1929-1933 жж. дүниежүзілік экономикалық дағдарыс

Жоспар. 
Кіріспе..................................................................... 
.................................................3 
I. тарау. 1929—1933 жж. дүниежүзілік экономикалық 
дағдарыс.....................4 
1.1. 1929—1933 жж. дүниежүзілік экономикалық дағдарыстың 
ерекшеліктері............................................................... 
...........................................4 
1.2. Еуропа елдері мен Ақш-тың дағдарыстан шығу 
жолдары..........................8 
II. Экономикалық дағдарыс және оның ... ... ... жылдарындағы 
АҚШ...........................................10 
2.2. Германиядағы экономикалық дағдарыс. Нацистер үкімет басында......18 
Қорытынды................................................................... 
.........................................29 
Сілтемелер 
тізімі...................................................................... 
.............................31 
Пайдаланылған әдебиеттер 
тізімі...................................................................... 
.32 
Кіріспе. 
Курстық жұмыстың өзектілігі: 
1929-1933 жж арасында болған терең экономикалық ... ... ... ... шығу ... және ... елдер арасындағы 
дағдарыстан шығу жолдарын қарастыру курстық жұмыстың негізгі ... ... ... ... мақсаты: 
Тақырыпты зерттеудегі басты мақсат экономикалық дағдарыстың мәні ... ашып ... ... ... ... ... міндеттер қойылды: 
-1929—1933 жж. дүниежүзілік экономикалық дағдарыстың ерекшеліктерін атап 
өту. 
-Еуропа елдері мен ... ... шығу ... ... дағдарыс және оның әлеуметтік салдарларын қарастыру. 
-Экономикалық дағдарыс жылдарындағы АҚШ-ты баяндау. 
-Германиядағы экономикалық дағдарыс. Нацистер үкімет ... ... ... ... ... ... тарихтағы мәні мен маңызын түсіндіру. 
Курстық жұмыстың хронологиялық шеңбері: 
Курстық жұмыста 1929-1933 жылар ... ... ... ... ... жж. ... ... дағдарыс. 
1.1. 1929—1933 жж. дүниежүзілік ... ... 1929 ж. ... ... фондылық биржасында миллиондаған 
акциялардьщ бағасының миллиардтаған долларға кеміп кетуіне ... ... Бұл ... ... рыногінің апатқа ұшырауы еді. 
Акциялармен биржалық ... және ... ... ... жж. 
экономикалық серпіліс кезіндегідей жасанды түрде асыру осындай салдарға 
алып келетіні күмәнсіз еді. ... ... ... ... ... тек ... көрінісі ғана болды. 
Экономикалық циклдің міндетті кезеңі больш табылатын экономикалық 
дағдарыстардың ең басты ... бірі — ... пен ... арасындағы 
тепе-теңдіктің бұзылуы болып ... ... ... ... ... ... ... кабілеті — сұраныстан асып кетеді. Тауарлар жатып 
калмасын деп ... ... ... ... ... ... азайтады, жұмысшыларды кысқартады, капитал салымын ... ... ... ... дейін теңестіру циклдік дағдарыстан 
автоматты түрде шығудың алғашқы адымы болып табылады. Бұл ... ... ... тән ... болатын. Бірақ 1929—1933 жж. 
экономикалық дағдарыс ерекше болды. 
Дағдарыстан шығудың автоматтық ... ... ... ... ... ... кұрылымының өзгерістерімен байланысты 
болды. Капитал мен ... аса ірі ... ... ... ... ... монополияларына байланысты бағаны 
төмендетпей, бір мезгілде өндірісті кыскартуға мүмкіндік берді. Дағдарыстың 
аса ұзаққа созылуы (кей ... бес жыл ... ... ... ... дәстүрлі рыноктік механизмінің бұл жағдайда істемейтіндігін, сол 
себепті мемлекеттік реттеу ... ... тиіс ... Халықаралық тауар алмасу процестеріне кедергі келтірген 
колдаушылық саясаты да дағдарыстан ... ... ғ. ... ... ... жаңа ... мен технологияның жаппай 
өндірісті камтамасыз етуге мүмкіншіліктері бар ... ... ... ... ... шығару болды. Жаппай өндірісті ... ... ... ... жаппай тұтынушы қажет. 1929—1933 жж. дағдарыста дәл осы 
өндіріс пен ... ... пен ... ... сәйкессіздік 
көрініс тапты. 
Ақырында, дағдарыс бұрын болып көрмеген мөлшерде тұрақты ... ... ... ... үшін ... бүліктер мен 
көтерілістер каупін төндірді, яғни әлеуметтік мәселелер шиеленісе түсті. 
Дүниежүзілік экономикалық дағдарыстың аса ... ... ... ұзақ ... ... ... тура келуінде болды. 30- 
жж. циклдік экономикалық дағдарыс әдетте әрбір 10—15 жылда бір рет келетін 
кұрылымдық дағдарысқа тура ... Орыс ... ... 20-жж. ... экономикалық дамудағы "үлкен циклдер", немесе "ұзын толқындар" теориясын 
тұжырымдаған болатын. XX ғ. аса ірі экономикалық және ... ... ... ... ... ... ... берді. 
Экономикада "ұзын толқындар" деп ұзактығы шамамен алғанда 48—55 жылға 
созылатын экономикалық белсенділіктің оқтын-оқтын ... ... ... ... ғасырлық аралық келетін кезеңдерде ин-дустриялық коғамның 
техникалық және технологиялық негізі ... бұл ... ... басты-басты әкономикалық аймактарының шаруашылықтарының барлық 
салаларын камтиды. Мұндай циклдер XVIII ғ. 80-ж. соңы мен 90-шы жж. басынан 
басталған болатын. Сол ... ... ... ... төрт ... ... ... олардың әркайсысының бірінші жартысында конъюнктураны 
арттыратын кезеңі болса, сонынан төмендетін кезеңі болады. Арттыратын ... ... ... ... ... ... сілкіністердің 
көп бөлігі (соғыстар, революциялар, аса ірі әлеуметтік-саяси қақтығыстар) 
келеді. Бұл үлкен циклдердің шеңберлері шамамен мына ... 1780 ... — 1840 ж.; 1840 ж. соңы -1890 ж.; 1890 ж. соңы — 1940 ж. ... 1940 ж. 
