құқығы бар.