Кәсіпорынның қаржылық жағдайын бағалау және талдау

Тереңдетіліп нақтыланған талдау экспресс-талдаудың бөлек тәртібін кеңейтеді, толықтырады және дәлелдейді. Оның мақсаты – шаруашылық субъекті-сінің қаржы жағдайы туралы, оның өткен есепті кезеңдегі қызметінің нәтижесі, сондай-ақ кәсіпорынның болашақтағы даму мүмкіндіктеріне соңғы толық баға беру болып табылады.Осыған байланысты нақтылау дәрежесі аудитордың өзінің ықыласына байланысты.

Қорыта айтқанда, кәсіпорынның қаржы жағдайын талдауда аудиторлық түрлі әдістер мен тәсілдерді қолдануға еркі бар.Оларды ұтымды пайдаланып, дұрыс әдісті таңдай отырып, аудитор қаржылық жағдайға терең, жан-жақты әрі кешенді талдау жүргізе алады, сондай-ақ объективті және анық баға береді, қаржылық тұрақтылықтың нығаюы мен кәсіпорынның табыстылығының өсуі жөнінде ұсыныстар дайындайды.

2 “Торғай боксит кен басқармасының” экономикалық сипаттамасы

2.1 Торғай боксит кен орнынының қызметіне сипаттама

Торғай боксит кен орны 1956 жылдан бастап ашық әдіспен Амангелді аумағынан боксит пен отқа төзімді сазды және 1986 жылдан бастап Ақжар аумағынан гранит–гнейстерді өндіріп алады. «Торғай боксит кен орны» ААҚ Бір немесе бірнеше адам құрған, жарғылық қоры құрылтай құжаттарымен белгіденген мөлшерде үлеске акцияларымен бөлінген кәсіпорынның акционерлік қоғам түріндегі ұйымдық – құқықтық формасы. Қоғам өз акционкерлерінің мүлкінен оқшауланған мүлікті иеленеді және олардың міндеттемелері бойынша жауап бермейді «торғай баксит кен орны» ААҚ міндеттемелері бойынша акционер жауап бермейді және өзіне тиесілі акциялар құнының шегінде қоғамның қызметіне байылынысты зияндарға тәукел етеді. «Торғай баксит кен орны» ААҚ тек қаржылық бөліндерінен басқа өндірістік, цех, бригада, бөлімшелерінен тұрады. Кәсіпорынның барлық басқару процестері Арқалық қаласындағы орналасқан орталық офисінен басқарылады. «Торғай баксит кен орны» ААҚ басқарудың ұйымдастырушылық құрылымы келесі кестеде берілген.

Сурет 1 «Торғай баксит кен орны» ААҚ басқарудың ұйымдастырушылық құрылымы

“Қазақстан Алюминийі” құрамында Торғай боксит кен орны Павлодар саз жерінің зауытын және басқа да кәсіпорындарды келесі өнімдерді өндіре отырып шикізатпен қамтамасыз етеді:

1.                      Бокситтер:

-         МБ Маркалары – Республиканың, Орал мен Сібірдің металлургиялық комбинаттарына;

-         АБ Маркалары – саз жерді өндіріп алу үшін АҚ “ПАЗ” ;

2.                      Отќа төзімді саз:

-         МРЗ –50 Маркалары, 10 – 20, 20 - 40, 40 – 70 мм фракциялар,

ТУ – 661 РК 6479 26 – 95

Кен орнының экслуатациясы Ресейдің “Санкт - Петербург” ќаласының “Гипроникель” институтының  орындаған жұмыс жобасына сәйкес жүзеге асырылады.

Кен жұмыстары барлық карьерларда комбинациялық кесте бойынша ашық әдіспен жүргізіледі. Ақжар аумағындағы гранит – гнейстер карьерінің эксплуатациясыда Санкт – Петербург қаласының “Гипроникаль” институтының орындаған жұмыс жобасына сәйкестендіріліп жүзеге асырылады. Кен жұмыстары ашық   әдіспен жарғыш заттармен тау массаларын қопартады. Скважиналарды буралау СБШ – 250 станогымен жүзеге асырылады. Жарылған тау массасын тасмалдау, ендіру ЭКГ – 5 Эксковоторымен, ал транспортировкасы – “БелАз – 7548” автомосвоилдарымен  жүргізіледі.

2008жылы кәсіпорында 1688, ал 2009жылы 1694 адам жұмыс істеген, бұл 6 адамға кәсіпорында еңбекшілер санының өскенін көрсетеді.

Жалпы кәсіпорында негізінен өндірістік жұмысшылар тізімінде машинистер, эксковатор машинистерінің көмекшілері және технологиялық автокµліктерінің жүргізілушілері үстем етеді. 2009 жылы еңбек өнімділігі 42,8 құраса 2010 жылы еңбек өнімділігі 42 төмендеді. Еңбек өнімділігінің 2010 жылы 2009 қарағанда төмендеуі тау массаларының жұмыстарының орындалмаған көлемдері себеп болып отыр. Орындалмау себептері болып: негізгі тау құрылғыларының физикалық тозуы және құрылғылардың жөндеулерінде ұзақ тұрып қалуына мерзімде құрал жабдықтар болып отыр.

