Қазақстан тарихынан білім сапасы мен білікті жетілдірудегі жаңа технологиялар (орта ғасырлардағы мәдениет тарихы)

 

 

Педагогикалық, психологиялық, әдістемелік әдебиеттерге жасаған талдауларымыз Қазақстанның мәдениеті тарихы бойынша оқушылардың білім сапасы мен білігінің теориялық негіздерінің айқындалмауы арасында; қазіргі кездегі білімін өздігінше толықтыру қажеттілігіне оқушылардың білік дәрежесінің сәйкес келмеуі арасында; оқушылардың білім сапасы мен білігін жетілдіруге тікелей әсер ететін жаңа технологиялардың мәдениет тарихы тақырыптарын оқытуға тиімді түрлері іріктелмеуі арасында; оларды пайдаланудың жүйелі әдістемесінің жоқтығы арасында қайшылықтар бар екендігі анықталды.

Бұл қайшылықтарды шешу үшін біз, Қазақстанның орта ғасырлардағы мәдениеті тарихынан оқушылардың білім сапасы мен білігін жетілдіру әдістемесін арнайы зерттеуді мақсат етіп, оның тақырыбын «Қазақстан тарихынан білім сапасы мен білікті жетілдірудегі жаңа технологиялар (орта ғасырлардағы мәдениет тарихы)» деп атауымызға себепші болды.

Зерттеудің мақсаты. Мәдениет тарихы бойынша оқушылардың білім сапасы мен білігін жаңа педагогикалық технологияларды пайдалану арқылы жетілдіру әдістемесін ұсыну.

Зерттеу жұмысының міндеттері.

• Қазақстанның орта ғасырлардағы мәдениеті тарихынан оқушылардың білім сапасы мен білігінің теориялық негіздерін анықтау.
• Бағдарлама, оқулық, оқу-әдістемелік кешеннің және оқытылу жайының мәдениет тарихы бойынша оқушылардың білім сапасы мен білігін жетілдіруге бағытталу дәрежесін анықтау.
• Орта ғасырлардағы Қазақстан мәдениеті тарихы бойынша оқушылардың білім сапасы мен білігін жетілдіруге тиімді жаңа педагогикалық технологияларды іріктеу және оларды пайдаланудың өзіндік ерекшеліктері мен ұстанымдарын анықтау.
• Орта ғасырлардағы Қазақстан мәдениеті тарихы бойынша оқушылардың білім сапасы мен білігін жетілдірудегі жаңа педагогикалық технологияларды лайдаланудың тиімділігін эксперимент арқылы дәлелдеу.

Зерттеу жұмысының болжамы. Егер орта ғасырлардағы Қазақстан мәдениеті тарихы бойынша жаңа педагогикалық технологияларды үйлесімділікте, тиімді пайдаланса, онда оқушылардың білім сапасы мен білігін жетілдіруге қол жетеді, өйткені жаңа педагогикалық технологиялар жеке тұлғаның танымдық мүмкіндіктерін ескере отырып, басты мақсат - нәтижеге бағытталып құрылған.

Зерттеудің әдіснамалық негізі. Таным, білім, білік, жаңа педагогикалық тенологиялар   туралы    философиялық,    педагогикалық,    психологиялық, әдістемелік іргелі еңбектер; Қазақстан Республикасында гуманитарлық білім беру     тұжырымдамасы;     Қазақстан     Республикасында     тарихи     сана қалыптасуының тұжырымдамасы; Қазақстан Республикасындағы этникалық-мәдени білім тұжырымдамасы; Қазақстан Республикасының 2015 жылга дейінгі білім беруді дамыту тұжырымдамасы; Қазақстан Республикасында білім беруді дамытудың   2005-2010   жылдарға   арналған   Мемлекеттік   бағдарламасы; Казақстан Республикасының жалпы білім беретін мектептерінде «Қазақстан тарихын» оқыту тұжырымдамасы; «Білім туралы» Заң.

