Кәсіпорынның қаржылық жағдайын бағалау және талдау

Кесте 3 жалғасы

Кәсiпорынның қаржылық тұрақтылығын талдау барысында қаржылық тұрақтылығының көрсеткiштерiн талдаудың маңызы өте зор, өйткенi тұрақтылық көрсеткiштерiн талдау кәсiпорынның қандай тиiмдi құралдар деңгейiнде тұрғанын анықтауға мүмкiндiк бередi. Талдамалық кестесiнен көрiнiп тұрғандай анықталған тәуелсiздiк коэффициентi 2008 жылы 0,02 құраған болса, 2010 жылы 0,024 болып, яғни 0,004-ке өстi, алайда бұл коэффициенттiң қалыпты шегi 0,5-0,6 болып табылады, яғни кәсiпорын мүлiгiнiң құрамындағы меншiктi құралдар үлесi қашлыпты шамаға тең емес. Ал қарыз және меншiктi қаражаттардың арақатынас коэффициентi қарыз құралдарын мешiктi құралдарға бөлу арқылы табылады және оның мәнiне 2002 жылы 41,6 болды, ал 2010 жылы –1,13-ке азайып 40,47 түстi. Тағы бiр коэффициентке, яғни мобильды және иммобильды құралдарының арақатынас коэффициентi ағымдағы активтердi айналымнан тыс активтерге бөлу арқылы табылса, мәнi 2008 жылы 0,28 болса, 2010 жылы ол 0,13-ке төмендеп, 0,15 құрады. Өндiрiстiк бағыттағы мүлiктiң коэффициентi қорлар мен шығындарды айналымнан тыс активтерге қосып жалпы кәсiпорын мүлiгiне бөлу арқылы анықталады. Бұл кәсiпорын мүлiгiнiң құрамындағы өндiрiстiк бағыттағы мүлiгiн анықтау. Ал оның қалыпты мәнi 0,5 жоғары болса, бiздiң мысалымызда ол 2008 жылы 0,88 болса, 2010 жылы 0,89 жеттi. Мүлiктегi негiзгi құралдар құнының коэффициентi мүлiктегi негiзгi құралдардың үлесiн сипаттайды, ал қалыпты шегi бұл коэффициенттiң 0,5 жоғары, ал 2008 жылы кәсiпорын бойынша ол мән 0,6 құраса, 2010 жылы 0,76 болды, бұл тиiмдi деңгей болып саналады. Мүлiктегi материалдық айналым құралдар коэффициентi кәсiпорынның жалпы мүлiгiндегi қорлар мен шығыдар үлесiн бiлдiредi және 2008 жылы 0,19, ал 2010 жылы 0,11 болды.

Жақсы жұмыс істейтін кәсіпорынның өтімді активтері ағымдағы міндеттемелерінен артық болады. Бұл субъектінің қаржылық жағдайының тұрақтылық деңгейін және мерзімінде міндеттемелерді өтеу қабілеттігін бағалауға мүмкіндік береді.

3 Кәсіпорынның тұрақтылығын және төлем қабілеттілігін талдау

3.1 Кәсiпорынның өтiмдiлiгiн талдау.

Баланс өтiмдiлiгін талдау өтiмдiлiгi бойынша актив қаражаттарын өтеу мерзiмi бойынша топтастырылған пассив мiндеттемелерiмен салыстыруды бiлдiредi. Актив және пассив баптарын топтастыру өтiмдiлiгi жоғарыларынан өтiмдiлiгi төмендерiне қарай, яғни өтiмдiлiктiң төмендеу тәртiбiмен және өте жеделдерiнен жеделдiгi төмендерiне қарай, яғни мерзiмдерiнiң төмендеу тәртiбiне қарай қатаң тәртiппен жүзеге асырылады.