басы — 1982—1985 жж. Сөйтіп, XX ғ. екі толық "ұзын толқындар" орын алды, ал 
1980 жж. ... ... ... ... ... ... XXI ғ. 
аяқталмақшы. 
1914—1945 жж. аралық ... ... ... кезеңін қамтиды. Бұл 
уакыт ішінде екі ... ... 30-жж. ... экономикалық 
дағдарыс, Ресей мен кейбір еуропалық елдердегі революциялар, Еуропадағы 
тоталитарлық және авторитарлық режимдердің орнауы ... ... ... Бұл ... ... ... ең ірі ... либералдық 
демократияның терең дағдарысы және еуропалық өркениеттің өзін-өзі ... ... деп ... ... онжылдықтар мен екі дүниежүзілік соғыстың күйзелістерінен 
шығу жолдарының киындығы мен қарама-қайшылықтығы, міне, осында болды. 
Кейнсшілдік. Экономистер ... ... және ... ... да, ... ... де шығу жолдарын іздестірді. Әр түрлі 
көзқарастар ... ... ... ... либералдық 
теорияларынан шаруашылықты бір орталықтан ... мен ... және ... ... дейін). Бұл ізденістерде ең 
үлкен табыс ағылшын экономисі Дж.М.Кейнстің ... ... Ол ... ... ... ... ... және ақша теориясы" (1936) 
кітабында баяндады. 
Кейнсшілдік ең алдымен үкіметтер мен кәсіпкерлердің ... ... ... Кейнс жағдайды дұрыс бағалады: жаңа 
өндіруішлік мүмкіншіліктер жаппай өндіріс ... ... ... ... тап ... ... жаппай өндіріс 
үйлесімді және тұрақты даму үшін оған ... ... ... сай келуі 
керек. Халыктың қайыршылығы және еңбек ақыны төмендету жолымен "тер сығып 
алу" жағдайында, яғни ... ... ... төмендету жолымен 
тауарлардың салыстырмалы артықтығы тұйығынан шығу ... емес еді. ... ... ... жолы ... ол еңбек ақыны арттыру жолымен (Кейнсше 
"тиімді сұраныс") еңбекшілердің ... ... ... ... немесе 
корлардың артығын коғамдық тұтынуға, коғамдық ... ... ... ... ... (мемлекеттік шығындар арқылы) аудару жолы еді. 
Екінші нұсқа ... ... ... ... ... ... ... шығындарды ұлғайту жолымен арттыруды ұсынды. Мұндай бағытты 
тіпті мемлекет қарыздарын ұлғайту жолымен де ... ... деп ... Бұл 
өндірістің кұлдырауына және тауарлардың жатып қалуына бөгет болып, бір 
мезгілде ... аса ... ... ... ... қайта 
бөлуге, қоғамдық жұмыстар ұйымдастыруға, жаңа жұмыс орындарын ... ... еді. Осы ... ... азайту, тіпті толық жұмыспен 
қамтамасыз ету мәселесін де шешуге мүмкін еді. 
Кейнс ... ... ... ... ... ... ... ұсынды. Ол мемлекеттік ... ... ... ... ... ... салықтар мен банк пайыздарын кеміту 
немесе көбейту арқылы экономиканы жалпы мемлекеттік ... ... ... ... ... "сұранысты кампиту", яғни өндірісті 
ынталандыру мақсатында мемлекеттік шығын-дарды арттыру, салық пен ... ... ал ... "кызып кеткен" және инфляция жағдайында 
шығындарды азайту, ... және банк ... ... ұсынылды. 
Мемлекеттік реттеудің бұл шаралары "тоқта-жүре бер" ұстанымы деген ат алды. 
1.2. Еуропа елдері мен Ақш-тың ... шығу ... пен ... ... рөлі ... ... ... пен әлеуметтік күйзелестерден шығу жолдарына байланысты мәселелер 
шумағымен коса өрілген болатын. 
Сайып келгенде, барлық пікірталастырдың ұшы ең ... ... ... пен ... коғамның, мемлекеттік және жеке меншіктердің, 
мемлекеттік реттеу мен рыноктың рөліне келіп ... ... ... ... ... ... тамырлары тереңге кеткен американ коғамының 
өзінде де мемлекеттік реттеу мәселелері буржуазияшыл саясат-керлер мен 
экономистердің, ... ... ... ... ... Ал Еуропада 
өткен ғасырдың соңында-ақ марксистік емес саяси экономия мемлекеттік реттеу 
мен экономикаға араласудың маңызды рөл аткаратынды-ғын дәлелдеген ... ... сол» ... ... ... ... — ... пен 
тұлға, мемлекет пен азаматтық ... ... ... ... ... ... түсініктерді ұстанған тоталитаризм ... ... ... келіспеушілікке байланысты болды. Бұл 
өмірлік маңызы бар мәселерден алыс жай ғана ... ... емес ... XX г. ... ... ... ... тоталитаризм мен демократия 
арасындағы күрестің мазмұны болды. 
Тоталитарлық режимдердің ерекшеліктері. 
Екі дүниежүзілік соғыс арасында ... ... ... ... ... өмір ... ... дамудың авторитарлық-тоталитарлық үлгісі мен 
либералдық-демократиялық үлгісі. 
Тоталитарлық үлгідегі толық логикалық шыңына жеткен көрінісі алдымен 
Италияда, ... ... ... ... және ... ... ... нұска; орнатылған фашистік режимдер болды. 
Тоталитарлық режимдер белгілі бір мақсаттарды: күрделі ... ... ... ... милитарландыру және соғысқа дайындалу, 
индустриаландыруды тездету, алдын-ала ойластырған ... ... ... мен ... ... үшін ... ... ұғымы 20—30 
жж. КСРО-да қалыптасқан әкімгершілдік-әміршілдік жүйе мен ... да тура ... ... ... коғамды мемлекеттің басып-жаншып, аяқ 
асты ету құбылысы тән. Б.Муссолини өзінің ... ... ... ... ... деп жазды: "Фашизм ең жоғары нәрсе мемлекет. Оның алдында 
жеке адамдар мен топтар түкте ... Бұл ... жеке ... ... ... ғана ... шешуші рөл аткарады". Тота-литаризм ... ... ... ... ой мен ... қас ... ... реттеудің коғамдық өмір мен жеке адамдардың іс- 
әрекеттерттерінің барлық салалары. 
