Кәсіпорын қаржысын басқару

*Ақпарат көзі: «ҚМГ-Астана» ЖШС-нің  2006 жылғы баланс көрсеткіштері.

 

Кәсіпорынның  материалдық айналым қаражаттары  есепті жылы 121040,48%-ға өсті және ол жыл аяғында 248338 мың теңгені құрады. Олардың үлесі 42,55 (42,84-0,29) пунктке артып, 42,84%-ды құрап отыр.

«ҚМГ-Астана»  ЖШС-де материалдық ағымдағы активтер негізінен серіктестіктің 2006 жылы пайда  болуынан бастап мұнай өнімдерінің  келіп түсуі мен оларды өткізу есебінен көбейген.

Есепті  жылы дебиторлық борыш та әжептеуір  өскен. Егер оның көлемі жыл басында 70113 мың теңгені құраса, жыл аяғында  ол 244716 мың теңгені құраған немесе 249,03%-ға өскен, алайда ағымдағы активтер құрамындағы оның үлесі 56,63 пунктке азайды (42,22-98,85).

Тура  осылай кәсіпорынның 2007 және 2008 жылдардағы ағымдағы активтерінің құрамын қарастырайық:

2008 жылғы  деректерді зерттеу келесідей  қорытындыларды жасауға мүмкіндік  береді (7-кесте).

 

7-кесте     «ҚМГ-Астана» ЖШС-нің ағымдағы активтерінің құрамы мен құрылымы (2007 ж.)

№	Көрсеткіштер	Жыл басында		Жыл соңында		өсуі (+), кемуі (-), %
		Сомасы, Мың тг.	Үлес салмағы, %	Сомасы, Мың тг.	Үлес салмағы, %
	Ағымдағы активтер, Соның ішінде: Тауарлы-материалдық қорлар Дебиторлық       борыш Ақша қаражаттары және қысқа мерзімді қаржылық инвестициялар	579663       248338   244716           86609	100       42,84   42,22           14,94	737804       247109   428567           62128	100       +33,49   +58,08           +8,42	+27,28       -0,49   +75,13           -28,27

*Ақпарат көзі: «ҚМГ-Астана» ЖШС-нің  2007 жылғы баланс активінің деректері.

 

Ең мобильді активтер бір жылда 24481 мың теңгеге (62128-86609) немесе 28,27%-ға кеміген. Ағымдағы активтердің ең мобильді бөлігінің, олардың құнына қатынасы арқылы анықталатын айналым қаражаттарының мобильдік коэффициенті (ағымдағы активтердің) 1,77 есеге кеміген (737804:62128=1,77; 579663:86609=6,7; 11,87:6,7=1,77) және 8,42%-ды құрайды.

Кәсіпорынның  материалдық айналым қаражаттары  есепті жылы 0,49%-ға төмендедеі және ол жыл аяғында 247109 мың теңгені құрады. Олардың үлесі 9,35 пунктке кеміп (33,49-42,84), 33,49%-ды құрап отыр.

Дебиторлық  борыш жыл басында 244716 мың теңгені  құраса, жыл аяғында ол 428567 мың  теңгені құрайды немесе 75,13%-ға өседі, ал ағымдағы активтер құрамындағы оның үлесі 15,86 пунктке артты (58,08-42,22).

2008 жылы (8-кесте) ең мобильді активтер  бір жылда 19504 мың теңгеге (42624-62128) немесе 31,39%-ға кеміген. Айналым қаражаттарының мобильдік коэффициенті 5,44 есеге кеміген (2753712:42624=64,6; 737804:62128=11,84; 64,6:11,87=5,44) және 1,55%-ды құрайды.

Кәсіпорынның  материалдық айналым қаражаттары  есепті жылы 668,79%-ға өсті және ол жыл аяғында 1899757 мың теңгені құрады. Олардың үлесі 35,5 пунктке (68,99-33,49) артып, 68,99%-ды құрады.

Дебиторлық  борыштың жыл басындағы көлемі 428567 мың теңге болса, жыл аяғында  ол 811311 мың теңгені құрады, яғни 382744 мың теңгеге немесе 89,31%-ға өскен, алайда ағымдағы активтер құрамындағы оның үлесі 28,62 пунктке азайды (29,46-58,08).

8-кесте       «ҚМГ-Астана» ЖШС-нің ағымдағы активтерінің құрамы мен құрылымы (2008 ж.)

№	Көрсеткіштер	Жыл басында		Жыл соңында		өсуі (+), кемуі (-),
		Сомасы, Мың тг.	Үлес салмағы, %	Сомасы, Мың тг.	Үлес салмағы, %
	Ағымдағы активтер, Соның ішінде: Тауарлы-материалдық қорлар Дебиторлық       борыш Ақша қаражаттары және қысқа мерзімді қаржылық инвестициялар	737804       247109   428567           62128	100       33,49   58,08           8,42	2753712       1899757   811311           42624	100       +68,99   +29,46           +1,55	+273,23       +668,79   +89,31           -31,39

*Ақпарат көзі: «ҚМГ-Астана» ЖШС-нің  2008 жылғы баланс активінің деректері.

