Кәсіпорынның дағдарысқа қарсы стратегиясының мәні

    Менеджерлер осы кезеңде дағдарысқа қарсы  стратегияны жүзеге асыру үшін қажет  етілетіндерді фирманың қазір иемденіп отырғандарымен салыстыра алады. Шындықты қалаумен салыстыра отырып, менеджерлер  алшақтықты бағалаудың баллдық жүйесін  қолдану мүмкін. Салыстырмалы талдауды жүргізу барысында, кәсіпорынның табыстылығына  түбірлі түрде әсер ететін мезетті  айқындау маңызды болып табылады. [10]

    Қажетті стратегиялық өзгерістерді анықтау  үшін кестені қолдану ұсынылады, оның тік (вертикалды) бағытында барлық бағаланатын өлшемдер аталған. Талдау барысында әр түрлі шәкілдер қолданылу  мүмкін (мысалы, 0 балл берілген өлшем  мінсіз нұсқаудан мәнді түрде  ерекшеленбейтінін көрсету мүмкін, ал 5 балл бағаланып отырған өлшем  түбірлі түрде қайта қарастырылу  қажеттігін көрсетеді).

    «Шешімдер нұсқалары» атты баған қаланатын  нәтижелерге жету үшін қажетті нақты  әрекеттерді сипаттау мақсатында қолданылу  мүмкін. Бұл нұсқалар қандай да бір  әрекет жасар алдында сынақталу  керек. 

    Сурет 4. Дағдарысқа қарсы басқарудағы стратегияның және тактиканың сызба нұсқасы

    Аталған кәсіпорынның дағдарысқа қарсы стратегиясын басқару сызба нұсқасы жоғарыда көрсетілген.

    Егер  кәсіпорын уақытысында сыртқы қауіп-қатердің пайда болуын қадағаласа және тиімді әсерлесуді орындау үшін қажетті  уақыты болса, онда ол тізбекті түрде  барлық мәселелерді жоя алады. Бірақ, дағдарысты жағдайларда өзгерістерді өткізуді қатаң шектеулі мерзімде жүзеге асыру керек. Сондықтан дағдарысқа қарсы стратегияны жоспарлау  барысында жұмыстың ең жоғарғы қосарластығына ұмтылу қажет. Дағдарысқа қарсы стратегияны енгізу тиімді болып табылады, егер ол бұрыннан бейімделген құрылыммен қосарланса және баланстандырылған мақсаттар жүйесіне бағынатын болса. Бірақ та, дағдарысты жағдайларда стратегиялық өзгерістер үшін негізді дайындауға уақыт жетпейді, сонда қалыптасқан басқару жүйесін өзгертуге тура келеді, ал ол өз кезегінде персоналдың жұмысына ауыртпалы әсер етеді. [11]

    Кедергілерді  жеңу шаралардың екі тобын жүзеге асыруды талап етеді. Біріншіден, психологиялық – персоналдың  әр түрлі мәдени бағдарлануын анықтау, дағдарысқа қарсы стратегияны енгізудің  тіреу нүктелерін құру, өзгерістерді қабылдамайтын топтар жағынан шешімдер қабылдауға әсер етуді шектеу. Екіншіден, жүйелік – оперативтік қызмет үшін бөгетсіз өзгерістерді енгізу бойынша  міндеттерді шешетін кәсіпорынның өтпелі құрылымын қалыптастыру.

    Персоналдың өзгерістерге жақсы қабілеттігі  тән шағын және орта кәсіпорындарда жүйелі түрде ескі құрылымды бейімдеуге болады. Дағдарысқа қарсы стратегияны  жүргізу барысында, сырттан мамандарды тарту едәуір көмегін тигізеді. Оларға сыртқы кеңесшілер, ертеректе басқа  кәсіпорындарда жұмыс атқарған жаңа басқарушылар немесе өткен стратегиямен байланысты емес сол компанияның  басқарушылары жатады.

    Стратегиялық  өзгерістерді жүргізу жоғарғы дәрежеде жауапты және қиын міндет болып табылатынын  дәлелдейтін жеткілікті мысалдар бар. Кейбір жаңа стратегиялар басқаларға қарағанда оңай жүзеге асырылады, әсіресе  егер олар кәсіпорын нарықта бәсекеге түсуі туралы жалпы түсініктердің  өзгеруін талап етпесе. Мысалы, Chrysler фирмасын басқаруда Ли Яккоканың  ұстанымпаздық жаңалығы стратегиялық басқаруда іргелі өзгерістерге алып келген жоқ. Яккока компанияның көптеген вице-президенттерін жұмыстан шығарды (олардың орындарына өзінің адамдарын  қойып), кейбір жүйелерді өзгертті, өзіне жылдық жалақыны бір доллар сомасында тағайындап, үнемдеуге  ерекше көңіл аударды және жаңа жарнама  агенттігін тапты. Бұл түрлендірулер  компания ішінде болған үрдістерді күшейтуге  әкеп соқты. Ли Яккоканың  басшылығы, онымен жарияланған миссия, оның энергиясы  жаңа бәсекелестік стратегияны жүргізуге  қарағанда, үлкен дәрежедегі өзгерістерге мүмкіндік туғызды. [12] 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

  ҚОРЫТЫНДЫ 

    Қорытындылай  келе, төмендегідей тұжырымдама жасауға  болады: жалпы дағдарысқа қарсы стратегиялар сала құлдырау жағдайында болған кезде  кәсіпорындармен қолданылады. Бұл  жерде құлдыраудың ішкі және сыртқы факторлары пайда болады.

