Таяу Шығыстағы саяси дағдарыстың проблемалары (1947-2007 жж.)

Палестинаныњ Азат ету ±йымыныњ жоѓары органы ±лттыќ кењес болып табылады. (480 м‰шесі бар). Онда палестиндік бірнеше ±йымдар мен ќозѓалыстардыњ ќайраткерлері ќатысады.

Палестина Азат ету ±йымыныњ орталыќ кењесінде ж‰зге жуыќ адам ќызмет атќарады. Палестина Азат ету ±йымыныњ атќару комитетінде 18 адам (тµраѓасы Я. Арафат).

Палестинаныњ Азат ету ±йымы баѓытына ќарай шыќќан топтар : Палестина халыќтыќ Азат ету фронты, Палестина демократиялыќ азат ету фронты, Хамас жєне т. б. Палестиндік арабтар ±заќ уаќыт 181- резолюцияны мойындамаѓан болатын, ондаѓан жылдар бойы ќарулы к‰рес ж‰ргізіп келуде, біраќ белгілі бір нєтижеге ќол жетпеді.

Батыс Жаѓалау (5879 км2) мен Газа секторында (387 км2) б‰гінде 2 млн. – нан астам палестиндік арабтар т±рады (100 мыњ  Израиль ќоныс аударушы).

Палестиндік арабтардыњ кµпшілігі араб елдерінде т±руѓа мєжб‰р болды.

Халќыныњ кµпшілігі ислам дінін ±стайды, христиан мен иуда діндері де кењ тараѓан.

Палестинаѓа экономикалыќ жєне ќаржылай араб елдері, Б¦¦ - ныњ фонды ‰лкен кµмек кµрсетуде. Негізінен ауыл шаруашылыќты мемлекет.[8]              

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

1. 2. Израиль  мемлекетінің құрылуы.

XIX ѓ. соњында сионистер халыќаралыќ аренаѓа “еврей мемлекетініњ” ќ±рылуы деген ±ранмен шыќты. Т. Герцл еврей мєселесін шешудіњ  жолы, еврей  мемлекетін ќ±ру деп атап µтті. 1897 ж Базельде болѓан Д‰ниеж‰зілік сионистер ±йымыныњ I конгресінде “ Палестинаны еврей халќыныњ  ошаѓы” деп жариялады. Сионистер б±л кезењде ашыќ еврей мемлекетін  ќ±руды талап ете алмады. ДС¦ еврей  мемлекетін болашаќта  ќ±ру ‰шін, империалистік державалармен келісімге келе бастады. ДС¦ сол   елдердіњ   саяси   ќоѓамдыќ    µміріне   араласа   бастады. 

Т.Герцл   еврей   капиталистеріне   барон  Гиршуѓа,  Ротшильдтке   жолдау   жіберіп,  еврей   халќына   бірт±тас   саяси   басшылыќ   керектігін   айтты.

“Біздіњ  баќытсыздыѓымыз   осы   уаќытќа   дейін   саяси   басшылыѓымыздыњ   болмаѓандыѓында”,-   деп   атап   көрсетті ол.[18]

Т.Герцлдіњ   жасаѓан   саяси   баѓдарламасын   еврей   буржуазиясыныњ   кейбір   топтары   ќолдаѓан   жоќ.  Еврей   буржуазиясыныњ   ірі   топтары   Англияда,  Германияда,  Францияда  жєне   АЌШ-та   саяси   жєне   экономикалыќ   ыќпалын   к‰шейтуді   ойлады.   Палестинада   еврей   мемлекетініњ   ќ±рылуын,   кµптеген   еврей  капиталистері  ќолдаѓан  жоќ.  Ротшильдтіњ   µзі  алѓашында Герцлдіњ  саяси баѓдарламасын  ќолдамады.

«Бальфур деклорациясы»  жарияланѓаннан кейін,еврей  буржуазиясыныњ  ірі топтары “Палестинада  еврей ошаѓын” ќалыптастыру  жобасына  жаппай ќолдау  кµрсетті.

