Кәсіпорынды стратегиялық басқаруды жетілдіру жолдары

     МАЗМҰНЫ

     КІРІСПЕ.................................................................................................................... 

     I бөлім Стратегиялық жоспарлаудың  теоретикалық аспектілері 

     

1. Стратегиялық  жоспарлаудың мәні және құрылымы......................................
2. Стратегиялық болжамдадың және жоспарлаудың негізгі қезендері.........
3. Кәсіпорынның инвестициялық стратегиясының құрылымы

 

     IІ  бөлім ҚР-ғы кәсіпорындардың стратегиялық жоспарлаудың талдау және бағалау («Арман»  БҚ -нің мысалында)

     2.1. «Арман»  БҚ -нің жалпы сиппатамасы

     2.2 «Арман»  БҚ стратегиялық жоспарлаудың бағалау

     2.3 Компанияның стратегияның тиімділігін  бағалау 

     IІІ  бөлім  Кәсіпорынды стратегиялық басқаруды жетілдіру жолдары

     3.1 Кәсіпорынның функционалдық стратегиясын  жүзеге асырудың негізгі бағыттары................................................................................................................... 

     3. 2  Шаруашылық механизмін жетілдіру стратегиясы ................................... 

     Қорытынды ............................................................................................................. 

     Қолданылған әдебиеттер тізімі.............................................................................  
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

     КІРІСПЕ 

     Қазiргi кезде нарықтық қатынастарда болу процесi кәсiпорындардың шаруашылық субъектiлерi ретiнде статусын күшейте түстi, көптеген өндiрiстiк және қаржылық мәселелердi өз бетiмен шешуге кең мүмкiндiктер ашты. Оларға негiзiнен, iшкi және сыртқы нарықта әрiптестi дұрыс таңдау жатады, себебi одан болашақ әрiптестiктiң тиiмдiлiгi тәуелдi болады. Шаруашылық субъектiлерiнiң қызметiнiң табыстылығы тiкелей басшылық денгейiнен, қабылданатын шешiмдердiң объективтiлiгi, дәлдiгi, жеделдiгi және ғылыми негiзделуiнен тәуелдi. Қабылданатын шешiмдер оңтайлы болу керек.

     Акционердің   басты   пайдасы   бұл —  алдағы  уақытта  әр  түрлі  қаржы  көздеріне  кең  көлемде  қол  жеткізуді  қамтамасыз  ету.  Ашық  типтегі акционерлік    қоғам    облигацияларды    эмиссиялаудан   басқа   да,   яғни    қосымша  акцияларды   шығару   нәтижесінде   біршама   қаражаттарды   алады,   егер  сол  немесе  басқа  да  компания  акцияларды  орналастыру  нәтижесіне  байланысты  оның  акцияларын  көп  инвесторлар  иеленсе, онда   бұл   олардың   қор    нарығындағы   нақты   рейтинг    материалдық   жағынан  куәландыруды  білдіреді. Ондай   компаниялар    акцияларының   ашық   түрде   сатылуына   бірдей  көңіл  аударады.  Компанияның    танымалдылығы   және    ашықтығы,    потенциалды  клиенттері  мен  серіктестіктерінің  көп  болуы — ондай   компаниялармен   ынтымақтасуға  болатынын  көрсетеді.  Егер  де  олар   бұл   компанияның   акционерлері  болатын  болса,  онда  олар  да  сол  компанияның   өнімі   мен   қызметіне  деген  қызығушылығын  арта  түседі.

     Акционерлеу   процесінің   қолайлы   жақтарымен   қоса  теріс жақтары да  бар. Дегенмен  де,  сол компанияның акцияларын  сатып алу-сату  объектісіне    айналдыру    туралы   шешім   қабылдау,   бұл    шешімді   іске   асырумен  байланысты   біршама   материалдық   шығындардың   жұмсалуын   қажет етеді.  Сонымен   қатар,   акционерлік   меншік   формасы   қосарланған  салық  салуға,  салықты   корпорацияның    пайдасынан    іздестіруге     корпорацияның    салық төлегеннен  кейінгі  қалатын  және  акционерлер  арасында  бөлінетін  пайдадан  алуға  мүмкіншілік  жасайды.

     Шаруашылық   қызметті   ұйымдастырудың   акционерлік   формасы  ірі  немесе  орта  кәсіпорындар  үшін  тиімді. Себебі,  ондай  кәсіпорындарда  мүлік  құнының   өте   жоғары   болуына   байланысты   бір  немесе  бірнеше  тұлғаның  капиталы   жеткіліксіз   болғандықтан,  заңды  және  жеке  тұлғаның  қаражаттарын  тарту  талап  етіледі.

