Параметрлік бағдарламалау

•    көрнекіліктің оқушылардың жасына сәйкестігі;

•    көрнекілікті сабаөтың керек сәтінде қолдану;

•    демонстрацияланған затты барлық оқушылардың көруі;

•    иллюстрацияның ең бастысын, мәндісін нақты бөлу;

•    құбылыстарды демонстрациялау кезінде берілетін түсініктерді мұқият ойластыру;

•    демонстрацияланатын көрнекіліктің оқу материалы мазмұнымен сәйкес келуі;
•    көрнекі құрал мен демонстрациялық қондырғылардан керекті мәліметтерді табуға оқушыларды ңатыстыру.

Оқытудың тәжірибелік әдістері арқылы оқушылар тәжірибелік қызметпен айналысып, тәжірибелік іскерліктері мен дағдыларын қалыптастырады. Тәжірибелік әдістер: жаттығулар, зертханалық және практикалық жұмыстар.
Жаттығу көмегімен ақыл-ой және тәжірибелік іс-әрекет меңгеріледі. Ол барлық пәндерді оқуда, оқу процесінің түрлі кезеңдерінде қолданылады. Оның сипатыжәне әдістемесі оқу пәнінің ерекшелігіне, нақты оқу материалына, оқушылардың жасына байланысты. Жаттығу сипатына қарай ауызша, жазбаша, графикалық және оқу-еңбек деп бөлінеді.
Оқушылардың өз бетімен жұмыс істей білу деңгейіне қарай жаттығулар бірнеше түрге бөлінеді:

•    белгілі білімдерді еске түсіріп, оны бекіту мақсатындағы жаттығулар;
•    білімді жаңа жағдайда қолданып жаттығу.

Егер оқушы іс-қимылдарды ауызша айтса, онда оны түсіндіру арқылы жаттығу деп атайды. Мұғалім оқушы іс-әрекетінен қателіктер тауып, оқушылардың іс-әрекетіне түзетулер енгізеді.
Жаттығулардың ерекшеліктері:

Ауызша жаттығулар логикалық ойды, есті, тілді оқушылардың зейінін дамытуға көмектеседі. Жазбаша жаттығулар білімді бекіту және оны қолдану іскерлігін жасауда қолданылады. Оларды қолдану логикалық ойды дамытуға, жазбаша тіл мәдениетін, өздікті дамытуға көмектеседі. Әрбір оқу пәнінің міндетті бөлігі - ана тілінен шет тіліне аудару, берілген тақырыпқа шығарма жазу, суретпен жұмыс, өз бетімен мысалдар және есептер, кесте құрастыру, диаграмма, баяндама, көрініс әзірлеу. Жаттығуды орындау алдында оқушыларға теориялық материал түсіндіріліп, нұсқау беріледі.
Жазбаша жаттығулар: ана тілі, шет тілі, математика, т.б. пәндерде орындалады.
Оқушы оқуға үйренгенде, мәтінді мәнерлеп оқып, грамматикалық ережелерді қолданып, көптеген жаттығулар жазады. Графикалық жаттығулар: кесте, сызба, технологиялық карта, альбом, стенд жасау, экскурсия кезінде салған суреттер. Оқу-еңбек жаттығулары: оқу шеберханаларындағы қағазбен, картонмен, ағашпен, металмен жұмыс істеу, әр түрлі құралдар қолдану, станок, тетіктерді басқару, "Конструктор" ойыншықтармен жұмыс істеу.
Жаттығу әдісіне қойылатын талаптар:

•    оны орындауға деген оқушылардың саналы көзқарасы;
•    жаттығуларды орындаудағы дидактикалық сабақтастық: алдымен оқу материалын түсінуге көмектесетін, содан кейін есте сақтауға, қолдануға, оқылғанды жаңа жағдаяттарда өздігінен, шығармашылықпен қолдануға, жаңа материалды бұрын меңгерген білім, іскерлік және дағдылар жүйесіне қосуға мүмкіндік беретін жаттығуларды орындау.

1.1   Оқыту техникалық құралдар негіздері

Қоғамдағы болып жатқан әлеуметтік, демократиялық өзгерістерге сәйкес оқу орындарында оқытуды жан-жақты талдап, зерттеулер жүргізу нәтижесінде білікті, әрі жаңа ақпараттық қоғамға тез бейімделе алатын бәсекеге қабілетті, белсенді мамандар даярлауға басты назар аудару қажеттілігі туындап отыр.

