Шпаргалка по "Истории Беларуси"

    Статуты ВКЛ. першы фундаментальны звод прававых нормаў (282 артыкулы, сістэматызаваныя ў 13 раздзелаў), агульны пісаны закон  для тэрыторыі Вялікага княства  Літоўскага. Статут 1529 г. быў кодэк-сам усяго насельніцтва гэтай дзяржавы, а не толькі «класа феадалаў», як звычайна пісалася ў савецкай гістарыяграфіі. яго прававая сіла распаўсюджвалася на ўсіх жыхароў Вялікага Княства (за выключэннем мяшчан, якія кіраваліся нормамі магдэбург-скага права). У галіне кадыфікацыі Статут 1529 г. выводзіў дзяржаву Ягайлавічаў на адно з перадавых месц у тагачаснай Еўропе. Дзякуючы Першаму, а потым Другому і Трэцяму Статутам Вялікае княства Літоўскае ўвайшло ў кола дзяржаў, у якіх права стала важным элементам рэгулявання грамадскага і дзяржаўнага жыцця. Другі Статут 1566 умацаваў палітычна-прававую суб'ектнасць Вялікага Княства як дзяржавы, дэк-лараваўшы прынцып яго тэрытарыяльнай цэласнасці. Статут унёс карэнныя змены ў аснову дзяржаўна-палітычнага жыцця. Вальны сейм цяпер стаў двухпалатны: да гаспадарскай рады (сената) дадалася палата паслоў, і прадстаўнікі павятовай шляхты займелі настолькі ж важны для прыняцця законаў голас, як і паны. Трэцци Статут  быў прыняты ў 1588 г. у ім было сказана, што займаць дзяржаўныя пасады і атрымліваць землі ў Вялікім княстве маглі толькі грамадзяне ВКЛ. Конец. 

    18.Сацыяльна-эканамічнае развіцце ВКЛ у 8-16 ст.

    Сацыяльна-эканамічнае  развіццё ВКЛ ў 13-16ст.ст.. Сацыяльна-эканамічнае жыццё ў гэты час характэрызавалася :

    1)працэссам запыгоньвання сялян , які яскрава сябе праявіў у судзебніку Казіміра (1468г.);

    У другой палове XIII — першай палове XVI ст. у Беларусі прадоўжыўся працэс фарміравання і ўдасканальвання феадальных адносін. Галоўным багаццем з'яўлялася зямля, галоўным гаспадарчым заняткам абсалютнай большасці насельніцтва — земляробства, непарыўна звязанае з жывёлагадоўляй, хатнімі і дапаможнымі промысламі. Вярхоўным землеўладальнікам лічыўся вялікі князь. Разам з тым землі цадзяляліся на дзяржаўныя і прыватныя. У сваю чаргу дзяржаўныя землі былі дзвюх катэгорый: воласці і гаспадарскія двары. Прыватныя землі таксама падзяляліся на свецкія і царкоўныя маёнткі.

    У валасцях ворыўныя землі знаходзіліся ва ўладанні грамады і ў асабістым  карыстанні сялян, акрамя лугоў, сенажацей, вадаёмаў, якімі карысталіся калектыўна.

    Паступова змяняўся  прававы статус сялян. Сяляне страчвалі права распараджацца  зямлёю і сталі землекарыстальнікамі ў феадалаў. Пазбаўлялася традыцыйных  правоў сялянская абшчына. У залежнасці ад суадносін павіннасцей і ролі ў феадаль-най гаспадарцы сяляне падзяляліся на: 1) цяглых; 2) асадных; 3) агароднікаў; 4) слуг.

    Па  ступені феадальнай залежнасці сяляне падзяляліся на тры асноўныя катэгорыі: 1) людзей пахожых; 2) людзей непахожых; 3) чэлядзь нявольную.

    Можна выдзеліць наступныя этапы запрыгоньвання сялян.

    1.«Прывілей» (указ) 1447 г. вялікага князя літоўскага Казіміра канчаткова замацаваў права феадалаў на вотчынны суд і абмежаваў тым самым абшчынныя правы.

    2.Першы Статут Вялікага княства Літоўскага 1529 г. адмаўляў сялянам у праве ўласнасці на зямлю, якое замацоў-валася за феадальным саслоўем. Сяляне страцілі права распа-раджацца зямлёю без згоды феадалаў.