¦лыбритания  ‰кіметі  “Палестинада  еврей  халќыныњ  ошаѓын” ќ±руды µз міндетіне  алды.

Д.С.¦ - ныњ  кµсемі  Х. Вейцман,  Палестинада  еврейлердіњ  санын ±лѓайту ќажеттігін  айтты.

Бальфур  деклорациясы  аѓылшын  отаршылдары  мен  сионистердіњ   байланысын  мыќтады.

ДС¦   шыќќан  тегі  еврей   саясаткерлерімен  байланысты  ±лѓайтып , µздерініњ  саяси  жєне экономикалыќ  ыќпалын  µсіруге тырысты.  Бірінші  д‰ниеж‰зілік  соѓысќа  дейін  ДС¦-ныњ  орталыѓы  Германия  болса, соѓыстан  кейін  сионистердіњ  саяси  орталыѓына  АЌШ  айналды.[46]

20. -жылдары  Палестинада  сионистердіњ орталыѓы  ќалыптаса  бастады. (Палестина  еврей ќоѓамы) Палестинада  осы  жылдары  ерекше саяси  ±йым  Ишува  ќ±рылды, оны  кейде мемлекет ішіндегі  мемлекет деп те  атайды. Британ  єкімшілігі  ќолдауындаѓы  еврейлердіњ  саяси  ұйымы  Палестинадаѓы  аѓылшын  мандаттыѓыныњ  шартымен,  Еврей  агенттігі  ќ±рылды. Бұл еврей мемлекетініњ  ќалыптасуыныњ  алѓашќы  ќадамы  еді.  ДС¦-ныњ  органдары  мен Еврей  агенттігініњ бірігуі халыќаралыќ сионизмніњ  ыќпалын µсірді.

40- жылдары сионизм  кµппартиялыќ  ќ±рылымѓа айналды, оны  єр т‰рлі  тап µкілдері  біріктірді.

Палестинада да сионистік  партиялардыњ    бµлімдерініњ   ашылуы,  б±л жерде де  билік  ‰шін бєсекені  туѓызды. Сионистік орталыќтыњ пайда  болуы,  б±л жердіњ  сионистердіњ  отарына  айналуына  себеп болды. Саяси  жєне  экономикалыќ  билік  олардыњ  ќолына  шоѓырлана  бастады.

Екінші  д‰ниеж‰зілік  соѓыс кезењі  Палестинадаѓы  сионистердіњ  орталыѓы  к‰шейген  уаќыт.  Ишуваныњ  экономикалыќ  жєне саяси  баќылауды  ќолына алуы,  Лондондаѓы  сионистердіњ  ыќпалын  єлсіретті. Дєл  осы  кезењде  Палестинадаѓы  сионистер  орталыѓы,  АЌШ –пен  байланыс  орнатты.

ДС¦-ныњ  жєне Еврей  агенттігінің  тµраѓасы  Д. Бен  Гурион  АЌШ-пен   байланысты   ±лѓайту  арќылы  “ еврей  мемлекетін” ќ±руѓа  болатындыѓын  айтты. 1937  жылы  ол  Ишува  базасында  тєуелсіз  еврей  мемлекетініњ  ќ±рылатындыѓын  ашыќ  жариялады,  алайда  оѓан  американ  сионистері  ќарсы  шыќты. ¤йткені  американ  сионистері  еврей  мемлекетініњ  Палестина  территориясыныњ  шаѓын  бµлігінде  ќ±рылуын  ќаламады.

Екінші  д‰ниеж‰зілік  соѓыс кезењінде АЌШ  халыќаралыќ  сионизм  орталыѓына  айналды.  1942  жылы  АЌШ-ќа  Бен Гурион  келді,  ол  “Аќ ‰й  єкімшілігі” басшыларымен  келісімге  отырды.Д.Бен Гурион  “Билтмор  баѓдарламасын”  мынандай  сµздермен  сипаттады:  “Билтмор  баѓдарламасы  еврей  мемлекетініњ  ќ±рылуындаѓы  ењ  бірінші  ресми  ќ±жат  болып табылады”.[16]

1946 жылы  ДС¦-ныњ   XXII  конгресінде  еврей  мемлекетініњ  ќ±рылуын  американ  сионистері  мен  палестиндік  сионистер  бір ауыздан ќолдады.