Жалпы оқу пәндерін меңгеруге қажетті материалдық құрылғылар, оқу пәнінен туындайтын жүйені құрайды.

Оқу құралдарының жүйесі келесі принциптерге сай құрылады (4-сурет):

1. Құбылыстарды көрнекі түрде бейнелеуге, оларды оңай меңгеруге жағдай жасау үшін оқыту құралдары педагогикалық талаптарға сай болуы қажет.

2. Ортақ қызмет атқаратын барлық приборлар ( күш трансформаторлары, түзеткіштер, кабельдер, электр өткізгіштері т.б.) бір-біріне сай болуы керек және көрнекі түрде орнатылуы тиіс.

3.  Жүйедегі  оқу құралдарының түрі мен саны оқу жоспарының материалдық талабын қанағаттандыруы қажет.

4. Оқыту құралдары жұмыстың нақты жағдайларына сай болуы қажет.

Оқыту тәжірибесі көрсеткендей, оқыту құралдарының жүйесін ұйымдастырудың ең тиімді тәсілі – кабиненттік жүйе, себебі кабинетте пәнді меңгеруге арналған барлық құралдар орнатылады, сондықтан оны пайдалану өте ыңғайлы. Қажет болса зертханалық және жөндеу шеберханалары да қосылады. Оқу кабинеттері оқу теориясын меңгеруге және жаттығулар өткізуге арналады.

Оқытудың техникалық құралдарын жиі қолданылуы оқу процесінің тиімді болуына мүмкіндік жасайды. Оқытудың техникалық құралдары оқу процесінде оқушылардың жасына оқылатын пәнге және оқушылардың танымдық белсенділігін артырудағы қолдану деңгейіне байланысты, өйткені оқытудың техникалық құралдары оқушының бағалау мотивациялық ортасына әсерін тигізеді.

                           ↨                                                                            ↨

                         ↨                                                                               ↨

                        ↨                                                                                ↨

4-сурет.  ОТҚ-ның қолдану принципі.

Оқытудың техникалық құралдарын қолданудың тиімділігі сабақтың сатысына да байланысты. Оқытудың техникалық құралдарын сабақта он минуттан артық қолдануға болмайды. Оны сабақ басында қолдану (мысалы 5 минут) дайындық периодын 3 минуттан 0,5 минутқа дейін қысқартады, ал шаршау мен ойдың бөлінуі әдеттегіден 5-і0 минут кейін басталады. Оқытудың техникалық құралдары 15-20 минут және 30-35 минут аралықтарында қолдану оқушылардың назарын толығымен сабақ барысында тұрақтандыруға мүмкіндік жасайды. Сабақ барысында оқушылардың көру және есту қабілеттері, сонымен қатар қабылдауы мен сабаққа деген зейіні де өзгереді, сондықтан бұл өте ыңғайлы. Бір оқыту құралын қайта-қайта (монотонды) қолдану 30 минут ішінде оқушылардың толығымен дерлік мәліметті қабылдау мүмкіндігін төмендетеді. Оқыту құралдары мен оқу әдістерін дұрыс пайдалану бұл жағдайларды болдырмайды.

Техниканың өзі жаңа бір нәрсе жасамайды, бірақ ол қажетті нәтижеге қол жеткізетін жаңа жетістіктерге жетелейді.

Техниканы қолдану оны түсінуден басталады, техника дегеніміз бұл-адамдар өмір сүретін табиғатты бақылайтын басқару құрылғысы, шешуге жиі ат салысады; мысалы, энергия мәселесі атомдық энергияны қолдану жолымен шешіледі; тасымалдауды жеңілдету үшін автомашиналар қолданылады; ал техника немесе технологиялық оқу оқыту қиындықтарын азайтады.

Мұндай көзқарас оқу технологияларын жасауда кеңінен таралған, себебі бұл технологиялар оқытушылардың саны мен білім алудағы кететін шығынды азайтуға мүмкіндік береді.

Механикалық тұрғыдан адам мен техника, оқу мен білім қатынасы адамның дуалистикалық көзқарасымен және айналаны екі жүйе ретінде қарауы келесі ұғымға негізделеді:

- білім кез келген материалды объект секілді құрыла алады.

- оқу бұл оқушы санасында жүзеге асатын жекелеген процесс.