                 Кәсіпорындар   мөлшері   және   акцияны  шығаруды  ұйымдастырудың  техникалық   қиындығы   ЖШС   формасын  таңдауға  итермелейді.  Міне,   сондықтан   да      Қазақстан    заңдылықтарында   ірі   және  орта    кәсіпорындарды  жекешелендіру  барысында  олардың  негізінде  жартылай  акциялары  жеңілдік  жағдайында сатылатын  немесе  сол  кәсіпорын  қызметіне  тегін  берілетін  акционерлік    қоғам    құру  көзделген.

            Акционерлік   қоғамды  құру  мемлекеттік  меншіктің  бір  бөлігін  иеленуге   ынталы  кәсіпорынның  еңбек  ұжымының  мүддесін,  сондай-ақ  жекешелендіруге   жатпайтын   өндірістік   емес   сферада  немесе  кәсіпорында  жұмыс  жасайтын  Қазақстанның  басқа  да  азаматтарының  мүдделерін   қанағаттандыруға  мүмкіншілік  береді.

     Оңтайлы шешiм қабылдау, өзiмiзге белгiлi, материалдык, еңбек, қаржы ресурстарын тиiмдi пайдалануға  бағытталған елдiң ұзақ мерзiмдi приоритетiн - экономикалық өсудi жузеге асыруға бағытталған.

     Нарықтық  шарттарда кәсiпорынның өмiр сүруiнiң  және оның тұрақты жағдайының негiзгi кепiлi - оның тұрақтылығы.

     Кәсiпорынның қаржылық тұрақтылығын бағалау үшiн, оңтайлы басқарушылық өндiрiстiк, әсiресе қаржылық шешiмдер қабылдау үшiн кәсiпорынның қаржылық жағдайының талдауы аса қажет.

     Тек терең және детальды талдау жүргiзу базасында объективтi түрде оның қызметiн бағалауда, кәсiпорынның қаржылық тұрақтылығын бекiту және оның iскерлiк  белсендiлiгiн көтеру бойынша басқарушылық шешiмдер қабылдау үшiн басшылыққа нақты ұсыныстар беруге мүмкiндiк болады.

     Талдау  кәсiпорындардың, олардың ұжымдарының, менеджерлердiң, меншiк иелерiнiң  күнделiктi қаржылық-шаруашылық қызметiмен  байланысты. Қазiргi кезде бизнес - жоспарлардың негiзделуiнiң және орындалуының талдауын, маркетингтiк кәсiпорындардың салыстырмалы талдауын, өндiрiстiк және өткiзудiң мүмкiндiктерiн талдау, өндiрiс және өткiзуге әсер ететiн iшкi және сыртқы экономикалық жағдайларды анықтау, нақты тұтынушыларды талдау, тұтынушылардың шығарылатын өнiмдердi бағалауы, қажеттi детализациямен тiрi және заттай еңбек шығындарын талдау, өндiрiстiк өткiзу, маркетингтiк қызметтiң қаржылық нәтижелерiн талдау, әр түрлi факторлар әсерiн есепке ала отырып, коммерциялық тәуекелдiлiктi талдауды өткiзу өте қажет болып табылады.

     Осы дипломдық жұмыстың негiзгi мақсаты  және мiндетi акционерлік  қоғамның менеджмент және жағдайын талдаудың  әдiстемесiн зерттеу, шаруашылық субъектiнiң iшкi және сырткы қатынастарын қарастыру. Дипломдық жұмыс, талдаудың негiзгi түрi – кәсiпорынның қаржылық жағдайын талдауға арналған.

     Ол  негiзгi үш бөлiмнен тұрады. Бiрiншi бөлiмiнде  Акционерлік  Қоғамның теориялық  аспектiлерi келтiрiлген, яғни оның   түрлері,   бағалы   қағаздары,   акционерлік    қоғамды   құру   тәртібі  және   оның  жарғылық  капиталы   туралы  түсінік  келтірілген,  негiзгi көрсеткiштер жүйесi сипатталған. Екiншi бөлiмiнде «Арман» АҚ-ның қаржылық жағдайының талдауы өткiзiлген, соның iшiнде кәсiпорын активтерi, олардың құрамы, құрылымы, пайда болу көздерi талданған; кәсiпорынның қаржылық тұрақтылығы, баланс өтiмдiлiгi; қаржылық нәтижелердiң абсолюттi көрсеткiштерiнiң денгейi және құрылымы талданған. Үшiншi бөлiмде – кәсiпорынның қаржылық жағдайын жақсартудың негiзгi бағыттары келтiрiлген және  ұсыныстар айтылған. 
 
