Инвестициялардың және инвестициялық саясаттың мәні мен мазмұны

t-align:center">2010 жылғы экономика салалары  бойынша инвестициялардың түсуі  және қаржыландыру көздері (мың тг.)

Экономика саласы	2010 жылы	2009жылға,%-бен	үлес салмағы, %	республикалық бюд-жет	жергілікті бюджет	шетел қаражаты
Ауыл,орман, балық шаруашылығы	67445437	122,0	1,9	874181	1078497	11556
Өнеркәсіп	2007037642	115,4	55,7	184714777	29000288	746697778
Тау-кен  өнеркәсібі	1328895213	108,4	36,9	-	-	737468962
Өңдеуші өнеркәсібі	302862670	116,4	8,4	-	64985	6923580
Электр энергиясы, газ  және суды бөлу және өндіру	249403749	167,9	6,9	99212860	11943818	2302187
Құрылыс	44602190	153,4	1,2	2052333	158052	948229
Сауда, автокөлік және тұрмыстық  заттарды жөндеу	62948541	100,1	1,7	5000	55719	4634367
Көлік және қоймалау	533432188	61,2	14,8	126420653	26139042	122549594
Қонақ үйлер мен мейрамханалар	12387815	56,9	0,3	23	59184	194704
Ақпарат, байланыс	47693797	91,6	1,3	1604048	15034	8232
Қаржы және сақтандыру қызмет	20616063	77,5	0,6	6297	-	-
Жылжымайтын мүлікпен операциялар	315274760	104,0	8,8	65092522	8697198	8282709
Мемлекеттік басқару, қорғаныс;	50084867	133,3	1,4	34832313	7535655	-
Білім беру	115598444	98,1	3,2	56580402	33959120	38450
Денсаулық сақтау және әлеуметтік қызмет	129232909	166,0	3,6	97397555	9459653	1387893
Өнер, ойын-сауық және демалыс	75311496	142,2	2,1	44397555	10879988	10022
Өзгеде қызмет түрі	5589700	107,9	0,2	502	288496	102353
Ескерту: ҚР Статистика Агенттігінің мәліметтерімен автор құрастырған

 

Төмендегі кестеден байқап отырғанымыздай экономика салаларына салынаған инвестиция көлемінің  ең көп үлесті өнеркәсіп саласы (55,7%) алып отыр. Ал өнеркәсіп саласының  ішінде жоғары үлесті тау-кен өндіру өнеркәсібі болып табылады. Одан кейінгі  екінші орынды көлік және қоймалау (14,8%), үшінші орында жылжымайтын мүлікпен операциялар (8,8%) саласы алып отыр. Ал ең төменгі үлесте қызметтің басқа  да түрлері (0,2%) мен қонақ үйлер  мен мейрамханалар (0,3%), қаржы мен  сақтандыру қызметі (0,6%) алып отыр. Ең көп  үлесті алып отырған өнеркәсіп саласын  алатын болсақ, 2010 жылы 2009 жылмен салыстырғанда 15,4%-ға артқанын байқауға болады және де бұл сала негізінен көбіне  жеке қаражат есебінен (895919161 мың тг. ) қаржыландырып отыр. Шетел қаражаты көп мөлшерде қаржыландырған салалар  – өнеркәсіп (тау-кен, өңдеуші), сауда, автокөлік және тұрмыстық заттарды жөндеу, көлік және қоймалау, кәсіби, ғылыми және техникалық қызмет салалары алып отырғанын көруге болады.

корпоративтік салықтың мөлшерлемесі 2009 ж. 20% дейін, 2010 ж. 17.5% және 2011 ж. 15% дейін  төмендетілді. Бұл Қазақстанның инвестициялық  тартымдылығын недәуір дәрежеде арттыратын болады, өйткені тіпті  Ресей сияқты көршілес елдердің өзінде корпоративтік салықтың мөлшерлемесі біршама жоғары.

Жергілікті заңнамамен қатар, қазіргі уақытта Қазақстан басқа  мемлекеттермен инвестицияларды ынталандыру  және өзара қорғау туралы 42 келісімді  бекітті.