Зерттеу әдістері. Философиялық, тарихи, психологиялық, педагогикалық, әдістемелік еңбектермен танысу; оларға теориялық, ғылыми-әдістемелік талдау

жасау; оқу бағдарламаларына, оқулықтар мен оқу-әдістемелік құралдарға,

оқытылу жайына талдау жасау; оқушылардың білім мен білік дәрежесін тексеру; сауалнама жүргізу; оқу үрдісін бақылау; салыстыру, тәжірибеден

өткізу,  педагогикалық  экспериментті  ұйымдастыру,   жүргізу  және  оның

нәтижесін өңдеу, қорыту.

Зерттеудің негізгі кезеңдері.

Бірінші кезеңде (2002-2003  жылдары) зерттеу жұмысының көтерген мәселесі  бойынша тарихи,  философиялық,  педагогикалық-психологиялық, әдістемелік әдебиеттерге, мемлекет құжаттарына, бағдарлама мен оқулық, оқу-үстемелік кешенге талдау жасалды, ғылыми аппарат айқындалып, зерттеу жұмысының негізгі ұғымдарының мәні мен мазмұны анықталды.

 Екінші     кезеңде     (2003-2004     жылдары)     жаңа     педагогикалық тенологиялардың   арасынан  мәдениет  тарихын   оқытуға  тиімді  түрлері іріктелді.   Мұғалімдермен,   оқушылармен   әңгімелесу,   сауалнама  жүргізу, сабақтарға қатысу, оқушылардың білімі мен білдік дәрежесін түрлі әдістердің көмегімен тексеру нәтижесінде оқытылу жайы мен оқушылардың білімі мен білік дәрежесіндегі кемшіліктер мен қиындықтар және олардың себептері анықталды.

Үшінші кезеңде (2004-2006 жылдары) оқыту эксперименті жүргізіліп, жаңа педагогикалық технологияларды пайдалану арқылы Қазақстанның орта ғасырлардағы мәдениеті тарихы бойынша оқушылардың білім сапасы мен білігін жетілдіру әдістемесінің тиімділігі тексерілді. Зерттеу жұмысының нәтижелері жинақталып, эксперимент нәтижелері қорытындыланды.

Зерттеудің ғылыми жаңалығы:

1. Мектептік Қазақстан тарихы пәнінен тұңғыш рет мәдениет тарихы бойынша оқушылардың білім сапасы мен білігінің әдіснамалық, ғылыми-теориялық негіздері айқындалып, оларға берілген сипаттамалар бір жүйеге келтірілді және тарих пәні аясындағы «білім сапасы», «оқу біліктері», «интеллектуалдық   біліктер»,   «пәндік   біліктер»,   «танымдық-ұйымдастыру біліктер» ұғымдарының өзара байланысының мәні зерттеудің теорияльтқ базасы ретінде ашылды.

2. Қазақстан тарихы бағдарламасы, оқулығы және оқу-әдістемелік 
кешенінің мәдениет тарихы бойынша білім сапасы мен білікті жетілдіруге 
бағытталу дәрежесі айқындалды.

3. Мәдениет тарихын оқытуда жаңа педагогикалық технологиялар іріктеліп, 
оларды пайдаланудың ғылыми-әдістемелік негізі айқындалды.

4. Қазақстанның орта ғасырлардағы мәдениеті тарихы бойынша жаңа 
педагогикалық технологияларды пайдалану арқылы білім сапасы мен білікті 
жетілдірудің ұтымды әдістемесі ұсынылып, олардың тиімділігі негізделді.

Зерттеудің практикалық маңызы:

1. Зерттеу нәтижелерін тарих пәні Мемлекеттік жалпыға міндетті білім беру стандартын, оқу бағдарламаларын, оқулықтарын, оқу-әдістемелік кешендерін жасауда, оларды жетілдіру барысында пайдалануға болады.
2. Қазақстанның орта ғасырлардағы мәдениеті тарихы материалы бойынша білім сапасы мен білікті жетілдірудегі жаңа педагогикалық технологияларды пайдаланудың теориялық тұжырымдарын, әдістемесін, қорытындыларын мектеп практикасында пайдалануға болады.