 

2.3 «ҚМГ-Астана» ЖШС-ң төлем қабілеттілігін  талдау

 

Кәсіпорында аралық өтімділік коэффициентінің  төмен және жалпы өтеу коэффициентінің  жоғары болуы кезінде, айналымдылықтан  аталған көрсеткіштерінің нашарлауы  осы кәсіпорынның төлем қабілетінің  нашарлағанын дәлелдейді. Өтімді қаржылардың  айналым көрсеткіштерінің нашарлауы  болған кезде, кәсіпорынның төлем қабілетін  объективті бағалау үшін осындай  төмендеу себептерін айқындау керек.

Осы кезде  тұтынушының өнімдер мен қызмет көрсетулер үшін төлем жүргізуді  кешіктіруінің, дайын өнімнің, шикізаттың, материалдардың және тағы басқа шектен тыс қорлануының себептерін жеке талдау керек. Бұл себептер сыртқы және ішкі себептерден болуы мүмкін. Бірақ, алдымен өтімділіктің жоғарыда аталған  коэффициенттерін есептеп, олардың  деңгейлеріндегі ауытқуларды және оларға әртүрлі факторлардың әсір ету  көлемін анықтау керек.

Біз кәсіпорынның 2006-2008 жылдар арлығындағы көрсеткіштеріне  есептеулер келтіреміз.

9-кестенің  мәліметтері 2006 жыл соңындағы  өтімділік жыл басына қарағанда  біршама төмендегенін көрсетеді.  Тек абсолютті өтімділік коэффициенті 0,038 пунктке артып, ал аралық  өтімділік коэффициенті 6,065 пунктке  жоғарылап, ағымдағы өтімділік  коэффициенті 5,818-ге төмендеді. Бірінші  көрсеткіш жыл басында да, жыл  аяғында да талап етілген шектеуден  (≥0,2;0,5) аз болып отыр, бірақ жыл  соңына қарай 0,038 пунктке артты.  Ал қалған екі көрсеткіш жыл  басында талап етілген шектеуден  әлдеқайда жоғары болса да, жыл  аяғына қарай айтарлықтай төмендеді.

2007 жылдың  соңындағы өтімділік жыл басына  қарағанда біршама жоғарылаған.  Тек абсолютті өтімділік коэффициенті 0,017 пунктке кеміп, ал арлық  өтімділік коэффициенті 0,245 пунктке  және ағымдағы өтімділік коэффициенті 0,283-ке артты. Бірінші көрсеткіш  жыл басында да, жыл 

аяғында да талап етілген шектеуден аз болып  отыр. Қалған екі көрсеткіш дәл  осындай жағдайда болғанына қарамастан, жыл аяғына қарай өсіп отыр.

2008 жылдың  аяғындағы өтімділіктің көрсеткіштері  айтарлықтай төмендеді. Абсолютті  өтімділік коэффициенті 0,053-ке, ал  аралық өтімділік коэффициенті 0,152-ге  төмендеді. Коэффициенттердің барлығы  жыл басында да, жыл аяғында  да талап етілген шектеуден  аз болып отыр. Бірақ жалпы  өтімділік коэффициенті 0,563 пунктке  артты.

Жоғарыдағы  өзгерістерге көлемін тізбектеп  ауыстыру әдісімен анықтауға болатын, оның құрылу факторлары әсер етті. «Жалпы өтімділіктің (ағымдағы) коэффициенті деңгейінің өзгеруіне қорытылған факторлардың әсерінің есебі» 10-кестесін құрай отырып, оларды есептеу әдістемесін көрсетейік.

Кесте мәліметтері 2006 жылғы өтімділіктің жалпы коэффициентінің  өсуіне ағымдағы активтердің абсолютті  өсімі оң әсер еткенін көрсетеді, соның есебінен өтімділік коэффициенті 0,544 пунктке өсті (0,620-0,076). Осы көрсеткіштің өзгеруіне ағымдағы міндеттемелердің өсуі теріс әсер етті, ол 6,362 пунктке  төмендеуіне әкелді (0,076-6,438).

2007 жылы  өтімділіктің жалпы коэффициентінің  өсуіне ағымдағы активтердің  абсолютті өсімі әсер еткенін  көруге болады, соның есебінен  өтімділік коэффициенті 0,193-ке өсті (0,903-0,710). Осы көрсеткіштің өзгеруіне  ағымдағы міндеттемелердің кемуі  де оң әсер етті, ол 0,09 пунктке  өскеніне әкелді (0,710-0,620).