- оқудың тиімділігі жеке тесттер және емтихандар көмегімен өлшене алады.

Техникалық құралдар адамзат мәселелерін шешпейді, бірақ белсенділіктің жоғарғы нәтижесіне жетелейтін адам және орта жүйесін құруға көмектесе алады, бірақ техникалық жабдықтарды адамсыз елестетуге болмайды. Кез келген техникалық құрал  тек адаммен байланыста ғаға белгілі бір мәнге ие болады. Мысалы, компьютер адам  көмегінсіз ешқандай функцияны орындай алмайды. Ол- адамзат әлемінің бір бөлігі. Егер дам ойланса, компьютер де «ойланады», ол-адамның ойлау қабілеттілігін кеңейтетін зат, техникалық құралдар мен технологиялық мүмкіндіктерді дұрыс қолдану үшін біз оны қай салада және қандай нәтиже алу үшін қолданып отырғанымызды түсіну қажет.

Яғни, жаңа технологиялар немесе жаңа техникалық құралдар оқу процесіндегі проблемаларды шешпейді, бірақ егер оны дұрыс қолдана білсек, бұл процестегі мүмкіндіктерді арттыра алады. Жаңа технологияларды енгізу, ескі негізде жүзеге аса алмайды. Жаңа технологияны тиімді түрде қолдану, оқу процесіне қазіргі заманғы көзқарасты толық қайта бағалау мен оқытудың жаңа мүмкіндіктерін пайдалану арқылы іске асырылады.

Оқытудың техникалық құралдарын кеңінен қолдану оқу ортасын өзгертті: оқу процесінің деңгейі бірден жоғарыланды – дәстүрлі ауызша-жазбаша әдістен оқу-таным жұыстары тиянақты жүргізілетін белсенді білім алу сатысына өтті. Жақсы білім алу үшін тек оның мазмұны мен құрылымын ғана емес, сонымен бірге оның жүзеге асуының терең заңдылықтарын білу қажет екені белгілі.

Оқытудың өзінің ерекше заңдылықтары бар. Сондай заңдылықтардың бірі оқытудың көрнекілігі болып табылады. Бұл заңдылықта оқыту – қоршаған әлемді, заттарды, құбылыстарды танытатын құрал ретінде және осы заттар мен құбылыстарды қатаң бақылау мен меңгеруге негізделген жағдайда ғана сәтті жүзеге асады. Бұл ескі дидактикалық шындықты Я.А.Коменский де айтқан: «Егер біз оқушыларға нағыз қажетті білім бергіміз келсе, онда біз оларды жеке бақылау мен сезіну арқылы беруге тырысуымыз керек».

К.Д.Ушинскийдің өзі көрнекілік арқылы оқыту оқушылардың зейінін арттырып, терең меңгерілуіне жағдай жасайтынына сенімді болған.

Көрнекілік оқулықтар мен оқытудың техникалық құралдары жаңа білім алудың көзі болып табылады, әрі практикалық әдістерді үйрену құралы бола алады, сонымен бірге бақылау функцияларын орындайды. Сондықтан оларды оқу процесінің барлық сатыларында жаңа материалдарды меңгеруде, оны толықтыруда, тұжырымдауда, алынған білімді қолдануға арналған тапсырмаларды ұйымдастыруда және меңгерілген білімді бағалау кезінде қолдануы тиіс.

  Оқыту құралдары -  бұл материалдары идеалды түрдегі объект, басқа сөзбен айтқанда ол білімді меңгеру және танымдық белсенділікті арттыру үшін қолданылатын мұғалім мен оқушы арасындағы құрал болып табылады. Оқыту құралдары оқушылардың білім сапасының жоғарылауына, олардың танымдылығының артуына және маман болып жетілулеріне маңызды түрде әсер етеді.

Қазіргі заманғы мектептерде практикалық жұмыстарды орындауда келесі оқытудың техникалық құралдары кеңінен таралған:

- ақпаратты;

- білімді бақылау;

- бағдарламалық оқу;

- тренажер;

- комбинацияланған.

Ақпаратты тасымалдайтын техникалық құралдарға графопроекторлар, бейнемагнитафондар, телевизиялық комплекстер жатады. Қалған  техникалық оқыту құралдары жиі жаңартылып отырады, олар мектептерге жалпы жүйелі түрде білім алуға, шетел тілдерін, физико-математикалық ілімдерді меңгеруге арналған.