1929 жылы шет елге шығарылған инвестиция мөлшері 16,5 млрд ... ... ... өсті. Американ капиталы ... ... ... көптеп 
шағарылды. Бұл АҚШ монополистеріне шексіз ... ... ... ... бұл ... әскери бақылауын күшейтті. 
АҚШ үкіметі Қиыр Шығыста Жапонияның ықпалын ... ... ... Қытайда өз беделін көтеруге қол жеткізді. Б9л саясат 
Қытайда 1924-1925 жылдарда халық кетерілісінің басталуына әкеліп соқты. ... ... ... ... беделі нығая түсті. Оған 1924 жылғы Дауэс 
жоспарының Германияның экономикалық ... ... әсер ... ... ... несие, қаржы-ақша көмегі берілді. Еуропада Германия арқылы 
АҚШ=тың гегемондық саясаты басталды. 20-жылдарда АҚШ ... ... ... ... ... ... және оның әлеуметтәк салдарлары. 
2.1.Экономикалық дағдарыс жылдарындағы АҚШ. 
1929 жылы АҚШ-та эқономикалық дағдарыс басталады. Біршші дүниежүзілік 
соғыстан кейінгі ең бай ел ... ... ... не себеп болды? 
Бұл сұраққа жауап беру үшін дағдарыстың ... ... және ... даму ерекшеліктеріне тоқталып өтеміз. 
Экономикалық дағдарыстың басталуына 1929 ... ... қор ... ... себеп болды. Бұл былай болған еді. 20- 
жылдарда Нью-Йорк қор ... ... ... ... (қағаз 
ақшаның) мол қоры болды. Оның мөлшері 1927 жылы 27 млрд болса, 1929 жылы ... ... ... жылы қазан айының 24-і күні қор биржасында 12,4 млн ... ... ... ... 16,4 млн ... ... ... ақша құны құнсызданып, акция 
иелері 32 млрд доллар жоғалтты. Сөйтіп, 1933 жылы ... қор ... млрд ... ... Бұл ... ... ... дағдарысқа 
ұшырауына әсер етті. Сөйтіп, дүниежүзілік капитализм дағдарысы ... ... ... ... түгелдей қамтыды. Өнеркәсіп өнімдерін 
шығару 54% қысқарды. 1932 жылы болат ... мен ... ... ... 285 ... ... ... 1932 жылы 46-сы ғана жұмыс істеді. 
Экономикалық дағдарыс еңбекші халықтың ... ... ... ... ... 1929-1932 жылдарда жұмыссыздардың саны 17 млн 
адамға жетгі. Жүмыссыздық 30-жылдардағы АҚШ-тың ... ... ... ... ... ... 60% -ға қысқарды, 
АҚШ-тың ауыл шаруашьшық саласы дағдарыс жылдарында көп зардап шекті. 
Ауыл шаруашылық өнімдері артық ... ... ... Ауыл шаруашылық 
тауарларының бағасы үш есе ... ... Бұл ... ... Дағдарыс жылдарында 900 мың фермерлік шаруашылық қысқартылды. 
1929-1933 жылдарда АҚШ-тың банк жүйесі айтарлықтай ... ... ... 5800 банк ... ... американдықгар өздерінің 
банкке салған жинақтарынан айрылып, қайыршылық ... ... ... ... ... ... айтарлықтай әсер тигізді. Ең бай 
елдің ... ... ... халықтың молшылыққа деген үмітін үзе 
бастады. Американың гүлдену ... ... ... ... ... әрбір американ азаматы өз күшіне сену ... ... жете ... ... ... ... жағынан қорғаудан бас 
тартты. Әлеуметтік қайшылықтың тереңдеуі, бұқара халықтың күреске ... 1930 жылы 183 мың ... ... шықты. 1932 жылы Вашингтон 
қаласында 25 мың соғыс ардагерлері ... ... ... ... ... ... етті. Мұндай қозғалысқа фермерлер де белсене 
қатысты. 1932 жылы тамыз, ... ... ... ... ... ... айға ... Халықтың бұқаралық қозғалысы ... ... ... ... бұларға қарсы полицейлік күштерді 
жіберіп, басып жаншып отырды. Елде репрессия кең етек ... ... ... ... ... сайлауына дайьшдық 
басталды. Президенттік сайлау қарсаңында республикалық партия Гувердің ел 
алдындағы ... ... ... ... ғана шектелді. Елдегі 
экономикалық дағдарыс әрбір сайлаушының көз ... өтіп ... Күн ... ... беделі түсе берді. 
Демократиялық партияның сайлау қарсаңындағы үгіт-насихат жұмысы халық 
арасында ... ... Олар ... ... жылдарындағы 
республикалық партияның саясатын күн санап әшкерелеп ... ... ... ... ... ... ... жаңа реформалық бағытты 
ұсынды. (Демократиялық партия АҚШ президенттігіне ... ... ... Делано Рузвельттің кандидатурасын ұсынды. 
Ф.Рузвельт...сайлау алдында... өзінің... жаңа... ... ... ... ... ... алдыңда - өзінің 
жана экономикалық реформасын ... ... ... ... ... ... ... қорғау деп түсіндірді. Реформаның жаңа бағыты 
тарихта «жаңа бағыт» деп ... ... жаңа ... ... қоғамы 
онша түсіне алған жоқ. Сондықтан бірден ... ... ... ......та...... ... ... жұмысының 
барысында, экономикалық дағдарыстан шығудың жолы ... ... ... түсіне бастады. Мемлекеттік реттеу — экономиканы дағдарыстан 
шыгарудың бірден-бір жолы екенін ... да ... ... ... өсе ... ... ... сөйлеген... сөзінде 
Ф.Рузвельт ... ... ... ... оған мемлекеттік 
жауапкершілікті күшейтуі керектігін 
айтып отырды. 1932 жылы ... ... 23-і күні ... ... ... ... ... ұсынды. XX ғасырда американдықтар үшін тәуелсіздік Декларациясына 
өзгерістер енгізудің қажеттілігін айтты. «Әрбір адам өмір сүруге ... ... ... ... ... ... еңбегінің нәтижесін көре білуге 
көмектесуі керек, қоғам байлығы халық үшін ... ... ... — ... ... ... әлеуметгік мақсаты үшін жұмыс атқаруы керек, 
әрбір адамды қорғау үшін мемлекеттік әлеуметтік жүйе ... ... ... отырды. Жаңа бағыт саясатының негізгі мәні - ... ... ... ... ... ... алдында сөйлеген сөздерінде әр уақытта 
ескертіп ... ... ... сайлау бағдарламасы халық 
алдында сенімсіздік тудырып, демократиялық партияның өкілі Ф.Рузвельттің 
беделі өсті. Ол либералдық ... ... ... жүргізуді талап етті. 