Нью-Йоркте  американ  сионистерініњ  бµлімі ашылды,жєне оныњ  тµраѓасы А.Сильверан  болды.

1947. жылы  Б¦¦-ныњ  Бас  Ассамблеясында  Палестина  мєселесі  ќаралды.1947 жылы 12 - сєуірде ДС¦-ныњ кењесінде Палестина  мєселесініњ  шешілуіне  ќарамай, “¦лттыќ  єкімшіліктіњ”  ќ±рылѓандыѓы  жарияланды.

Американдыќ авторлар Б. Постал мен Г. Левидіњ айтуына ќараѓанда “¦лттыќ єкімшіліктіњ” ќ±рамында 37 адам ќызмет етеді. Израиль ‰кіметініњ басына Д. Бен. Гурион келді, ал сыртќы істер министрі болып  М. Шертан  таѓайындалды.

Израиль мемлекетіндегі сионистер тек ќана билікке ±мтылѓан жоќ, олар мемлекеттіњ ќ±рылымына да µздерініњ баѓдарламаларын енгізуге тырысты. Олар Б¦¦ - ныњ жасаѓан бµлу жобасын сµз ж‰зінде ќолдаѓанымен, іс ж‰зінде оны асыруѓа талпынбады.

Израиль мемлекетініњ ресми идеологиясы сионизм болды. Израильдіњ алѓашќы премьер - министрі Д. Бен. Гурион еврей халќына мынадай ‰ндеу тастады: “Израильдіњ таѓдыры жер шарына шашырап кеткен еврейлердіњ ќолында”.[16]

1948 жылы 14- мамырда Израиль мемлекеті Палестина мандаттыѓыныњ территориясында ќ±рылды. 1947 ж Б¦¦-ныњ 181- резолюциясы бойынша Израиль мемлекетіне 14,1 мыњ км2  жер бµлінді. Дєл осы кезењде Д Бен. Гурионѓа ќарсы, “Иргун цваи леуми” ±йымыныњ басшысы М. Бегин к‰рес ж‰ргізді, “ Иргун цваи леуми” ±йымыныњ басшысы радиода сµз сµйлеп, онда палестиндіктерді ќудалау туралы ой тастады.[32]

Израильдік сионистер “ еврей мемлекеті” концепциясын ±сына отырып, б‰кіл еврейлерді Израильге ќоныс аударуға ‰гіттеді. Израиль басшылары      Б¦¦-ныњ   Палестинаны   бµлу   резолюциясын   µрескел   б±зды.   Израиль   ‰кіметі   елдіњ   аумаѓын   ±лѓайту   арќылы,   еврей   ќоныстарыныњ   санын   µсірді.  

АЌШ- тыњ   сионистерді   ќолдауы,   олардыњ   µз   мемлекетін   ќ±руына   єсер   етті.   Израиль   мемлекеті   ќ±рылмай  т±рып,  оныњ   жасаќшыларын   КСРО    ќаруландырды.Сталин  Израиль   мемлекетін   ќ±руды   ќ±птай   отырып,  Чехословакияда   еврейлерді    ќаруландырды.   КСРО- ныњ  м±ндаѓы  м‰ддесі   жаңадан құрылатын Израиль мемлекетін Таяу Шығыстағы Кеңес плацдарымына айналдыру еді.  1950ж  Израильде   еврей  ќоныс  аударушыларына  арналѓан зањ  ќабылданды.  Онда  єрбір   еврей  Израильге   келуге   ќ±ќылы  деген   мєлімдеме   жасалынды. 

1952ж   Израильде  “Азаматтыќ   туралы  зањ”  ќабылданды.   1948-49ж.ж  соѓыстыњ   нєтижесінен   мыњдаѓан   палестиндік   арабтар   азаматтыѓынан   айрылды. 