3. Тарих пәнінің басқа курстарында, жоғары оқу орындарында маман 
даярлауда, педагог кадрлардың білімін жетілдіру институттарында, курстар мен 
семинарларда осы саладан білім, білік, дағдыларын жетілдіру мақсатында 
пайдалануға болады.

4. Жаңа педагогикалық технологияларды пайдаланудың теориялық 
тұжырымдарын, әдістемесін, қорытындыларын басқа гуманитарлық пәндерді, Дүние жүзі тарихы, Қазақстан тарихы, қоғамдық пәндерді оқытуда пайдалануға болады.

Қорғауға ұсынылған тұжырымдар:

1. Мәдениет тарихы материалы бойынша білім сапасы мен білікті 
жетілдірудің қазіргі уақытта аса қажеттілігі мен маңыздылығын айқындау.

2. Қазіргі уақытта Қазақстан мәдениеті тарихын оқытудағы басты мақсат –қоғамдық әлеуметтік сұранысқа жауап бере алатын, оқушыларға келешек өміріне қажетті оқу біліктері негізіндегі пәндік біліктерін қалыптастыру (тірек және негізгі біліктер негізінде).

3. Әрбір тақырыпты оқыту мақсатында нақты көрсетілген күтілетін 
нәтижеге жетудің ғылыми-әдістемелік жолдарын оқушылардың танымдық

мүкіндіктерін ескере отырып құру жүйесі. Бағдарлама, оқулық, оқу-әдістемелік кешендерде оқытудағы күтілетін нәтижеге жетудің ғылыми-әдістемелік жүйесін жоспарлау арқылы білім сапасы мен білікті жетілдіру.

4. Мәдениет тарихы материалы бойынша білім сапасы мен білікті 
кетілдіруде жаңа педагогикалық технологияларды үйлесімділікте 
пайдаланудың тиімді әдістемелік жолдарын жасау.

Зерттеу нәтижелерінің дәлелділігі мен негізділігі.

Әдіснамалық және теориялық тұрғыдан қарастырған проблема мәселесін -енгіздеумен, зерттеу пәніне сәйкес әдіс-тәсілдерді қолданумен, эксперимент бағдарламасының зерттеу мақсатымен сәйкестілігімен, оқу үрдісінде оларды қолдану тиімділігі тәжірибелік-эксперименттік жұмыстар арқылы тексерумен қамтамасыз етілді.

Диплом жұмысы бойнынша   жасалған   тұжырымдар   мен   ой-пікірлер   эксперимент   жүргізу барысында     іске     асты.     Бес     халықаралық     ғылыми-практикалық конференцияларда жасалған баяндамалар мазмұнында, сондай-ақ Білім және ылым саласындағы қадағалау және аттестаттау комитетінің тізіміне енген г. рналдарда, мерзімді баспасөзде ғылыми-әдістемелік мақалалар жарық көріп, іыннан өткен. Диссертациялық жұмыс Ы. Алтынсарин атындағы Қазақ білім академиясының   Орта  жалпы   білім   беру   ғылыми-зерттеу   институтында ісындалып, талқыланды және қорғауға ұсынылды. Сонымен бірге, Абай ігындағы Қазақ ұлттық педагогикалық университетінің Қазақстан тарихы іфедрасында талқыланып, қорғауға үхынылды.

Зерттеу жұмысының құрылымы. Зерттеу жұмысы кіріспеден, екі бөлімнен, қорытындыдан, пайдаланған әдебиеттер тізімінен және қосымшалардан тұрады.