1932 жылы қазан айында ... ... ... ... Сайлау 
қорытындысында демократиялық партия өкілі Ф.Рузвельтті ... 22,8 ... ... ... республикалық партия өкілі Гуверге 15,8 млн 
сайлаушылар дауыс берді. Ф.Рузвельт жеңіске жетті. Демократиялық партия ... екі ... да ... орын ... 1933 жылы наурыз айының 
4-і күні Ф.Рузвельт президенттік қызметіне кірісті. 
Франклин Делано Рузвельт 1881 ж. Нью-Йорк штатында дүниеге келген. ХҮІІ 
ғасырда ... ... ... ... ... ... екі 
бұтақка бөлініп, дамыды. Олардың бір бұтағынан 1901-1909 жж. АҚШ президенті 
Т.Рузвельт, екіншісінен 1932-1945 жж. президент Ф.Рузвельт шықты. ... ... ... ... ... жоне ... ... мамандығы бойынша бітіріп шықты. Ол неміс және француз тілдерінде 
еркін сөйлейтін. 1910 ... ... ... 1913 ж. ... ... 1921 ж. аурудан аяғы сал болып қалғанына карамастан, саяси ... ... жоқ. 1928 ж. ол ... ... губернаторы болып сайланды 
да, дағдарыс кезінде күйзелген халықка мемлекеттік көмек беру жүйесін құрды 
1. 
Франклин ... ... ... ... ... ж. ... айында ауыл шаруашылығын реттеу туралы заң ... Бұл ... ... өнімдеріне сұраныс пен ұсынысты деңгейлестіру мақсатын 
көздеді. Фермерлерге мемлекет қарыз берді, ... ... ... ... Ал ... егіс көлемі мен мал басын қысқартуға 
тиісті болды, ... жер мен ... ... ... ... бұл ... ... бағасын тұрактандыруға мүмкіншілік берді. 1933 ж. 
маусым айында Ұлттық өнеркәсіпті қалпына ... ... заң ... кәсіпкерлік бірлестіктер "адал бәсеке кодексін" жасауға тиісті 
болды. Бұл қүжаттарда өндірілетін өнімнің ... мен ... ең ... белгіленді. Кодекстерді президент бекіткен соң, ... ... ... салаларын қамтитын 750 кодекс жасалынды. Ұлттық 
өнеркэсіпті қалыпына келтіру туралы заң ... ... шарт ... берді. 
1935 ж. конгресс Вагнер заңын қабылдады (заңды ұсынушы сенатордың атымен 
аталды). Заң ... ... ... ... кәсіподактарға кіру, 
кәсіп керлермен ұжымдық шарт ... ... ... құқығына ие 
болды. 
Жұмысшы ұйымдарының іс-әрекетіне кәсіпкерлердің араласуына, ... ... үшін ... ... шарт ... кәсіпорын 
иелерінің бас тартуына тыйым салынды. Бұл заң еңбек катынастарын реттеудегі 
ең алдыңғы қатарлы заң ... ж. АҚШ ... ... рет ... ... ... ету туралы заң шықты: ... ... ... ... ... жетімдер мен мүгедектерге жәрдем беру ... 1938 ж. ... ... ... ... заң кабылданды. Заң 
өндірісте балалар еңбегін пайдалануға ... ... ... ең ... мен ... ... ... мөлшері белгіленді. 
Ауыл шаруашылығындағы кедей топтарға көмектесу үшін ... ... ... деп аталған мекеме құрылды. Бұл ... ... ... алу үшін ... ... Ұсақ ... мен 
кедей топтардың кооперативтер құруына қажетті қаржы бөліп отырды. 
Ф.Рузвельт әкімшілігінің реформалары әлеуметтік-экономикалық мәселелерді 
шешуде ... ... ... ... бұл ... шектеген жоқ, оны 
кеңейте түсті. Азаматтардың құқықтары кеңейтілді: бар-лық американдар 
әлеуметтік жағынан қорғалу құқығына ие ... ... мен ... ... ... және ... шығу кұқығын алды; фермерлер 
мемлекеттен көмек сұрау ... ие ... ... ... ... ... ... негізде іске асты. ... ... ... ... саясат. Ф.Рузвельт елдің сыртқы саясаттық бағдарларына да өзгерістер 
енгізді. АҚШ ұзақ уақыт Кеңес ... ... ... еді. 1933 ... АҚШ пен КСРО ... дипломатиялық қатынас орнату туралы 
келісімге қол қойылды. 
Латын Америкасы елдеріне байланысты саясат та ... 1933 ж. ... ... ... ... ... ... әскерлерін қайтарып 
алды. Латын Америкасы елдерімен оларға тиімді сауда келісімдері жасалды. 
30-жылдарда фашистік мемлекеттердің басқыншылық саясат жүргізуі және ... ... ... ... ... саясатқа ерекше назар 
аудырылды. Ф.Рузвельт пен оның пікірлестері Батыс Еуропаның демо-кратиялық 
мемлекеттерімен, ... ... ... ... ... ... ойда болды. 
Алайда саясаткерлердің басым ... ... келе ... ... ... ... деп шешті. Оқшаулану саясаты бойынша, АҚПІ 
Еуропадағы әскери-саяси одақтарға кірмеуге, еуропалық соғыстарға қатыспауға 
тиісті болатын. 1935 ж. ... ... ... заң ... ... қарулы қақгығыс туған жағдайда соғысушы елдерге қару-жарақ сатуға 
тыйым салды. ... ... ... ... соң ғана Ф.Рузвельт 
әкімшілігі бейтараптылық туралы ... ... және ... мен ... жабдықтар беруге мүмкіншілік алды. 1941 ж. 11 наурызда ... заң ... Бұл заң ... ... ... ... жүргізіп 
жатқан елдерге қару-жарақ пен құрал-жабдықтарды жалға беруге рұқсат берді. 