Төмендегі кестеден еліміздің 2006-2010 жылдардағы инвестициялық қызметтің  макроэкономикалық көрсеткіштері  көрсетілген. Әр жыл сайын макроэкономикалық  көрсеткіштердің өсіп отырғанын  байқауға болады. Жалпы ішкі өнімнің 2010 жылы 2006 жылмен салыстырғанда, халықтың жан басына шаққандағы жалпы ішкі өнім көлемі 9053 млрд. теңгеге, негізгі  капиталға салынған инвестиция көлемі 2519,7 млрд. теңгеге, жалпы түсімнің 3907,5 млрд. теңгеге артқанын көрсетіп отыр.[28]

Қазақстанда негізгі капиталға  салынған инвестиция көлемі өткен жылдың ұқсас мерзімімен салыстырғанда 2011 жылдың қаңтар – ақпан айларында 12,5% өсті, деп хабарлады статистикалық.  

2011 жылғы қаңтар-ақпанда  шаруашылық субъектілерінің меншікті  қаражаттары инвестициялардың басымды  көздері болып қалуда, сонымен  бірге 2010 жылғы қаңтар-ақпанмен  салыстырғанда инвестициялар қарыз  қаражаттары есебінен (салғастырмалы

бағаларда) 1,9 есеге өсті», - деп атап көрсетілген мекеменің  дүйсенбі күнгі жарияланған есебінде.  

Статистикалық мекеменің  мәліметінше, 2011 жылғы қаңтар-ақпанда 2010 жылғы тиісті кезеңмен салыстырғанда  ғимараттар мен имараттардың салу және күрделі жөндеу жұмыстарына инвестициялық  салымдардың 23,9%-ға артуы байқалады.

Көпшілікке белгілі, шетелдік тікелей инвестициялардың ұлттық экономиканың бәсекеге қабілеттілігін одан әрі арттырудағы және әртараптандыру жөніндегі жоспарларды дәйекті түрде жүзеге асырудағы маңыздылығы орасан. Еліміздегі инвестициялық ахуалдың біршама жақсарғандығын дәлелдеп жатудың қажеттілігі жоқ. Оған нақты статистикалық мәліметтер толық дәлел бола алады. Қазақстан, мәселен, 1993 жылдан бастап 130 миллиард долларға жуық инвестиция тартты. Бұл орайда мемлекеттің өңдеу өндірісіндегі инвестиция көлемі 12,5 миллиард долларға жеткендігін атап айту қажет. Қазақстандағы шетелдік инвестициялар, жинақталған тәжірибе, алдағы міндеттер және келешектегі жобалар төңірегіндегі жағдайлар жан-жақты талқыланған жиында, сонымен қатар Қазақстан мен Қытай мемлекеттері арасындағы қарым-қатынас, анығырақ айтқанда, инвестициялық ахуал айрықша назарда болды. Шетелдік компаниялармен, әсіресе қытайлық компаниялармен бірлескен жобалардың дамуы бағытына алаңдаушылық білдіруге ешқандай негіз жоқтығын сала басшылары атап көрсетті.

Кешегі Кеңес өкіметі  кезеңінде республикада ішкі жалпы өнім жан басына шаққанда ең төменгі деңгейде болды. Ал, енді тәуелсіздік жылдары оның деңгейі айтарлықтай өсті. Қазіргі кезде Үкімет Мемлекет басшысы Нұрсұлтан Назарбаевтың тапсырмасымен 2015 жылы ішкі жалпы өнімнің көлемін жан басына шаққанда 15 мың долларға дейін жеткізу бағытында жұмыс істеуде.

Инвестициялық климат белсенді инвестициялық қызмет арқылы қоғамның өндірістік күшінің ғылыми-техникалық жаңалануы мен дамуында қоғамдық-экономикалық қатынастарды пайдалану үшін алғышарттарды  құруға бағытталған экономиканың институционалды  жүйесіндегі ерекше жүйе бөлігі деп  айтуға болады.