    3. «Устава на валокі» 1557 г. фактычна  замацоўвала ся-лян за «прынятымі»  імі зямельнымі надзеламі - валокамі.

    4.Другі  Статут Вялікага княства Літоўскага 1566 г. увёў 10-гадовы тэрмін пошуку беглых або ўкрадзеных сялян, а таксама адміністрацыйныя пакаранні супраць тых, хто хаваў сялян.

    5.Трэці  Статут Вялікага княства Літоўскага 1588 г. павялічыў тэрмін пошуку  беглых сялян да 20 гадоў. Статут залічваў у разрад «непахожых» тых сялян, якія пражылі на землях феадалаў 10 і больш гадоў. Тэарэтычна селянін мог адкупіцца, але выплаціць адкупныя сумы было надзвычай цяжка. Такім чынам, працэс запрыгоньвання ў цэлым завяршыўся.

    2)рост гарадоў і гарадскога насельніцтва, а таксама мястэчкаў. Развіццё новых таварна-грашовых адносін было звязана з развіццём рамяства і гандлю, ростам гарадоў. Насельніцтва гарадоў вагалася ў межах 1,5-3 тыс. чалавек. Горад з насельніцтвам у 10 тыс. і больш складаў рэдкае выключэнне. Прыгонніцкая сістэма была асноўнай перашкодай да росту гарадскога насельніцтва. У XIV ст. на тэрыторыі Беларусі было больш за 40 гарадоў. Да сярэдзіны XVI ст. гараджане вылучыліся як самастойны сацыяльны слой грамадства, аб чым сведчаць Статуты 1529 і 1566 гг., у якіх гарадское насельніцтва разглядаецца як адно з саслоўяў. Гэта саслоўе атрымала назву мяшчане. Асноўнымі заняткамі насельніцтва гарадоў і мястэчак з'яўляліся рамяство і гандаль.

    3)замацаванне цэхавай арганізацыі, рамесніцкай працы, росту рамяства; Рамяство дасягнула высокага ўзроўня. Для абароны сваіх эканамічных інтарэсаў, па прыкладу За-ходняй Еўропы, беларускія рамеснікі аб'ядноўваліся ў цэхі- арганізацыі, якія былі манапалістамі на гарадскім рынку. Купецкія карпарацыі называліся брацтвамі, або гільдыямі. Цэхі аб'ядноўвалі звычайна майстроў адной ці блізкіх спецыяльнасцей, адной веры. На гарадскім рынку не дазваляла-ся прадаваць прадукцыю, аналагічную вырабам мясцовых цэхаў. Іншаземныя і іншагароднія купцы таксама былі аб-межаваны ў гандлі ў параўнанні з мясцовымі гільдзейскімі купцамі.

    4)пашырэнне гандлёвых сувязей ; Гарады і мястэчкі развіваліся як цэнтры ўнутраных ла-кальных рынкаў.У XV-XVI стст. беларускія гарады ўсё больш уключаліся ў сферу еўрапейскага гандлю (з Польшчай, Чэхіяй, Германіяй), падтрымлівалі сувязі з гарадамі Маскоўскага княства і Прыбалтыкі. Купцы ВКЛ вывозілі за мяжу збожжа, лес, смалу, скуры, воск, пяньку, сала, вырабы мяс-цовых рамеснікаў і інш. У транзітным гандлі пераважалі футра, сукно, ювелірныя вырабы. Прывозілі замежныя сукны, жалеза, медзь, волава, соль, металічныя вырабы і інш.

    5)фарміраванне асноўных саслоўяў ВКЛ (шляхты, мяшчан і славян);  

    19.Духоўна-культурнае жыцце ВКЛ у 8-16 ст.

    Культурнае  жыццё славян характэрызавалася:

    1) станаўленне у 14-15 ст уласнай бел. Літ-ры, якая была прадстаўлена жыціямі, пропаведзямі і летапісамі. Такія творы “хаджэнне ў Царград і Іерусалім”. У дачыненні летапісаў – гэта летапісец Вялікіх Князёў Літоўскіх, які прыкладна быў створаны ў 1430г., верагодна ў Смаленску. 

    2) дасягненні ў архітэктурэ. Былі хар-ны абарончыя збудаванні, крэпасныя комплексы, культавыя пабудовы; пашырана замкавае буд-цтва. Напрыклад, Лідскі замак, замак у Крэве, Мірскі замак.

