Кәсіпорынның қаржылық жағдайын бағалау және талдау

                                                                                                   Кесте 8 жалғасы 

Меншікті айналым құралдарының мөлшерін және олардың сақталуын анықтау қаржылық жағдайды  талдаудың маңызды кезеңі болып табылады.

Есептеудің бірінші әдісінде меншікті айналым құралдардың мөлшері айналымды активтердің құнымен қысқа мерзімді берешек сомасының айырмасы ретінде анықталады. Есептеудің екінші әдісінде меншікті айналым құралдардың мөлшері меншікті және ұзақ мерзімді қарыз құралдар сомасымен   айналымнан тыс активтердің құны айырмасы ретінде табылады.

Меншікті айналым құралдардың мөлшерін анықтағанда  меншікті құралдар сомасына ұзақ мерзімді несиелер мен қарыздарды қосу қажет, өйткені ұзақ мерзімді несиелер мен қарыздар негізінен капиталдық салымдарда қолданылады және негізгі құралдарды сатып алуға пайдаланады. Сондықтан жалпы құралдар сомасында ұзақ мерзімді несиелер мен қарыздарды есептеу қажет.

Iскерлiк белсендiлiк коэффициентiнiң кәсiпорынның қаржылық жағдайын бағалау үшiн үлкен маңызы бар, өйткенi қаражаттың айналым жылдамдығы кәсiпорынның төлем қабiлетiне тiкелей әсер етедi. Оған қоса, басқадай бiрдей жағдайда қаражаттың айналым жылдамдығының өсуi кәсiпорынның өндiрiстiк-техникалық күшiнiң артқанын көрсетедi.

Кесте 9

Кәсiпорынның iскерлiк белсендiлiгiнiң көрсеткiштерiн талдау

Кәсiпорынның iскерлiк белсендiлiгiнiң көрсеткiштерiн талдау кестесiне назар аударсақ, бұл кестеден көрiнiп тұрғандай, iскерлiк белсендiлiк коэффициентiнiң кәсiпорынның қаржылық жағдайын бағалау үшiн үлкен маңызы бар, өйткенi қаражаттың айналым жылдамдығы кәсiпорынның төлем қабiлетiне тiкелей әсер етедi. Оған қосымша, басқадай бiрдей жағдайда қаражаттың айналым жылдамдығының өсуi кәсiпорынның өндiрiстiк-техникалық күшiнiң артқанын көрсетедi. Капиталдың жалпы айналымдылық коэффициентi 2008 жылы 0,20 құраса, ал 2010 жылы 0,39 рет болды. Көрсеткiш кәсiпорынның жалпы капиталын пайдалану тиiмдiлiгiнiң 0,19-ға артқанын көрсетедi. Егер 2008 жылы кәсiпорында активтердiң әрбiр ақша бiрлiгi 20 тиын келтiрсе, 2010 жылы ол 39 тиын келтiрдi. Нәтижесiнде кәсiпорынның барлық мүмкiншiлiктерiн пайдаланып, өнiмдi сатудан түскен табыс түрiндегi жалпы тиiмдiлiгi 2008 жылмен салыстырғанда 2010 жылы 276080,26 мың теңгеге (1453054 · 0,19) өстi. Жалпы (авансталған) капиталдың орташа шамасының 2008 жылмен салыстырғанда 2010 жылы 0,78 есе (1453054 : 1853515) кемуi, 2008 жылмен салыстырғанда өнiм сату көлемiнiң ((1453054 – 1853515) · 0,80) 80092,2

4 Кәсіпорынның төлем қабілетсіз қаржылық жағдайын талдау

Кәсіпорын дәрменсіздігінің (банкроттығының) сыртқы белгісі оның ағымдағы төлемдерді тоқтату болып табылады. Халықаралық тәжиребеде қолданылатын Е. Альтман формуласы банроттық белгісін аңықтайды. Кәсіпорынның баланс құрылымының қанағаттану дәрижесін аңыктау үшін келесі көрсеткіштердің пайдаланылуы мүмкін: ағымдағы  өтімділік коэффициенті, меншікті қаражаттарымен қамтамасыз етілуінің коэффициенті, төлемқабілеттілікті қалпына келтіру (жоғалту) коэффициенті.

Сонымен бірге кәсіпорынның сауықтыру шараларының нәтижесінде төлем қабілеттілігін қалпына келтіру үшін нақтылы мүмкіндіктеріне және  борышқор-кәсіпорынның  жалған банкроттық белгілерін аңықтауға көңіл бөлу қажет.

Z-шоттары = +

+ + 

+

Z-шоттары =  1,21

Егер  есептеулердің нәтижесінде «Z-шоты» 1,8 тең немесе төмен болса, онда бұл кәсіпорынның банкроттық мүмкіндігі  өте жоғары, «Z-шотының» мәні 1,8 ден 2,7 аралығында болса, бұл кәсіпорынның банкроттық мүмкіндігі  жоғары, «Z-шотының» мәні 2,8 ден 2,9 аралығында болса, бұл кәсіпорынның банкроттығы мүмкін, ал «Z-шотының» мәні 3 тең немесе жоғары болса, бұл кәсіпорынның банкроттық мүмкіндігі өте төмен. Кәсіпорынның  баланс құрылымының қанағаттану дәрижесін аңықтау үшін келесі көрсеткіштердің қолданылуы мүмкін:

-ағымдағы өтімділік коэффициенті Кт.л.