Кейіннен Кеңес ... да ... ... көмек алды. 
1933 жылы наурыз айының 9-ы күні ... ... АҚШ ... сессиясын шақырып, «жаңа бағыт» саясатын жүзеге асыру үшін ... ... Жаңа ... ... ... кезеңі 1933-1934 жылдарда 
жүзеге асуы қажет болды. Бұл кезеңнің негізгі ... ... ... ... ... құрылымын нығайту болды. Капитализмнің 
әлеуметтік негізіне өзгерістер жасау арқылы, либералдық реформалар жасауға 
кірісті. Жаңа бағыт саясатының ... ... ... ... қаржы-банк 
жүйесінде қайта құру шаралары жүргізілді. Мемлекет қаржы-банк жүйесін ... алу үшін ... ... ... ... Мемлекеттік қаржы 
корпорациясы (МФК) арқылы банктер заем алу құқына ие бола ... Ол үшін ... ірі ... ... ... Мемлекет банктерге субсидиция беру 
үшін 5 млрд доллар бөлді. Бірақ ... ... кез ... банк алу 
құқына ие бола алмады. Банк жүйесін ірілеңдіру арқылы ... ... ... ... банк ... реформа арқылы 25 мың банктен, бар болғаны 
15 мың банк қалып, ... ... ала ... 1934 жылы ... ... 40% ... Банк жүйесінде мемлекеттің ықпалын күшейтіп, 
қаржылық қорды нығайтты. Мемлекет ... ... ... өз қолына алды. 
Коммерциялық банктердегі халық салымын биржаларда ... ... ... ... мемлекет қатал бақылау жасады. Сөйтіп, қаржы-банк 
жүйесі толық мемлекеттің ... ... ... 1933 жылы ... ... 16-ы күні ... ... Бұл ұлттық өнеркәсіпті қайта құру заңы (НИРА) деп аталды. 
Жаңа заң бойынша өнеркәсіпті ... құру үшін ... ... ... өнім ... мен ... анықтап отыратын болды. Өнеркәсіп 
иелері корпоративтік бизнес жасауға еркіндік алды. 
НИРА заңдарының негізгі ... ... ... әлеуметтік саласын қорғау 
болды. Бұл ... ... ... кәсіподақ ұйымдарына бірігуге 
болатынын, сонымен қатар ұжымдық бірлестік ... ... ... ... ... иелерімен келісім-шарттарын жасап, жалақы 
және жұмыс күнін белгілеуге мүмкіндік алды. 
Өнеркәсіпті қалпына келтіру НИРА заңы жұмыссыздықты ... ... ... ... Бұл шараларды жүргізу үшін қоғамдық жұмысты әкімшілік 
реттеу заңын қабылдады. Мемлекет бұл ... ... үшін 3,3 ... ... ... Жаңа ... ... алғашқы айларында жұмыссыз 
жүрген 4 млн адамға жұмыс тауып берді. Жұмыссыз ... ... ... ... ... ... штаттарында жер қазу, жерді ... ... ... тас ... ... ауыр кол күш ... ... жұмыс 
тауып берді. Сөйтіп, орнату туралы ... ... ... ... карау 1941 ж. дейін созылды. 
АҚІП сыртқы саясатының артықшылықпен пайдаланған бағыты Латын Америкасы 
болды. Ф.Рузвельт кұрылық елдерімен ... ... ... кұрды. 
Жаңа "кайырымды көрші" саясатының бұрынғы "үлкен ... " мен ... ... айырмашылығы, ол латынамерикалық елдердің ішкі 
саясаттарына араласпау, өзара тиімді сауда және техникалық көмек көрсетуге 
негізделді. Бұл жаңа ... ... ... ... ... орнатуға 
мүмкіндік берді. 
Екінші дүниежүзілік соғыс басталғанша оқшауланушылық үкімет саясатының 
жетекші бағыты болып келді. Кейіннен Ф.Рузвельт бейтараптық ... ... ... ... оның ... көмектесіп, олардың 
кұрбандарын кажетті көмектерден айырғандығын мойындады. 
2.2. Германиядағы экономикалық дағдарыс. Нацистер ... ... ... және оның...... ... жж. Германиядағы ( қатты және терең болды. Өндіріс 40%-ға, нақты 
енбек ақы — 50%-ға ... ... саны 9 ... ... ... ... бір бөлігінің ғана әлеуметтік сақтандыруға үміті болды. 
Жүз мыңдаған кызметкерлер күнкөріс қаржыларынан айырылды. Көптеген ... орта ... мен ... ... ... ... ірі 
банктердің банкрот болуы несие-қаржы жүйесін шайқалтты. Германияның сыртқы 
каржы көздерінен тәуелділігі, ішкі рыноктың ... ... ... ... көзі ... отарлардың жоқтығы,...бағаның 
төмендеуіне өндірістің жоғарғы ... ... мен ... ... жасалуы дағдырысты жеңуге мүмкіндік бермеді экономикалық 
дағдарыс пен оның ... ... ... ... партиялық-саяси 
жүйесінің терең дағдарысқа ұшырауына себеп болды. 
Веймар республикасының дағдарыс және ... ... ... ... ... парламенттегі үкімет арқа сүйейтін партиялар одағы 
ыдырады. Германияның социал-демокртиялық ... ... ... ... ... ... кайраткері Брюнинг баскарды. Парламентте 
тірегі жоқ Брюнинг 1930—1932 ж. төтенші декреттер аркылы билік жүргізді. 
Констиуция ... ... ... ... орап ... декреттер 
шығару кұкын берген болатын. Президент Гинденбург осы аралықта ... ... ... ... өзі ... заң ... кызметін 
ауыстырғандық болып табылады. Үкімет үйреншікті ... ... ... ... ... ... жұмыссыздыққа байланысты жәрдем ақының, әлеуметтік 
қауыпсыздандыру шығындардың, ... ... ... ... өсуін жоспарлаған болатын. 1931 ж. желтоқсанында 
қабылданған төтенше декрет бойынша жалақы 1927 ж. ... ... ... ... ... мақсатымен мемлекет банк жүйесін 
"сауықтыруға" кірісті, аса ірі Дрезден ... ... ... ... ... ... орнатты. 