Кесте 4

Өтімділік көрсеткіштерін талдау

Өтiмдiлiк көрсеткiштерiн талдау кестесiнiң мәлiметтерi бойынша көрiп отырғанымыздай кәсiпорынның өтiмдiлiгiн сипаттайтын 3 негiзгi өтiмдiлiк коэффициенттерi анықталады. Бiздiң кәсiпорынымыздың абсолюттi өтiмдiлiк коэффициентi 0,002-ге 2008 жылы тең, ал қалыпты мәнi 0,2-0,5 аралығын қамтиды, алайда 2010 жылға назар аударсақ ол 0,002-ге өсiп, сәйкесiнше 0,04 құрады. Тез өтiмдiлiк коэффициентiн қарастырсақ, онда оның 2008 жылы 0,11 көлемiнде болғанын көруге болады. Ал 2010 жылы 0,01 төмендеп, 0,10 құрағанын анықтауға болады. Жалпы өтеу коэффициентi, яғни ағымдағы өтiмдiлiк коэффициентi 2008 жылы 0,3 болса, 2010 жылы 0,1-ге азайып 0,2 болғанын көре аламыз.

Кесте 5

Баланс өтімділігін талдау

Кәсiпорынның өтiмдiлiгiнiң талдауын жүзеге асыруда баланс өтiмдiлiгiн талдау аналитикалық кестесiнiң мәнi үлкен. Өйткенi бұл кесте активтердiң өтiмдiлiк дәрежесi бойынша, ал пассивтерi мiндеттемелердiң өтелу жылдамдығына байланысты ретiмен орналасқан. Сондықтан бұл кестеден кәсiпорынның төлем құралдары мен негiзгi мiндеттемелерi орын табады. Төлем қаражаттарының бiрiншi тобы (А1) төлем мiндеттемелерiнiң 50%-ын да жауып тұрған жоқ, ал екiншi бөлiгi керiсiнше. Актив пен пассив баптарының I тобының жиындарын салыстыру жақында келiп түскен кiрiстер мен төлемдердiң (3 айға дейiнгi) қатынасын көрсетедi.

Актив пен пассивтiң II тобын салыстыру жақын уақытта күтiлетiн төлем тәртiбiнiң (3 айдан 6 айға дейiн) жағдайының жақсаруы немесе нашарлауы туралы қорытынды жасауға мүмкiндiк бередi. Жалпы алғанда баланс активi мен пассивi баптарының I және II топтарын салыстыру ағымдағы өтiмдiлiктi анықтауға мүмкiндiк бередi. Ол қарастырылып отырған мезгiлге жақын уақыттағы уақыттағы кәсiпорынның төлем қабiлетсiздiгiн көрсетiп отыр. Баяу өткiзiлетiн активтердi ұзақ мерзiмдi мiндеттемелермен салыстыру кезегi болмаған соң, сол активтер айырмада орын табады. Баланс активi мен пассивi баптарының төртiншi тобының жиындарын салыстыру кәсiпорынның оның иеленушiлер алдындағы мiндеттемелерiн жаба алу мүмкiндiгiн көрсетедi. Бiрақ бұл кәсiпорын жабылатын кезде ғана керек болады, ал үздiксiздiк принципiн сақтау немесе жұмыс жасап жатқан кәсiпорын үшiн шаруашылық субъектiнiң өз меншiктi айналым капиталының болуы талап етiледi. Ол үшiн жоғарыда келтiрiлген теңсiздiк сақталуы тиiс: А4 ≤ П4, яғни меншiктi қаражаттардың көзi иммобильды активтерден көп болуы керек. Талданып отырған кәсiпорында бұл теңсiздiк сақталмаған.  

3.2  Кәсіпорынның табыстылығын талдау

Нарықтық экономика жағдайында кәсіпорынның қызмет етуінің экономикалық мақсаттылығы табыс алуымен анықталады. Табыстың өсуі кәсіпорынның өзін-өзі қаржыландыруға негіз жасайды, яғни әрбір кәсіпорын өзінің ағымдағы және күрделі шығындарды меншікті көздерінің есебінен жабуға тырысады. Табыстың есебінен кәсіпорынның банк алдындағы, бюджет және басқа кәсіпорындардың алдыңдағы міндеттемелер орындалады.

Шаруашылықтың табыстылығы абсолютті және салыстырмалы көрсеткіштерімен анықталады. Табыстылықтың абсолютті көрсеткіші – табыстың немесе пайданың сомасы.