    Ствараецца  новы тып праваслаўнага храма – так. званая. Беларуская готыка – абарончыя храмы, а менавіта Сынкавіцкая маламажэйкаўская і Супрасэская цэрквы.

    3) Развіццё жывапісу, які быў прадстаўлены  іканапісам, патрэтамі, роспісамі,  асабліва вылучаўся бел. Іканапіс  таго часу – Маці Боская  Іерусалімская з Пінску.

    4) Развіццё скульптурн. Мастацтва, што было звязана ў асн-м з кат-цкай царквой.

    5) Развіццё і росквіт мастацкага  афармлення рукапісных кніг. –  Віцебская евангілля, Радзівілаўскі  летапіс (15 ст.)

    Развіццё  дойліцтва ў 14-16 ст.было звязана з палітычнымі абставінамі жыцця ВКЛ ( войны з кружакамі і татарамі), якія абумовілі патрэбу ў абарончых збудаваннях. Барацьба са знешняй пагрозай выклікала будаўніцтва цэлага шэрегу замкаў. У першай палове 14 ст. будуюцца замкі-кастэлі ў Лідзе і Крэве. Самым старажытным з’яўляецца Навагрудскі замак. У царкоўным будаўніцтве 14-15 ст. на змену раманскаму стылю прыходзіць гатычны, для якого характэрны востраканцовыя вежы, вузкія вокны, стральчатыя аркі. Прыкладам пабудовы гатычнага стылю з’яўляецца касцёл Тройцы ў вю Ішкалдзь. У канцы 15-пач.16 ст.перабудаваны ў 5-вежавы храм абарончага тыпу Сафійскі сабор у Полацку.

    Прыкладам жывапісу 14-15 ст. з’яўляюцца фрэскі і  абразы. Праваслаўныя і каталіцкія саборы, многія княжацкія палацы і  храмы былі ўпрыгожаны фрэскамі –роспісамі вадзянымі фарбамі па свежай тынкоўцы на сюжэты Новага запавету.  Беларускія мастакі-жывапісцы стваралі ў гэты час абразы, у тым ліку адзн з першых вядомых сёння твораў –абраз “Маці Божая Замілаванне” з в.Маларыта.  У 14-15 ст. у касцёлах з’яўляюцца драўляныя, размаляваныя рознымі фарбамі скульптуры. Найбольш ранні помнік –“Распяцце” 14 ст. з в. Галубовічы,якое дашло да нашага часу ў вельмі пашкадзаным стане.

    Выдатнымі ўзорамі кніжнай справы з’яўляюцца рукапісныя Лаўрышаускае і Друцкае евангеллі 14 ст. Жыровіцкае евангелле 15 ст., якія змяшчаюць мініяцюры ( невялікія малюнкі). Вокладкі рукапісных кніг рабіліся з дошак, абцягваліся скурамі і ўпрыгожваліся выявамі, металічнымі пласцінамі, каштоўнымі камынямі. Да вокладкі звычайна прымацоўваліся зашчэпкамі, каб кнігу можна было зашчапіліць.

    У 15 ст. у ВКЛ таксамі развівалася  агульнадзяржаўнае летапісанне. Да нашага часу захаваўся беларуска-літоўскі летапісец 1446 г. у якім апісваюцца падзеі ад 9 да сярэдзіны 15 ст. у тым ліку падрабязна расказваецца аб княжанні Вітаўта. Багатым на мініяцюры (618 выяў) з’яўляецца “Радзівілаўскі летапіс” канца 15 ст., які быў перапісанны з больш старажытных тэкстаў. Ён уяўляе сабой сапраўдную энцыклапедыю, якая дае звесткі аб Кіеўская Русі і Полацкім княстве.

    Пачынаючы з 14 ст. шырокае распаўсюджванне атрымлівае кафля –керамічныя пліткі. Радзімай еўрапейскага кафлярства з’яуляецца Германія. Менавіта адтуль у Беларусь трапіла кафля. Ёю абкладвалі сцены печаў,выкарыстоўвалі для абліцоўкі сцен будынкаў. Першая кафля атрымала назву гаршковай, таму што нагадвала звычайныя гаршкі цыліндрычнай формы. 