Веймар республикасының партиялық-саяси жүйесінде . күштер қайтадан 
топтасты. Республиканың ... ... ... орталық жойылып кетті. 
Келісім және ажырасу саяси күштердің бір-біріне қарсы ... ... ... Бір ... ... партиялар-коммунистік партия мен НСДАП 
өз ықпаларын сақтап қалды, екінші жағынан, өзін ... ... ... ... деп ... ... ... қатарын тез уақытта 
көбейтіп, баршалық ... ... ... ... бұдан басқада топтар 
болатын, бірақ тек нацистік партия ғана әлеуметтік ... ... ... ... ... ... ... түсті. Міне, осындай жағдайда аса ірі 
корпорциялар "уысы мықты" үкімет кұруда және Версаль ... ... ... ... партияға сенім артты. 
Рейхстаг сайлауы (мамыр 1928ж. — қараша 1932 ... ж. ... ... ... ... ... тұсында сайлаушылардың 
ықыласы солшыл партиялар (ГКП және НСДП) мен нағыз оңшыл, фашистік НСДАП 
арасында тең ... ... ... ... ... ... ... болып қалды. Нацистік партия аралық партиялар мен олардың 
дауыстарын жалмап түсті. ... ... ... да ... ... ... ... былайша күрт өсті? Бұл тұрғыдан екі 
жағдайды атап ... ... ... өзінің кимыл-әрекеттерінің 
белсенділігі, оған ірі бизнес ... ... ... ... және ... ... құлықтарының әлеуметтік-психологиялық бағытталуы. 
Экономикалық дағдарыс Веймар республикасының саяси іргетасын шайқалтты. 
Елдегі мүшкіл хал үшін кінәні республикалық режимге, ең алдымен ГСДП ... ұсақ ... ... ... ... және 
мемлекеттік тоталитарлық теорияларын кабылдауға ыңғай ... ... ... ... аса ... таба ... Бірақ дағдарыс пен 
оның әлеуметтік салдары тереңдеген сайын сайлаушылардың ... ... сала ... насихаттың күшті құралы ұлтшылдық және жұмысшы партиялардың 
құжаттарынан алынған әлеуметтік ... ... ... ... ... революциялық жаңарту, трестерді мемлекет қарамағына алу, алып- 
сатарлық пен өсімкорлыкты жою тағы ... ... ... ... ... ... ... жалпыұлттық мүддені білдіруші роліне 
тырысты, бірақ оны тек кана "тандаулы арий нәсілінің" ... деп ... ... ... ... ... және жау ... орнату 
нацизм идеологиясының ажырамас бөліктері болды. ... ... ... ... ... ... ұлттық сезімдерін таптау да 
себеп болды. Нацистердің әлеуметтік көпірмелігі қоғамның әртүрлі топтарына 
арналды: жұмысшыларға ... ... ... туралы уәде, орта топтарға 
"дені сау орта кауым" ; кұру және "пайыздың ... ... ... ... ... ... жер ... уәде етілді. Бұл ' уәделер пирамидасының 
шыңы "жаңа дүниежүзілік тәртіп" орнату идеясы болды. 
Сатылы ұйымдық құрылым мен ішкі ... ... ... ... ... ... ... дейін "фюрерлік" принцип бойынша құрылған нацистік 
партияның арнайы әскериленген отрядтары (СА — ... ... ... ... ... мен шерулерін күзетіп кана ғоймай, ... ... ... мен ... ... ... пен ... құралына айналды. 
1932 ж. күзде өткен сайлаудың кестеде келтірілген қорытындыларынан 
көрініп тұрғандай, осы ... ... ... ... ... жоя бастаған 
болатын, көпшілік фашисттік қозғалыстан түңіле бастаған еді. Осы ... ... ... ... ... ... Оның рейхсверде ықпалы 
болғанымен, парламентте де, ел ішінде де аса ... жоқ ... ... диктатура орнату нұсқасының болашағы жоққа тән болды. Ірі ... ... ... НСДАП-қа және осы кезде озін танымал шешен 
жақтаушы Гинденбург сайланды. ... ... ... ... ... жою үшін ... шығып, қайта бөлу бағытында жүргізілді. 
Фашизм ұйымдасқан түрде саяси күшке ... 1925 жылы ... ... ...... ...... ...... ......... неміс 
сөзінен қысқартылған) құрды. 
Капитализмнің уақытша ......... ... ... нығайып, АҚШ үкіметінің қамқорлығына бөлене бастады. 1924 жылы 
Лондон ... ... ... ... репарациялық төлеуін 
жеңілдетіп, ішкі экономиканың тұрақтануына әкелді. 1925 жылы ... ... ......және............ ... қауіпсіздігіне кепілдік берді. Сөйтіп, Германияның 
империалистік топтары шығыс ... ... ... ... алды ... жылы ... лигасына...толық ......... ... ... ... 1927 ... бастап Германияға қойылған 
әскери шектеу алынып тасталды. Германия өзінің ... ... ... қол жеткізді және Рур облысынан ... мен ... ... ... Версаль бітіміндегі әскери шектеу 
тежеле.................................... ... ... ... ... Штреземан «Рапалло келісімін» 
пайдалана ... КСРО ... ... ... ... ... Сөйтін Батыс 
пен Шығыс елдері арасында екі жақты саясат ... ... ... ... ............... ГКП-сы мен жұмысшы табы қолдап отырды. ... ... ... ... болып Кеңестік Ресеймен достық ... ел ... ... ... ... 1925 жылы ... ... қол қойылса, 1926 жылы екі ел арасында бейтараптық келісімге қол 
қойылды. Штреземан ... екі ...... ...... ... ... ... ... бейбітшілікті сақтауға 
мүмкіндік жасады. 
Канцлер А.Гитлер және президент Гинденбург 1933 ж. ... ... ... ... оның ... ... Гитлерге беру туралы шешім 
пісіп жетілді. 