  

Кесте 9.

Қазақстан Республикасының 2006-2010 жылдардағы инвестициялық қызметтің  дамуының макроэкономикалық көрсеткіштері

Көрсеткіш атауы	2006 жылы	2007 жылы	2008 жылы	2009 жылы	2010 жылы	2010 жылға %-бен
ЖІӨ, млрд.теңге	9738,8	11376,3	13614,1	16085,9	18791,8
Өткен жылға пайыз есебімен, %	131,8	116,8	119,7	118,2	116,8	193,0
Халықтың жан басына ЖІӨ  көлемі	662362,2	766325	913784	1076323	1253942
Өткен жылға пайыз есебімен, %	132,2	115,7	119,2	117,8	116,5	189,3
Негізгі капиталға инвестиция көлемі,млрд теңге	2810,3	3352,2	3959,1	4618,4	5330,0
Өткен жылға пайыз есебімен, %	116,1	119,3	118,1	116,7	115,4	189,7
Ішкі жиналым	2425,1	2912,7	3442,9	4019,9	4643,4
Өткен жылға пайыз есебімен, %	118,3	120,1	118,2	116,8	115,4	191,5
Негізгі құралдарды іске енгізу	1210,2	1618,2	1896,9	2187,1	2485,8
Өткен жылға пайыз есебімен, %	85,1	133,7	117,2	115,3	113,7	205,4
Жалпы түсім	2338	3123,9	3981,6	5016,1	6245,5
Өткен жылға пайыз есебімен, %	111,4	133,6	127,5	126,0	124,5	267,1
Ескерту: ҚР Статистика Агенттігінің мәліметтерімен автор құрастырған

 

Қазақстан Республикасымен  өзара қолдау және бірқатар елдермен, мысалы: Әзірбайжан, Ұлыбритания мен  Солтүстік Ирландия, Болгария, Венгрия, Грузия, Германия, Египет, Израиль, Иран, Индия, Испания, Италия, Қырғызстан, Қытай, Кувейт, Корея, Малайзия, Монғолия, Польша, Ресей Федерациясы, Румыния, Финляндия, Франция, Чехия, Өзбекстан, Украина, Түркменстан, Швейцария, басқа да Бельгия-Люксембургтық  ұйыммен инвестицияларды қорғау туралы екі жақты келісімдер мен  келісім-шарттарға қол қойылды.

Инвестициялық қызмет үшін жағымды жағдайлар қалыптастыру:

- Салық жүйесін, амортизациялық  аудармыдарды пайдалану және  амортизацияы есептеу механизмін  жетілдіру;

- Инвестициялық қызмет  субъектілеріне арнайы салық  режимдерін белгілеу;

-  Инвесторлардың мүдделерін  қорғау;

- Инвестициялық қызмет  субъектілеріне жерді, басқа да  табиғи реcурстарды пайдалану  жеңілдіктерін беру;

- Инвестициялық қызмет  субъектілеріне рейтинг өткізетін  және рейтингтік бағаларды жариялайтын  ақпараттық-сараптама орталықтарын  құру және дамыту;

-  Монополияға қарсы  шараларды қабылдау;

-  Несиелендіруді жүзеге  асыруда кепілдерді қолдану мүмкіндігін  кеңейту;

- Инвестициялық қызмет  субъектілерінің меншікті инвестициялық  қорларды құрына мүмкіндік жасау; 

- Инфляция қарқынына байланысты  негізгі қорларды қайта бағалауды  жүргізу. 

Қазақстан экономикасындағы инвестициялық белсенділікке баға бере отырып, оның келесідей өзіне  ғана тән белгілерін атап өткен жөн:

- оның динамикасының жоғары  тобы;

- инвестициялық салымдардың  экономиканың өндіруші саласында  басымдылыққа ие болуы;

-   шетелдік инвестициялар  үшін тартымдылықтың жоғарғы  деңгейі;

- инвестициялық ағымдардың  қозғалысындағы өзара байланыстардың  объективті-субъективті тұрақсыздығын  анықтайтын инвестициялық ортадағы  экономикалық либерализм элементтерінің  бар болуы. 