 
 

     I бөлім Стратегиялық  жоспарлаудың  теоретикалық  аспектілері 

     1.1 Стратегиялық жоспарлаудың  мәні және құрылымы 

     Қазiргi кезде нарықтық қатынастарда болу процесi кәсiпорындардың шаруашылық субъектiлерi ретiнде статусын күшейте түстi, көптеген өндiрiстiк және қаржылық мәселелердi өз бетiмен шешуге кең мүмкiндiктер ашты. Оларға негiзiнен, iшкi және сыртқы нарықта әрiптестi дұрыс таңдау жатады, себебi одан болашақ әрiптестiктiң тиiмдiлiгi тәуелдi болады. Шаруашылық субъектiлерiнiң қызметiнiң табыстылығы тiкелей басшылық денгейiнен, қабылданатын шешiмдердiң объективтiлiгi, дәлдiгi, жеделдiгi және ғылыми негiзделуiнен тәуелдi. Қабылданатын шешiмдер оңтайлы болу керек. Акционердің басты пайдасы бұл — алдағы уақытта әр түрлі қаржы көздеріне кең көлемде қол жеткізуді қамтамасыз ету. Ашық типтегі акционерлік қоғам облигацияларды эмиссиялаудан басқа да, яғни қосымша акцияларды шығару нәтижесінде біршама қаражаттарды алады, егер сол немесе басқа да компания акцияларды орналастыру нәтижесіне байланысты оның акцияларын көп инвесторлар иеленсе, онда бұл олардың қор нарығындағы нақты рейтинг материалдық жағынан куәландыруды білдіреді. Ондай компанияларакцияларының ашық түрде сатылуына бірдей көңіл аударады. Компанияның танымалдылығы және ашықтығы, потенциалды клиенттері менсеріктестіктерінің көп болуы — ондай компаниялармен ынтымақтасуға болатынын көрсетеді. Егер де олар бұл компанияның акционерлері болатын болса, онда олар да сол компанияның өнімі мен қызметіне деген қызығушылығын арта түседі. Акционерлеу процесінің қолайлы жақтарымен қоса теріс жақтары да бар. Дегенмен де, сол компанияның акцияларын сатып алу-сату объектісіне айналдыру туралы шешім қабылдау, бұл шешімді іске асырумен байланысты біршама материалдық шығындардың жұмсалуын қажет етеді. Сонымен қатар, акционерлік меншік формасы қосарланған салық салуға, салықты корпорацияның пайдасынан іздестіруге корпорацияның салық төлегеннен кейінгі қалатын және акционерлер арасында бөлінетін пайдадан алуға мүмкіншілік жасайды. Шаруашылық қызметті ұйымдастырудың акционерлік формасы ірі немесе орта кәсіпорындар үшін тиімді. Себебі, ондай кәсіпорындарда мүлік құнының өте жоғары болуына байланысты бір немесе бірнеше тұлғаның капиталы жеткіліксіз болғандықтан, заңды және жеке тұлғаның қаражаттарын тарту талап етіледі. Кәсіпорындар мөлшері және акцияны шығаруды ұйымдастырудың техникалық қиындығы ЖШС формасын таңдауға итермелейді. Міне, сондықтан да Қазақстан заңдылықтарында ірі және орта кәсіпорындарды жекешелендіру барысында олардың негізінде жартылай акциялары жеңілдік жағдайында сатылатын немесе сол кәсіпорын қызметіне тегін берілетін акционерлік қоғам құру көзделген. Акционерлік қоғамды құру мемлекеттік меншіктіңбір бөлігін иеленуге ынталы кәсіпорынның еңбек ұжымының мүддесін, сондай-ақ жекешелендіруге жатпайтын өндірістік емес сферада немесе кәсіпорында жұмыс жасайтын Қазақстанның басқа да азаматтарының мүдделерін қанағаттандыруға мүмкіншілік береді. Оңтайлы шешiм қабылдау, өзiмiзге белгiлi, материалдык, еңбек, қаржы ресурстарын тиiмдi пайдалануға бағытталған елдiң ұзақ мерзiмдi приоритетiн - экономикалық өсудi жузеге асыруға бағытталған. Нарықтық шарттарда кәсiпорынның өмiр сүруiнiң және оның тұрақты жағдайының негiзгi кепiлi - оның тұрақтылығы. Кәсiпорынның қаржылық тұрақтылығын бағалау үшiн, оңтайлы басқарушылық өндiрiстiк, әсiресе қаржылық шешiмдер қабылдау үшiн кәсiпорынның қаржылық жағдайының талдауы аса қажет. Тек терең және детальды талдау жүргiзу базасында объективтi түрде оның қызметiн бағалауда, кәсiпорынның қаржылық тұрақтылығын бекiту және оның iскерлiк белсендiлiгiн көтеру бойынша басқарушылық шешiмдер қабылдау үшiн басшылыққа нақты ұсыныстар беруге мүмкiндiк болады. Талдау кәсiпорындардың, олардың ұжымдарының, менеджерлердiң, меншiк иелерiнiң күнделiктi қаржылық-шаруашылық қызметiмен байланысты. Қазiргi кезде бизнес - жоспарлардың негiзделуiнiң және орындалуының талдауын, маркетингтiк кәсiпорындардың салыстырмалы талдауын, өндiрiстiк және өткiзудiң мүмкiндiктерiн талдау, өндiрiс және өткiзуге әсер ететiн iшкi және сыртқы экономикалық жағдайларды анықтау, нақты тұтынушыларды талдау, тұтынушылардың шығарылатын өнiмдердi бағалауы, қажеттi детализациямен тiрi және заттай еңбек шығындарын талдау, өндiрiстiк өткiзу, маркетингтiк қызметтiң қаржылық нәтижелерiн талдау, әр түрлi факторлар әсерiн есепке ала отырып, коммерциялық тәуекелдiлiктi талдауды өткiзу өте қажет болып табылады. Осы дипломдық жұмыстың негiзгi мақсаты және мiндетi акционерлік қоғамның менеджмент және жағдайын талдаудың әдiстемесiн зерттеу, шаруашылық субъектiнiң iшкi және сырткы қатынастарын қарастыру. Дипломдық жұмыс, талдаудың негiзгi түрi – кәсiпорынның қаржылық жағдайын талдауға арналған. Ол негiзгi үш бөлiмнен тұрады. Бiрiншi бөлiмiнде Акционерлік Қоғамның теориялық аспектiлерi келтiрiлген, яғни оның түрлері, бағалы қағаздары, акционерлік қоғамды құру тәртібі және оның жарғылық капиталы туралы түсінік келтірілген, негiзгi көрсеткiштер жүйесi сипатталған. Екiншi бөлiмiнде «Арман» АҚ-ның қаржылық жағдайының талдауы өткiзiлген, соның iшiнде кәсiпорын активтерi, олардың құрамы, құрылымы, пайда болу көздерi талданған; кәсiпорынның қаржылық тұрақтылығы, баланс өтiмдiлiгi; қаржылық нәтижелердiң абсолюттi көрсеткiштерiнiң денгейi және құрылымы талданған. Үшiншi бөлiмде – кәсiпорынның қаржылық жағдайын жақсартудың негiзгi бағыттары келтiрiлген және ұсыныстар айтылған.