Германияның ірі өнеркәсіп иелерінің бір тобы солшыл партиялардың ықпалының 
артуынан ... ... құру ... ... ... талап етіп, 
президент Гинденбургке хат жолдады. 1933 ж. 30 қаңтарында Гинденбург 
Гитлерге ... ... ... ... ... билік басына нацизм 
келді. 
Нацистерді билік басына келтірмеу мүмкін бе еді? 1932 ж. ... ... ... ... ... ГКП мен ... 37 пайызының колдауына ие болды, яғни нацистерден көп дауыс 
жинады. Парламентте олардың 220 орны болса, нацистердікі 200 ғана ... ... ... мен ... фашизм қаупін жете 
бағалай алмады. Екіншіден, (бұл басты ... еді) екі ... да ... ... ... ішінде бір-бірімен жауласып келді. 
Коммунистер және ... ... ... ... ... және ... ... күресте солшыл партиялармен одақтасудан бас тарту 
сияқты қате ... ... ... ... ... "сол ... деп ... НСДП өз кезегінде коммунистерді сынап- 
мінеп жатты. Сектанттық солшыл күштердің ... ... ... ... ... дейін Гитлер билік басына келгенше коммунистер 
социалистік революция ұранын тастамады. Ал бұл ... ... да ... ... еді — ... не демократия. 
Социал-демократтардың басшылары Ораниенбург концлагерінде(сурет) 
Солшыл жұмысшы партиялардың араларындағы ... және ... ... ... ... ... жаңа саяси бағыт 
іздеген орта тап өкілдерінің көпшілігі нацистерге бет ... ... ... қамтамасыз етті. 
Тоталитарлық диктатураның орнауы. Канцлер ... ... ... сырт көзге әдеттегі кабинеттердің ауысуы болып көрінді , үкімет 
құрамына нацистерден басқа бірнеше буржуазиялық ... ... ... ... ... ... ... нацистердің колында болды. Тек қана 
үкімет ... ... жоқ, ... ... бір түрі ... ... ... диктатура орнады. 
Алғашқы екі жыл (1933—1934) ішінде саяси партияларды бірыңғайлау, ... ... іске ... ... ... Ең ... 1933 ж. наурызында өткізілетін рейхстаг ... ... ... ең 
басты саяси жауы коммунистік партияны сүріңдіру үшін ... ... ... ... де, ... ... жапты. 
Бұл жердегі есеп қарапайым тоғышарларды коммунистік ... ... ... ... ... ... ... рейхстагта төтенше заңдар 
қабылдау үшін орынның үштен екісіне ие болу еді. ... үміт ... ... ... аз алып, рейхстагта орындардың жартысынан азына 
ғана ие ... ... ... ... ... коммунистердің мандаттарын жаратпай 
тастады да, Гитлерге төтенші өкілеттіліктер беру ... заң ... ... ... қүқьқсыз фашисттік мазақханаға айналды. Жаңа 
режимнің келесі бір маңызды шарасы елдің федеративтік құрылымын жойып, ... ... ... жоғарыдан тағайындалатын ... ... ... 1933 ж. ... ... бұл ... сайлау деп 
жариялады. Партиялық, жүйе жойылды. Саяси партиялар таратылуға немесе ... ... тиіс ... ... екі жыл ... Веймар Республикасының негізгі тіректері 
жойылып, рейхстаг құқықсыз органға айналды, партиялар талқандалды, сайлау 
жүйесі ... ... ... ... тоталитарлық 
диктатура орнады. Оның негізгі белгілері ... ... ... ... ... саяси 
қарсыластарды жою, мәдениетті бірегейлеу болды. 
1934 ж. тамызыннан бастап президент Гинденбургтің қайтыс болуына ... бір өзі ұлт ... ... әрі ... болып алды. 
Экономиканы милитарландыру және соғысқа дайындалу. Тоталитарлық диктатураны 
орнату мен бір мезгілде ... ... ... және ... кең ... ... ... жатты. 1933 ж. азық-түлік сословиесі 
туралы заң елдің ... ... ... ... ... реттеу жүйесін азық-түлік және егіншілік ... ... ... ... ... тік ... 1934 ж. 
"Өнеркәсіптің органикалық ... ... ... ... ... ... жеті ... бөлініп, оларға ықтиярсыз өнеркәсіп, 
энергетика, колөнер, ... ... банк және ... ... ... ... ірі кәсіпкерлер мен банкирлер басқарды. Еңбек 
ресурстарымен жабдықтау мен ... ... ... ... ... жүзінде ықтиярсыз еңбек еткізу жүйесін ... ... ... ... ... орталықтандыру не үшін қажет болды? 
1936 ж. бастап Германияда экономикалық ... төрт ... ... ... бастады, оның ең басты мақсатын Гитлер елді соғысқа ... ... Сол ... антифашисттердің "фашизм — бұл соғыс" деген ... ... ... оқиғалардың мәнін анық көрсетіп берді. Режимнің 
қарсыластарына күш ... ... ... ... ... ... ... жұмылдыру және елде әлеуметтік бітім ... ... ... ... да іске асырды. 
Нацистік Германияның сыртқы саясаты. 1930 жж. ... ... ... екі ... айқын көзге түседі. 
Бірішш кезең (1933—1935) Германия Версаль бітімінде белгіленген елдің қайта 
қарулануына салынған шектеулерді алып тастады. ... ... ... ... әскери міндет енгізуге, ауыр ... ... ... Рейн ... ... алуға т.б. мүмкіндік берді. 
Екінші кезең (1936—1939) — ... ... ... ... көшу. 
Чехословакияны басып алу, Австрияны күштеп қосып алу, ... ... ... — бұл кезеңнің басты ... ... ... бұл ... 1939 ж. қыркүйекте Польшаға ... ... ... ... ... ... аяқталды. 
Дәл осы кезде Екінші дүниежүзілік соғыс өртінің екінші бір ошағы Қиыр 
Шығыста тұтанды, ... 1931 ж. ... ... ... алды, ал 1937 ж. 