    20. Асноўныя тэндэнцыі развіцця Зах Еўр ў 8-16 ст

    Пачатак новага часу ў Зах Еўропе хар-цца  наступнымі  з’явамі і працэсамі:

1. пашырэнне межаў Зах Еўропы цывілізацыі ў выніку вялікіх геаграфічных адкрыццяў (канца 15ст), уключэнне новых тэрыторый;
2. стварэнне каланіяльнай сіс-мы;
3. развіццё капітал-ых адносін (адкрываюцца біржы, актывізуецца гандаль, пашыраецца банк. дзейнасць);
4. навуковая рэвалюцыя;
5. узнікненне і рас-джванне пратэстанскага руху , у межах якога вылучыліся 3 асн плыні (- кальвінізм, - лютэранства, - арыянства);
6. буржуазныя рэвалюцыі (у Нідэрландах 1567-1579гг)

    адраджэнне, яго росквіт; фарм-нне гуманіст-й  культуры ў цэнтры якой знаходзіўся  чалавек. 

    Завяршэнне  кансаліда-Цыйных працэсаў у Заходняй Еўропе, акрамя таго, абумовіла і пачатак каланіяльнай экспансіі. Ранейшыя гандлёвыя шляхі праз Міжземнае мора не прьшосілі значнага прыбытку ніко-му, акрамя Венецыі і Генуі. Аднак і яны паступова страчвалі сваё значэнне, перакрытыя мацнеючай Асманскай імперы яй. Пры ўсім гэтым эпоха Адраджэння вярнула папулярнасць тэорыі аб шарападобнасці Зямлі, што супала з хуткім удас-каналеннем суднабудаўніцтва і навігацыі.

    У найбольш выгадным становішчы тут апынуліся  Парту-галія і Іспанія, якія мелі буйнейшы ў Еўропе флот і ўдалае для трансатлантычных экспедыцый месцазнаходжанне. Вы-нікам шматгадовых намаганняў гэтых краін сталі: адкрыццё X. Калумбам у 1492 г. Кубы і Ямайкі, а ў далейшым і ўзбя-рэжжа Цэнтральнай Амерыкі; прыбыццё ў 1497 г. судна Вас-ка да Гамы ў Індыю; кругасветнае плаванне экспедыцыі Ф. Магелана (1519—1522).

    Новыя тэрыторыі сталі невычарпальнай крыніцай прып-раў, золата і срэбра, што празмерна ўзбагаціла эліту  Іспаніі і Партугаліі. Толькі з 1503 па 1565 г. сюды было прывезена 180 т золата і 17 тыс. Т срэбра. У той жа час негатыўным вы-нікам каланіяльнай экспансіі стала бязлітаснае знішчэнне дзяржаў інкаў і ацтэкаў у Амерыцы, а таксама пачатак зава-явання і разрабавання старажытнай Індыі.

    Важнай  адметнасцю першага этапу Вялікіх  геаграфічных адкрыццяў было тое, што Іспанія і Партугалія імкнуліся ма-напольна эксплуатаваць захопленыя тэрыторыі (прыбытак асобных экспедыцый перавышаў 800 %). Вынікам гэтага стаў падзел у 1529 г. паміж імі ўсяго свету па 30 мерыдыяну: усе тэрыторыі на захад ад яго (акрамя Бразіліі) належалі іспан-цам, а на ўсход — партугальцам (акрамя Філіпінскага архі-пелага). Такая норма ў дачыненні да калоній існавала ажно да 1581 г., калі Іспанія захапіла Партугалію (кантралявала яе да 1640 г.) і стала адзінаўласным “гаспадаром” усяго све-ту. Аднак ужо ў 1588 г. іспанская Непераможная армада была знішчана англійскім флотам, што паклала начатак заняпаду гэтай каланіяльнай імнерыі.

    Што ж датычыцца іншых еўрапейскіх  дзяржаў, то іх ка-ланіяльная экспансія  да канца ХУІ ст. мела вельмі абмежава-ны характар. Англія, Францыя і Нідэрланды імкнуліся знайсці ўласны шлях у Ціхі акіян і Індыю. Аднак іх пошукі так званага “паўночнага праходу” прывялі толькі да пачатку вывучэння ўзбярэжжа сучаснай Канады і пашырэння ганд-лёвых сувязяў праз Архангельск з Масковіяй.