 

2.3 Қазақстан экономикасына шетелдік инвестициялардың тартылу барысы

 

Қазақстанның 2030 жылға дейінгі  Даму стратегиясымен анықталған негізгі 7 бағыттардың бірі – инвестиция тарту, осы экономикалық басымдықтың  шарты болып табылады.Тәуелсіздіктің алғашқы жылдарынан бастап мемлекет экономикасына шетелдік инвестицияларды  тартуға қолайлы жағдайлар жасалды. Тікелей шетел инвестициялардың Қазақстанға тартылуы тек ТМД  елдері арасынан ғана емс, транзитті  экономикасы бар мемлекеттер  арасында да көшбасшылардың бірі ретінде  орын алуда.

 Қазақстан Республикасының  Президенті Н.Ә.Назарбаевың “Қазақстан-2030”  стратегиясында айтылған: “Шетелдік  инвестиициялар мен пайданы репатриациялау  мүмкіндігін тиісті түрде қорғау  бұрынғыша алдыңғы назарға алынып  отыр. Экономиканың бірнеше секторы  бар – табиғи ресурстарды әзірлеу,  инфрақұрылым, коммуникация және  ақпарат, - еліміз үшін мұның барлығының  маңызы өте зор. Бұл капиталды  көп қажет ететін салалар, оларды  дамыту үшін шетел капиталымен  қатар, мемлекеттік қатаң стратегиялық  бақылау қажет. ” 

Қазақстан Республикасы әлемдік  дамудың басты тенденцияларын есепке ала отырып, сыртқы экономикалық алмасуларға  белсенді қатысуға, шет елдермен өзара  пайдалы экономикалық бірлестік  орнатуға бет бұруда. 
Осындай қарым-қатынастың негізгі бағыттардың бірі шетелдік инвестицияны өте қайшы бағалауға қарамастан, ел экономикасына тарту болып табылады.

Қазіргі уақытта жүргізілген  нарықтық экономиканың оң нәтижелерін  айқын көруге болады. Халықаралық  валюта қорының мәліметтері бойынша  Қазақстан жан басына инвестиция тарту көрстекіші бойынша ТМД  елдері ішінде алғашқы орынды алды.

Шетелдік инвестиицяларды  Қазақстанға тарту мынадай мәселелерді  шешуге көмектеседі:

- Экономикалық және техникалық  прогресті жеделдету;

- Өндірістік аппаратты  жаңарту мен қайта жарақтандыру;

- Өндірісті ұйымдастырудың  үздік әдістерін үйрену;

- Рыноктық экономиканың  талаптарына сай кадрларды дайындау.

Қазақстан экономикасында шетелдік инвестиицяларды тарту және тиімді пайдалану елдермен өзара пайдалы  экономикалық ынтымақтасу бағыттарының негізгілерінің бірі болып табылады. Шетелдік инвестициялар көмегі арқылы Қазақстан экономикасының өзгертілген  өндірістік құрылымын нақты жақсартуға, жаңа жоғары технологиялық өндірісті  құруға, негізгі қорларды жаңартуға  және көптеген кәсіпорындарды техникалық қайта жарақтандаруға, мамандар мен  жұмысшыларды дайындауға, менеджменттің  алдыңғы қатарлы жетістіктерін, маркетинг пен ноу-хауды енгізуге, шетелдік елдерге экспорт көлемінің  бір уақытта арттырумен отандық  өндірістің сапалы тауарларымен ішкі нарықты толтыруға болады. Қазақстан  экономикасына шетелдік инвестицияларды  тарту обьективті қажетті үдеріс болып табылады.

Тікелей шетелдік инвестицияларды  елімізге тарту бір жағынан еліміздің  өндірістік тиімділігін арттыруға  және жұмыс орындарын құруға қажет. Екінші жағынан, Қазақстандық рыноктің тікелей шетелдік инвестицияға өтуі отандық өндірушілердің жұмыстарына  кері әсерін тигізеді деген қауіп  тудырады.[31]