Орталық Қытайға басып кірді. Италия 1935 ж. Эфиопияны басып алды. Бұл ... ... ... одацтастық қатынастар орнатып, "Берлин - ... ... ... дағдарыс жылдарындағы Германия (1929-1933 жж.). 1929-1933 
жылдардағы ... ... ... ... ... ... айтарлықтай ықпал етті: өнеркәсіп............... ......... жұмыссыздық көбейіп,...7,5... ... ... ... ... ... ... ... еңбекші 
халықтың жалақысы 25-40%-іа азайды; 31 мың өнеркәсіп ... ... ... ... 50 мың жеке ауыл ... фермерлері жерлерін 
сатуға мәжбүр болдьі. ... ... ... ... ... ... азайды. Соғыстан жеңілген Германия экономикасының 
дағдарыстан шығуы өте қиынға соқты. АҚШ экономикасының ... ... ... бөлінген заем мөлшері қысқартылды. Әлемдегі 
экономикалық дағдарыс Германияда жаңа ... ... ... ... жаңа ... пайымдап, милитаристік-фашистік күштер 
дағдарыстан шығу жолдары - ... ... жою, ... ... ... жаңадан өмір кеңістігін іздестіру деген талаптар қоя бастады. 
Экономикалық дағдарыс Веймар Республикасының ... ... ... ... ... ... 1930 жылы Г.Мюллер 
отставкаға кетіп, онын орнына Центр партиясының өкілі ... ... ... ... ... буржуазиялық демократияны жоюға бағыт алды. 
Экономикалық дағдарыс әсіресе орта таптарға өте ауыр соқты. Ұсақ буржуазия 
қайшылыққа ұшырады. Ұсақ және орта ... ... ... ... ... ... ... революция арқылы шығуға болады деп түсінді. 
Қоғамдағы саяси дағдарыстан шығу ... ... ... жол, жеке адам ... ... ... дағдарыс ірі буржуазия топтарына айтарлықтай ықпал етті. 
Ірі буржуазия дағдарыстан шығу үшін ... кек ... ... ... ... жасап, жеке әскери-патриоттық ұйымдар құра 
бастады. Экономикалық дағдарыс ... ... ... А.Гитлер 
бастаған фашистік партия ... ... ... ... ... ... фашизм деп түсіндірді. Елде әскери диктатура орнату қажет, 
сөйтіп А.Гитлер ... ... ... ... ... ... ... үгіт-насихат жұмысын күшейтті. Фашизм ірі саяси күшке айнала 
бастады. 
Фашизм идеологиясын ұлтшыл ... ... ... ... ... ... топтар қолдай бастады. Фашистік партия НСДАП 
үкіметтік билікті алуға шақырды. Ірі ... ... ... ... ... ... мүше болып, оларға ақшалай көмек көрсете 
бастады. Мысалы: «Болат трест» басшысы Ф. ... ... кіру ... үшін 
300 мың марка төлеген. Ірі монополияның көмегімен ... ... саны 100 ... 1927 ... 300 ... жетті. 1930 жылы рейхстаг 
сайлауында НСДАП-ты қолдап сайлаушылардың басым бөлігі дауыс берді. 
Қорытынды. 
1929-1933 жж аралығында болған ... ... ... ... ... ... ... тарады. Дағдарыстың негізгі ... ... тыс көп ... оны өткізетін рыноктың жоқшылығы 
себепкер болды. Яғни экономика тілімен ... ... пен ... ... теңсіздігі туындатты. Экономикалық дағдарыс көптеген 
қиыншылықтар туындатты, атап ... ... ... ... ... саны ... нәтижесінде қоғамда жұмыссыздардың 
саны өсті. Жәрдемақы , еңбекақы көлемі ... ... ... ... ... ... ... міндетті кезеңі больш 
табылатын экономикалық дағдарыстардың ең ... ... бірі — ... ... арасындағы тепе-теңдіктің бұзылуы болып табылады: шығарылған 
тауарлар рыногіндегі ұсыныс оларға деген төлем кабілеті — ... ... ... ... калмасын деп өндірушілер әдетте дағдарыс кездерінде 
бағаны кемітеді, өндірісті азайтады, жұмысшыларды ... ... ... ... рыноктің тарылған көлеміне дейін теңестіру 
циклдік дағдарыстан автоматты түрде шығудың алғашқы адымы болып ... ... ... ... ... тән көрініс болатын. Бірақ 
1929—1933 жж. экономикалық дағдарыс ерекше болды. 
Дағдарыстан ... ... ... ... қалуы" көп 
жағдайда капиталистік шаруашылықтың кұрылымының өзгерістерімен байланысты 
болды. Капитал мен ... аса ірі ... ... ... ... өндіріске монополияларына байланысты бағаны 
төмендетпей, бір мезгілде өндірісті кыскартуға мүмкіндік берді. ... ... ... (кей елдерде бес жыл бойына) дағдарыстан автоматты түрде 
шығудың дәстүрлі рыноктік механизмінің бұл жағдайда ... ... ... ... ... ... тиіс екендігін 
көрсетті. Халықаралық тауар алмасу ... ... ... ... да ... шығуды киындатты. 
XX ғ. бірінші үштігінде жасалған жаңа техника мен технологияның жаппай 
өндірісті камтамасыз ... ... бар ... АКШ-та жана 
дәуірдің белгісі автомобиль шығару болды. ... ... ... ... ... алушы, жаппай тұтынушы қажет. 1929—1933 жж. дағдарыста дәл ... пен ... ... пен сұранымның арасындағы сәйкессіздік 
көрініс тапты. 
Сілтемелер тізімі. 
1.Мәшімбаев ... ... ... жүзі ... Алматы 2005 ж. 
2.Совет энциклопндиясы 1979 ж Моксва Высшая школа. 
3.Қазақстан тарихы . Оқу - ... ... 2003 ж (11 ... ... . Оқу - ... ... 2003 ж (18 номер) 
Алматы. 
5.Совет энциклопедиясы 1979 ж ... ... ... энциклопедиясы 1979 ж Москва Высшая школа. 
7.Мәшімбаев Қазіргі кездегі дүние жүзі тарихы ... 2005 ...... ... ... кездегі дүние жүзі тарихы Алматы 2005 ж. 
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі. 
1.Мәшімбаев ... ... ... жүзі ... ... 2005 ... энциклопндиясы 1979 ж Москва Высшая школа. 
3.Қазақстан тарихы . Оқу - ... ... 2003 ж (11 ... ... . Оқу - әдістемелік журнал. 2003 ж (18 номер) 
Алматы.