Израиль   мемлекетініњ  ќ±рылуымен   ќатар,  елдегі   жања   парламент ( Кнессет) бірќатар зањдар шыѓарды. Онда 1947 ж 29- ќарашадан, 1948 ж 9-ќањтарѓа дейінгі кезењде елден кеткендерге кіруге тыйым салды, жєне олардыњ меншігі  мемлекет тарапынан тартып алынды.[15]

Осы кезењде мыњдаѓан арабтар мыњнан аса акр  жерінен айырылды, (µздерініњ т±рѓылыќты жері жєне µњделген жерлер).  Израиль мемлекетініњ  ќ±рылуы мыњдаѓан арабтардыњ µз отанын тастап кетуіне мєжб‰р етті.  Израиль мемлекетініњ  азшылыѓын ќ±райтын арабтардыњ кµпшілігі ќалаларда ж±мыс істейді.  Израиль мемлекетініњ барлыќ аймаќтарында арабтар ќудаланды. Олардыњ жері арзан баѓаланып, араб жер  иеленушілерініњ біразы сол баѓада сатуѓа мєжб‰р болды.

Яффе ќаласы бір уаќытта арабтардыњ тыѓыз орналасќан мекені болса, ал ќазір араб ‰йлері туристердіњ негізгі кµрмесіне айналды. Яффе ќаласы Тель-Авивтен алыс емес жерде орналасќан. Ал, ќаланыњ жергілікті т±рѓындары б‰гінде босќындар лагерінен баспана тапќан. Израиль ‰кіметі Галилей  ауданында араб жер иеленушілерінен жерді сатып алуды ±лѓайтты. Арабтардыњ кµпшілігі жерді сатуѓа ќарсылыќ білдірді, алайда израильдіктер “ќауіпсіздік шарасы” деген желеумен олардыњ жерлерін тартып алды. Израиль мемлекеті ќ±рылѓанѓа дейін арабтар µздерініњ кµп жерлерінен айырылѓан еді. Арабтар бір кездері жер µњдеп егін ексе, б‰гінде олардыњ кµпшілігі ж±мысшыларѓа айналды.

Израиль ж±мысшыларыныњ кµпшілігін ќ±райтын арабтардыњ  т±рмысы еврейлермен салыстырѓанда ауыр болды. Араб шаруаларыныњ к‰йзеліске ±шырауы, оларды ќалаѓа кетуге итермеледі.

Израиль мемлекетінде ауыл шаруашылыѓымен айналысатын арабтардыњ ‰лесі аз.

Израильдегі арабтардыњ жалаќысы тµмен болды, жєне олардыњ кµпшілігі ќ±рылыс алањдарында ж±мыс істеді. Израиль халқының 12% - ін осы кезењде арабтар ќ±рады, жалпы саны 350 мыњ.

Израильдегі арабтар мен еврейлердіњ тењ ќ±ќылы еместігін, єлеуметтік жаѓдайларынан кµре аламыз.

Сонымен ќатар медициналыќ ќызмет кµрсету салаларында да єділдік жоќ. Оѓан жарќын мысал: арабтардыњ 40% - ті медициналыќ саќтандыруѓа алынса, ал еврейлердіњ  98% - ті алынѓан.

Араб елді мекендерініњ кµпшілігінде єлі к‰нге дейін электр жарыѓы жоќ.

Араб шаруаларында ењ ќиын мєселе судыњ болмауы, ал еврей шаруалары ‰шін б±л мєселе шешілген. Арабтардыњ балалары кµбінесе орта біліммен шектеледі, жоѓары оќу орнына т‰су µте ќиын.

Иерусалим университетінде арабтар 1,5% ќ±рады, яѓни ол ењ тµмен кµрсеткіш еді. Арабтар барлыќ жерде кемсітушілікке ±шырады. Израильдік ѓалым Амитан Бен – Иены µзініњ бір сµзінде: “араб ѓалымдары еврейлерге немесе Израиль ‰кіметіне ќарсы бір сµз айтса, ж±мыстан шыѓып кетер еді”,- деп ашыќ айтќан болатын. 

Кейбір Израиль б±ќаралыќ аќпарат ќ±ралдарында арабтарды шектен тыс жау ретінде бейнелейді.