     “Дивидендтік  саясат” термині акционерлік қоғамның кірістерін үлестірумен байланысты. Бірақ осы бөлімде қарастырылатын кірістерді үлестіретін принциптер мен методтар тек қана акционерлік қоғамдарда қолданылады. 

     Акционерлік қоғамның кірістерінің үлестіруі күрделі варианттарды қарастырады.

       “Дивидендтік саясат” терминін  кірістер үлестерінің механизімін  құрастыру мағынасында қарастырылады.

     “Дивидендтік  саясаттың” құрылуының маңызды нысанасы болып-өзіндік кірістерді қолдану  және болашақтағы оның көтерілуі болып табылады.

     “Дивидендтік  саясат” туралы түсінік былай  құрылады: дивидендтік саясат дегеніміз-ортақ  саясаттың басқармасына түскен кірістің бір бөлігі.

     “Дивидендтік  саясаттың” қолайлы құрылуында белгілі  бір елдердегі рыноктық экономиканың дамуы-көптеген теориялық зерттеулерге байланысты болады.[12]

     Теорияның көп таралуы, дивидендтік саясаттың  құрылуындағы механизммен байланысты. Олар:

1. Тәуелсіз дивидендтердің теориясы. Оның авторы - Ф.Модильяни және М.Миллер. Олардың айтуы бойынша таңдалған дивидендтік саясат мекеменің рыноктық бағасына ешқандай әсерін тигізбейді (акцияның бағасына), перспективтік периодта, көрсеткіштер бөлінген кіріске емес, құрылған соммаға байланысты.