Тауарлық өнімнің 2010 жылды 2009 жылмен салыстырғанда 84,2 немесе 48758 мың теңгеге азайғанын көрсетеді.

        Тауарлық өнімнің азаюы келесілермен сипатталады:

-         Отқа төзімді сазды өндіріп алу 48 мың тоннаға келесі маркалар бойынша азайды:

АРО -23612 тоннаға

АРБ –45 15966 тоннаға

АРБ – 49 8422 тоннаға

-         МБ боксит өндіріп алу 10.000 тоннаға немесе 21027 мың теңгеге азайды.

Осы кестеден біз Торғай боксит кен орнындағы жалпы өнім түрлерінің ішінен үстем ететін өнім ал басқа өнімдерге қарағанда көп мүлшерде өндіріліп алынады.

Кесте 1

                                         ААҚ “ҚМ” ТРБУ өнім өткізуі

Кесте 1 мәліметтерін зерттей келе кәсіпорынның 2009 жылы 288,1 мың тонна отқа төзімді сазды және МБ бокситін 8,4 мың тонна  болса,  2010 жылы 250,4 отқа төзімді сазды, ал МБ бокситін 1,5 мың тонна ғана, яғни 2009 салыстырғанда аз өндірді.

2.2 “Торғай боксит кен басқармасы” ашық акционерлі қоғамының   төлем қабілеттілігін тұрақтылығын талдау

Егер кәсіпорынның жалпы активтері ұзақ мерзімді және қысқа мерзімді міндеттемелерінен асатын болса, онда ол төлем қабілетті болып есептеледі. Баланстың өтімділігін сипаттау үшін есепті кезең ішінде ақша қаражаттар, өтімді активтердің жедел міндеттемелерді өтеуге жетіспеушілігін байқау қажет.

Кәсіпорынның қаржылық тұрақтылығын терең зерттеу үшін бухгалтерлік баланстың қосымшалары және есеп  регистрлерінің деректері қолданылады. Кәсіпорынның қаржылық тұрақсыздығы  қаржылық тәртібін бұзу, есеп айырысу шотына ақша қаражаттарының түсуінің іркілісі, кәсіпорынның табыстылығының төмендеуі сияқты үрдістерімен сипатталады. Дағдарысты қаржылық жағдай  жоғарыда айтылған белгілерімен қатар үнемі болып тұратын өтелмеген төлемдерімен (мерзімі өткен банк ссудаларымен, жеткізіп берушілерге мерзімі өткен берешекпен, бюджетке мерзімінде төленбеген салықтармен) белгіленеді. Егер  шаруашылық субъектінің ағымдағы активтері қысқа мерзімді міндеттемелерінен көп болса, онда ол  өтімді болып саналады. Сонымен қатар кәсіпорынның қаржылық қызметін  тиімді басқару үшін ақша қаражаттары табыстан гөрі маңызды болатынын есепке алу қажет.

Кесте 2

Қаржылық тұрақтылықты талдау

                                                                                        Кесте 2 жалғасы

Қаржылық жағдайды тұрақтандыру үшін қажет:

1. Меншікті капиталдың үлесін көбейту;

2. Қосымша қарыз қаражаттарын тарту;

Кәсіпорынның қаржылық жағдайының тұрақтылығы қаржылық коэффициентердің жүйесімен сипатталады. Олар баланс активінің және пассивінің абсолютті көрсеткіштерінің қатынасымен есептеледі. Қаржылық коэффициенттерді талдау оларды базистік шамалармен салыстыру, сонымен бірге есепті кезең және бірнеше жыл ішінде өзгерістерді зерттеу арқылы жүзеге асырылады.

Кәсiпорынның қаржылық тұрақтылығын талдау кестесiнiң мәлiметтерiнен көрiнiп тұрғандай кәсiпорының тұрақтылығын талдауда негiзгi тауарлы-материалдық қорларды қалыптастыру үшiн меншiктi және ұзақ мерзiмдi көздерiнiң , тауарлы-материалдық қорларды қалыптастыру үшiн негiзгi көздерiнiң жалпы шамасының, тауарлы-материалдық қорларды қалыптастыу үшiн меншiктi және ұзақ мерзiмдi қаражаттардың 3 жыл бойынша да кемшiлiгi көрiнiс табады. Сондықтан да кәсiпорынның қаржылық тұрақтылығының 3 компонентi көрсеткiшi (0;0;0) өрнегiнде болады. Бұл яғни кәсiпорынның қаржылық тұрақтылығының тұрақсыз немесе дағдарыс алдындағы кезеңiн сипаттайды.

Кесте 3

               Қаржылық тұрақтылығының көрсеткіштерін талдау