2008 жылы  өтімділіктің жалпы коэффициентінің  өсуіне ағымдағы активтердің  абсолютті өсімі оң әсер еткенін  көрсетеді, соның есебінен өтімділік  коэффициенті 1,071 пунктке өсті (1,466-0,395). Осы көрсеткіштің өзгеруіне ағымдағы  міндеттемелердің артуы кері  әсер етті, ол 0,506-ға төмендегеніне  әкелді.

Ағымдағы  активтер баптары үшін үлестік қатысу коэффициенті 2006 жылы 0,000 001, (0,544:507870), 2007 жылы 0,000 001 2, (0,193:157406), 2008 жылы 0,000 000 5, (1,071:1999107) құрады.

Ал ағымдағы міндеттемелердің баптары үшін үлестік  қатысу коэффициенті 2006 жылы -0,000 007, (-6,362:923447), 2007 жылы -0,000 000 7, (0,09:(-119139) және 2008 жылы -0,000 000 4 (-0,506:1050177) құрады.

Өтімділік коэффициентін жан-жақты бағалау  үшін, оларды құрайтын факторлардың өзара  байланысын білу маңызды. Мысал ретінде  өтімділіктің жалпы коэффициентінің  өзгеру факторларын қарастырайық.

Факторлардың  әсерлерінің есебі  11-кестеде  келтірілген.

Келтірілген есептеулерден жалпы өтеу коэффициентіне жоғарыдағы факторлардың кемуі немесе артуы қалай әсер еткенін көруге болады.

Осылайша, біз кәсіпорынның қаржылық тұрақтылығының маңызды көрсеткіштерінің бірі –  төлем қабілеттілікгін толық  қарастырдық. Ол баланстың өтімділігіне тығыз байланысты. Сонымен бірге  кәсіпорынның төлем қабілеттілігіне  басқа да факторлар – елдегі саяси  және экономикалық жағдай, ақша нарығының  жағдайы, кепілдік және банктік заңдардың  жетілуі, меншіктің капиталмен қамтамасыз етілуі, деьиторлық борыш, кәсіпорынның қаржы жағдайы және басқалары  әсер етеді.

Төлем қабілеттілігін талдау кезінде осы факторларды  кешенді түрде қарастыру маңызды, бұл талданатын кәсіпорынның қаржы  жағдайын объективті бағалауға мүмкіндік  береді.

Осылайша, біз «ҚМГ –Астана» ЖШС-нің жұмысымен, құрамымен, дамуымен танысып, төлем  қабілеттілігін қарастырып, 2006-2008 жылғы  қаржылық көрсеткіштеріне талдау жасадық. Талдау барысында ақпарат көзі ретінде  кәсіпорынның 2006-2008 жылдарағы бухгалтерлік балансы, кіріс пен шығыс туралы есебі және ақша қаражаттарының қозғалысы  туралы есеп қолданылған. Төлем қабілеттіліктің коэффициенттерін есептедік. Кәсіпорынның төлемқабілеттілік көрсеткіштеріне активтердің құрамы және дебиторлық борыштың өзгерісі қалай әсер еткенін қарастырдық. 

 

11-кесте    Жалпы (ағымдығы) өтімділік деңгейінің өзгеруіне нақтыланған факторлардың әсерінің есебі

 

№	Факторлар	2006 жыл		2007 жыл		2008 жыл
		Есептеу	Факторлардың әсер ету деңгейі	Есептеу	Факторлардың әсер ету деңгейі	Есептеу	Факторлардың әсер ету деңгейі
1	Ағымдағы активтердің өзгеруі	0,620- -0,076	+0,544	0,903- -0,710	+0,193	1,466- -0,395	+1,071
1.1	Ақша қаражаттары мен қысқа  мерзімді қаржылық салымдардың	85998х х0,000001	+0,0859	-24481х х0,0000012	-0,029	-19504х х0,0000005	+0,009
1.2	Дебиторлық борыштың және басқа  да активтердің	174603х х0,000001	+0,1746	182252х х0,0000012	+0,218	365963х х0,0000005	+0,183
1.3	Тауарлы-материалдық қорлардың	247269х х0,000001	+0,2472	-365х х0,0000012	-0,0004	1652648х х0,0000005	+0,826
2	Қысқа мерзімді міндеттемелердің өзгеруі	0,076- -6,438	-6,362	0,710- -0,620	+0,09	0,395- -0,901	-0,506
2.1	Қысқа мерзімді несиелер мен заемдардың	365162х (-0,000007)	-2,556	-318020х (-0,0000007)	+0,222	392858х (-0,0000004)	-0,157
2.2	Кредиторлық борыштың	558832х (-0,000007)	-3,911	192679х (-0,0000007)	-0,134	-641909х (-0,0000004)	+0,256
2.3	Басқа да ағымдағы міндеттемелердің	-547х (-0,000007)	+0,0038	6202х (-0,0000007)	-0,004	15410х (-0,0000004)	-0,006