    Сыртқы  факторлар: технологияның өзгеруі, әлеуметтік құндылықтар немесе сәннің өзгеруі, нарықтың нақты сегменттерінің молықтырылуы, бәсекелестердің әрекеттері, өндірістік сала құрылымдарының өзгеруі, салалардағы сату көлемдерінің түсуі.

    Ішкі  факторлар: нашар басқару, жеткіліксіз  қаржылық бақылау, маркетинг аумағындағы  жеткіліксіз күш-жігер, сәтсіз сатып  алулар және қосылулар, өндірісті (операцияларды) әлсіз басқару, сауда-өндірістік қызметтің  шамадан тыс кеңеюі, ірі жобаларға  жеткіліксіз есептелген салымдар.

    Бұндай  факторлар құлдырауға әкеліп соқтырады  және келесідей белгілер бойынша  сипатталады: пайдалылықтың, сату көлемінің  төмендеуі, қаржылық тәуекелділік деңгейінің өсуі, ағымдағы және мерзімді өтімділік  көрсеткіштеріндегі өтімділіктің проблемалары, персоналдың елеулі тұрақтамауы  және де нарық үлесінің кемуі.

    Қазақстандық  экономика бүгінгі таңдағы қолайлы  жағдайын қолдана отырып, экономикалық өсудің инвестициялық түріне көшу керек. Бұл үшін өндірісті қайта құрылымдау және өздерінің нарықтық жайғасымдарын  жақсарту бойынша кәсіпорындардың  күш-жігерімен қатар, ұлттық экономикаға  инвестициялардың көлемін ұлғайту  мақсатында мемлекеттік билік органдарының белсенді макроэкономикалық саясаты  қажет.      
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ 

1. Аубакирова  Г.М. Антикризисное управление –  основа оздоровления промышленных предприятий: Авт. РК. – Алматы, 2001.
2. Антикризисное управление: Учебник / Под ред. Э.М. Короткова. – М.: ИНФРА-М, 2001.
3. Основы антикризисного управления предприятиями: Учебник / Под ред. Н.Н. Кожевникова. – М.: Издательский центр «Академия», 2009.
4. Мухамбетов Т.И., Нукушев А.Г.  Банкротство и антикризисное управление предприятием: Учебное пособие. – Алматы, 2000.
5. Антикризисный менеджмент. Учебник / Под ред. А.Г. Грязновой – М.: Тандем, ЭКМОС,1999.
6. Антикризисное управление предприятиями и банками: Учебное пособие/ Под ред. Г.К. Таня и Г.Б. Юна. – М.: Дело, 2001.
7. Барлинов В.А.. Антикризисное управление. – М.: НД ФБК – Пресс, 2002.
8. Бобылева А .З. Стратегия и механизмы антикризисного управления организацией. – М.: Университетский гуманитарный лицей, 2003.
9. Кошкин В.И. Антикризисное управление. – М.: ИНФРА – М, 2000.
10. Антикризисное управление: от банкротства к финансовому оздоровлению / Под ред. Г.П. Иванова. М., 1995.
11. Стратегия и тактика антикризисного управления фирмой / Под ред. А..П. Градова и Б.И. Кузина. Санкт – Петербург, 1996.
12. Экономическая стратегия фирмы / Под ред. А .П. Градова. – СПб: Спец.Лит. 2003.
13. Оценка бизнеса / Под ред. А .Г. Грязновой, М.А. Федотовой: М.: Финансы и статистика, 2008.
14. Антикризисное управление: Модульная программа для менеджеров. Модуль 11: М.: ИНФРА – М, 1999.
15. Дюсембаев К.Ш. Сб. научн. Трудов, Ч – 1. Анализ финансового положения предприятия. Алматы: Экономика, 1999.
16. Анализ хозяйственной деятельности в промышленности: Учебник / И.А. Богдановская, Г.Г. Виноградов, О.Ф. Моргун и др.: Под общ. ред. В.И. Стражева. – Минск: Высшая школа, 1995.
17. Ефимова О.В. Как анализировать финансовое положение предприятия. – «Бизнес-школа», Интел-Синтез, 1994.
18. Ковалев В.В. Финансовый анализ: Управление капиталом. Выбор инвестиций. Анализ отчетности. – М.: Финансы и статистика, 1995.
19. Ермаков В.А. Как организовать свой малый бизнес. – Алматы, 2002.
20. Как делать бизнес в Казахстане. А.Т. Кендирбаева. – Алматы, 1996.
21. Калымбетова Д.Ж..  Ғаламдану жағдайындағы тоқыма және тігін өнеркәсібі // ҚазЭУ хабаршысы, 2003, № 2.
22. Дүйсенбаев К.Ш., Төлегенов Э.Т., Жұмағалиева Ж .Г. Кәсіпорынның қаржылық жағдайын талдау / Оқу құралы. – Алматы: Экономика. 2001.
23. Клейнер Г.Б. и др. Предприятие в нестабильной экономической среде: риски, стратегии, безопасность. М.: экономика, 1997.
24. Леонтьев С.В., Масютин С.А., Трепов В.Н. Стратегия успеха. – М.: Новости, 2000.
25. Мазур И.И., Шапиро В.Д. Управление качеством: Учебное пособие. – М.: Высш. шк.., 2003.
26. Маренков Н.Л., Касьянов В.В. Антикризисное управление. – Ростов н/Д: Феникс, 2008.
27. Стратегическое планирование / Под ред. Э.А. Уткина. – М.: ЭКМОС, 1998.
28. Промышленность России: Антикризисные стратегии предприятий / Под ред. Д.Н. Сергеева. СПб., 1996.