     Осы теорияға сәйкес дивиденддтік саясат кірістерді басқару механизмінде өте жай рольді атқарады. Сонымен қатар, олар өздерінің теорияларында маңызды шектеулердің сонымен бірге жүреді деді, себебі практика жүзінде кірістерді басқару мүмкін емес. Практикалық жоспарда өзінің әлсіздігіне қарамастан, бұл теория дивидендтік саясатты құру механизмінде дұрыс шешімдерді шығаруға мүмкіндік берді.

2. Артықшылық дивидннд теориясы. Оның авторлары М.Гердон және Д.Линтнер. Олардың айтуы бойынша ағынды кірістердің бірлігінің күші “қауіп-қатерден тазаланған” кіріс қарағанда көбірек, болашаққа қалдырылған, себебі қауіп-қатерге байланысты.

     Бірақ, осы теорияның қарсыластарының  айтуы бойынша – бұл теория дивидендтік кірістің формасы көптеген жағдайда реинвестицияланады. Содан  кейін компания акционерлерінің  өзіндік және аналогиялық акцияларында.

3. Дивидендтің минимизация теориясы. Дивидендтік саясаттың эффектісі налогтық төлемнің минимизация критерийлерін ағынды кірістер арқылы анықталады.

     Ағынды  кірістер дивиденд формасында көп болады, дивидендтік саясат дивидендтік  төлемдердегі минимизацияларды анықтайды. Соған байланысты табыс капиталын максимизациялайды. Өйткені, ең жоғарғы налогтық қорғанысты алуға тоқталады.

         Алайда, дивидндтік саясатқа мұндай  жол қанағаттандырмайды. Себебі, көптеген  ұсақ акционердің аз табысты  болып келеді.

4. Дивидендтік сигналдық теория. Бұл теория мынадай жағдайда құрылған: маңызды модельдердің бағасы, орындағы нақты нарықтағы құнының акциялардың базистік элементті пайдаланады.

     Соған байланысты, дивидендтік төлемнің мөлшері  нақты автоматтық  өсуі арқылы анықталады.

     Бұл теория фондтағы рыногта өте тығыз  байланысты.

     5) Дивидендтік инвестиция теориясы. Оның авторы Дж.Уолтер. Оның айтуы бойынша дивидендтік саясатпен өндірістің рыноктық бағасының максимизациялауы арасында байланыс болады. Мекеменің инвестициялық кірістерінің мөлшері акция кірістерін үлкейтеді. Ал керісінше, мекеменің инвестициялық кірістерінің мөлшері акция кірістерін кішірейтсе, дивидендтің төлемі өседі.

     6) Дивидендтік саясаттың акционерлер құрамымен сәйкес келу теориясы.Осы теориямен байланысты болған компания осындай дивидендтік саясатты құру керек.

     Керісінше, егерде басты акционерлер құрамы өздерінің келешектегі пайдаларының өсу көлемін артқысы келсе, онда үлесақы саясаты міндетті түрде  артық капиталдандыру пайдасының жүрісін  орналастырып қорытындылау керек. Үлесақы саясатымен кейбір акционерлер құрамы келіспеген жағдайда өз қаржы салымдарын басқа науқандардың жарна қағаздарына салуына құқылы. Осының нәтижесінде “Қажеткерлер” құрамы біртектес болады.

       Үлесақы саясатын жасақтау арқылы  осы практикалық игерушілік 3 келіс ой тұжырымына алып келді- олар: керітартпалылық”, “бірыңғайлылық”  (“келісім, мәміле”) және “агрессиялық”. Әр келіс ой тұжырымына белгілі-бір үлесақы саясатының типіне сәйкес;

        1) Қалдық саясатының үлесақы төлемі.  Әр кәсіпорынның шамасына қарай қаржы салымдары арқылы төлемақы қоры мен өз қаржылық ресурстарын қамтамасыздандыруы болып келеді.

       Инвестициялық жоба деңгейінің  ішкі мөлшерлеме пайдасы орташа  баға капиталының деңгейінен  асып үлкен жағдайда (мыс: рентабелдік  қаржы еселігі), пайданың жарты бөлігін реализациялық жобаға жіберілуі тиіс, өйткені ол шөгінді пайданың деңгейінің қарқынды өсуіне әкеледі.