Шын мєнінде арабтарѓа ќарсы баѓытталѓан кітаптардыњ бірі “Хеброндаѓы ±рылар жєне Нахшанныњ бандасы”. Б±л кітап бастауыш мектеп оќушыларына арналѓан, жєне білім министрлігі тарапынан ќолдау тапќан еді.[23]

Арабтарѓа ќарсы саясат ќ±ќық органдары тарапынанда ж‰зеге асты. Израильде ќаржыныњ негізгі бµлігі еврейлерге бµлінеді, ал ол ќаржы шетелдік еврейлердіњ кµмегі еді. Ол арабтарѓа ж±мсалмауы ќажет. АЌШ – тыњ ќаржылай кµмегімен Израиль индустриалды, милитарланѓан елге айналды. Израиль араб территориясын оккупациялаѓаннан кейін, ол жерлерде баќылауын орнатты. Израиль єскерлері бірнеше араб елді мекендеріне шабуыл жасап, оларды µз жерлерінен ќудалады. Оѓан мысал ретінде Израиль шекарасында орналасќан Икрит жєне Бирам елді мекендері тµњірегіндегі жаѓдайды айтуѓа болады. Америка Ќ±рама Штаттарындаѓы бірќатар газет баспалары, осы екі елді мекен туралы сµз ќозѓады. 1948 жылы µздерініњ т±рѓылыќты жерінен кµшіп, кейін ќайтып келетіндігіне уєде берген Израиль ‰кіметі б±л шартты орындамады. 1953 жылы ќырк‰йекте Израиль єуе к‰штері осы екі елді мекенді бомбаныњ астына алды.

1967 жылмен 1970 жылдар аралыѓында 7 мыњѓа  жуыќ ‰йлер б±зылѓан. 1972 жылы  Иордан µзінініњ батыс жаѓалауында 12 мыњѓа жуыќ ‰йлер жойылды. Соѓыс  аяќталѓаннан кейін бірнеше елді  мекендер жойылды, мыњдаѓан адамдар  баспанасыз ќалды. Иерусалимде, Вифлеемде т±ратын арабтардыњ саны ќысќарды.

Израиль єскерлері араб территориясына енгеннен кейін, олар арабтарды ќудалады. Газа ауданы мен Патхат – Рафиахта еврейлердіњ жері ±лѓайды. 1972 жылы Рафах аумаѓында мекен еткен араб бєдєуилері жаппай ќуѓынѓа ±шырады.

Газа секторы территориясы ‰лкен емес Палестинаныњ бір бµлігі.Солт‰стігінде Жерорта тењізімен шектелсе, батысында Египетпен, ал оњт‰стігі мен шыѓысында Израильмен шекаралас. Газа секторы халыќ тыѓыз орналасќан аймаќтардыњ бірі болып табылады. Израиль єскерлері кµбінесе осы жерлерде ќарама – ќарсылыќтарѓа ±шырап отырады. Газада болѓан Израиль єскерлерініњ жауыздыѓы єлі к‰нге дейін жалѓасып келуде. Газадаѓы арабтарды к‰штеу жања еврей ќоныстарыныњ пайда болуына жол ашты. 1971 жылы 30 – шілдеде Джабалии елді мекенінде 400 – ге жуыќ ‰й б±зылды.

“Даяна жоспары” бойынша Израиль ‰кіметі Синай, Газа аймаќтарын ќолына алу арќылы арабтарды ќудалауды маќсат етіп ќойды.[35]

Израиль ‰кіметі б‰гінде µзініњ сыртќы саясатын агрессиялы т‰рде ж‰ргізіп отыр. 1967 жылы Израильдіњ араб елдеріне жасаѓан агрессиясынан мына жерлерді тартып алды: Газа секторы мен Синай т‰бегін Египеттен, Батыс  Иордан µзенініњ жаѓалауы мен Шыѓыс Иерусалимді Иорданиядан, Голан ‰стіртін Сириядан µзініњ ќол астына алды. Израиль ‰кіметі б±л єрекетті агрессия емес, ќауіпсіздік шараларын алдын – алу деп т‰сіндірді.