- меншікті қаражаттарымен қамтамасыз етілуінің коэффициенті Ко.;

Кәсіпорынның банкротқа тәуекелділігін талдай келе оның 1,21 ге тең екенін анықтадық. Бұл кесте бойынша банкрот болуға жоғары ықтималдықты сипаттайды. Бұл кәсіпорын үшін күрделі жағдайды туғызады. Ал енді кәсіпорынның төлем қабілеттігін 6 ай ішінде орнына келтіруін тексеріп көрейік.

1. Ағымдағы өтімділік коэффициенті 2010 жыл басына

Кт.л. = >2           Кт.л. =

Мұндағы  Ао –айналым активтер;

                  Н – кредиторлық берешек;

                  М – қысқа мерзімді несиелер мен қарыздар

2. Ағымдағы өтімділік коэффициенті 2010 жыл аяғына 

Кт.л. = >2           Кт.л. = 0,3

Мұндағы  Ао –айналым активтер;

                  Н – кредиторлық берешек;

                  М – қысқа мерзімді несиелер мен қарыздар

3. Төлемқабілеттілікті қалпына келтіру (жоғалту) коэффициенті

Кв.п. =>1            Кв.п. =

Мұндағы Кт.л. t2 – есепті кезеңнің аяғына ағымдағы өтімділік коэффициенті

                Кт.л. t1 – есепті кезеңнің басына ағымдағы өтімділік коэффициенті

                У – төлем қабілеттілікті қалпына келтіру (жоғалту) кезеңі

                Т – есепті кезеңнің ұзақтылығы

“Торғай боксит кен басқармасы” ашық акционерлі қоғамының жағдайын талдай барысында төлемге қабілетсіздігін қарастыратын болсақ, төлем қабілетілікті қалпына келтіру коэффициенті 0,015, яғни өте төмен. Бұл кәсіпорын үшін төлем жағдайын қиындатады. Кәсіпорын үшін алдағы кезеңде қаржыландыру көздерін немес инвестициялық тартуларды жүзеге асырған жөн болады.

Қорытынды

Кәсiпорынның қаржылық жағдайы – бұл экономикалық категория, айналым процесiндегi капитал жағдайын көрсететiн және берiлген уақытқа субьектiнiң өзi даму қабiлеттiлiгi. Кәсiпорынның қаржылық жағдайын талдау өте маңызды үрдiс болып келедi. Өйткенi кәсiпорында бар және мүмкiн болатын қаржы ресурстарын айқындау, оларды тиiмдi қолдану әдiстерiн және кәсiпорынның нақты белгiлi бiр кезеңге қаржылық потенциалын анықтау кәсiпорынның келешектегi қызметiн одан әрi  жетiлдiруге немесе тоқтатуға кеңес бередi.

Торғай боксит кен орны 1956 жылдан бастап ашық әдіспен Амангелді аумағынан боксит пен отқа төзімді сазды және 1986 жылдан бастап Ақжар аумағынан гранит–гнейстерді өндіріп алады. «Торғай боксит кен орны» ААҚ Бір немесе бірнеше адам құрған, жарғылық қоры құрылтай құжаттарымен белгіденген мөлшерде үлеске акцияларымен бөлінген кәсіпорынның акционерлік қоғам түріндегі ұйымдық – құқықтық формасы. Қоғам өз акционкерлерінің мүлкінен оқшауланған мүлікті иеленеді және олардың міндеттемелері бойынша жауап бермейді «торғай баксит кен орны» ААҚ міндеттемелері бойынша акционер жауап бермейді және өзіне тиесілі акциялар құнының шегінде қоғамның қызметіне байылынысты зияндарға тәукел етеді.

Кәсiпорынның жалпы мүлiк көлемiне келетiн болсақ 2008 жылы 1853515 мың теңге, 2009 жылы 2201339 мың теңге, 2010 жылы 1453054 мың теңгенiң көлемiнде болғанын көре аламыз. Жалпы мүлiктiң 2009 жылғы көрсеткiштерiнiң 2008 және 2009 жылдармен салыстырғандағы көлемiнен кем болу себебi кiсiпорынның 2010 жылы жоспардың орындалмау есебiнен болған залалмен түсiндiрiледi. Және кей көрсеткiштердiң азаюы шығындарды азайту мен сипатталады.

2010 жылдағы кәсiпорындағы негiзгi құралдар жағдайының сипаттамасы кестесiне зер салсақ кесте мәлiметтерiнен көрiнiп тұрғандай кәсiпорынның негiзгi құралдарының жағдайын сипаттайтын негiгi тозу , жарамдылық, жаңару және шығу коэффициенттерiнен негiзгi қорлар анықтау өте маңызды. Кесте мәлiметтерiнен негiзiгi қорлар жағдайын негiзгi қызметтi атқару барысында және қамтамасыз ету үшiн қалыпты екенiн көрсетедi.

Олардың жыл аяғына жарамдылық жарамдылық деңгейi 40,5% көрсеттi. Негiзгi құралдардың жаңаруы баяу жүзеге асырылды және бұл коэффициент тозу коэффициентiнен кем 19,1%-ға,яғни кәсiпорында  жағару төмен жүргiзiлдi.

Жалпы дебиторлық берешек 2004 жыл басына 267591 мың теңгенi құраса, 2010 жылы 139896 мың теңгеге түстiң яғни 127695 мың теңгег азайды. Дебиторлық берешектiң осындай азаюы негiзiнен iшкi шаруашылық есептесу бойынша дебиторлық берешектер есебiнен кемiген, өйткенi ол 2004 жыл iшiнде басқа дебиторлық берешектер түрлерiне қарағанда көбiрек азайды, анығырақ айтсақ 107319 мың теңгеге.