1. ҚАЗАҚСТАННЫҢ ОРТА ҒАСЫРЛАРДАҒЫ МӘДЕНИЕТІ ТАРИХЫНАН БІЛІМ САПАСЫ МЕН БІЛІКТІ ЖЕТІЛДІРУДІҢ ТЕОРИЯСЫ МЕН ПРАКТИКАСЫ

 

1. 1 Зерттеу мәселесінің философиялық, тарихи, педагогикалық-психологиялық, әдістемелік әдебиеттердегі қарастырылуы

Тәуелсіздікті туған жердің рухына айналдыру әр азаматтың сана-сезіміне, болмысына орнықтыру бүгінгі дәуір ұрпақтарының төл міндеті. Уақыт пен замана лебі қазақ халқының өркендеуіне тарихи мүмкіндіктерді беріп отырған кезеңде өзгелерге ұлт екенімізді таныту үшін ұрпақтан-ұрпаққа мирас етіп қалдыратын іргелі дүниелерді, ұлттық қазыналарды есепке алып, оларды жан-жақты дамытып, жаңа жағдайларға сай қайта түлетудің қажет екенін өмірдің өзі дәлелдеп отыр.

Қоғам қай заманда да өз азаматтарының нені меңгеріп және қалай оқып-біліп жетілгенін жіті қадағалап отырған. Өйткені, қоғам мүшелерінің өздерінің әл-ауқаты мен игілігі ғана емес, сонымен қатар бүкіл мемлекеттің қуаты мен игілігі де түптеп келгенде сол қоғам мүшелері алатын білімнің деңгейіне байланысты. Осынау ақиқатты терең сезінгендіктен Қазақстан Республикасы дамуының 2030 жылға дейінгі межелеген стратегиясында білім саласына -айрықша басымдықпен мемлекеттік мән берілген. Қазіргі кездегі білім беруді

мәдениеттің саласы ретіндегі көзқарас орнығып келеді, соған байланысты білім берудің жаңа парадигмасы білім беру саласына қатысты проблемаларды шешудің ғана емес, сонымен бірге әлемдік жалпы мәдени дағдарыстан шығудың кілті ретінде қарастырылады. Осымен байланысты белгілі «ғылым - өндіріс -білім» макромоделінің орнына «мәдениет - білім - тарих» еніп келеді. «Осы макромодельден туындайтын білім беруді мәдениет саласы ретінде қарастыратын көзқарас жалпы, білім беру үрдісін ізгілендірудің маңызын және гуманитарлық білім берудің рөлін күшейтеді» [37]. «Тарих пәнін оқытуды згілендіру тарихтағы адам рөлін кең, әрі тереңінен қарастыруды білдіреді» [38].

Адамзат үшінші мыңжылдыққа қадам басып отырған шақта, ең бастысы, тарихи танымның өзегінде ұлттық рухани құндылықтарды игеру арқылы жалпы адамзаттық тұрғыдан өрлеу қажет. Халықтың рухани құндылықтарының ақпараттар ағынына төтеп беруі және жан-жақтан еніп жатқан жат түсініктер тасқынына ілесіп кетпеуі үшін оқушылардың білім сапасы мен білігі заман талабына сай болуы қажет.

Оқу-тәрбие үрдісіндегі ең өзекті мәселе - оқушыларда тарихи сана қалыптастыру. Нақ осы тарихи сана этникалық та, жалпы мемлекеттік те сананың негізі болып табылады. «Тарихи сана, адамдардың өзінің өткеніне деген көзқарасы мен түсінігі сол қоғам дамуының айқын өлшеуіші болып табылады» [39].

Ұлттық менталитетті, этностың мыңдаған жылдық тарихында қалыптасқан аңыздарды, нышандарды, бейнелерді, ұғымдарды тек халық тарихын білу арқылы ғана тануға болады. Мұндай ауқымды сана әлемдік және отандық тарих үздіксіз соғыстардың, шапқыншылықтар мен жаугершіліктердің тарихы сипатында емес, сауда мен қолөнердің, қалалар мен жолдар құрылыстарының тарихы, этноаралық байланыстардың, мәдениеттер алмасуы, т.б. сипатында оқытылса пайда болады  [40].  «Тарихи сананы  қалыптастырып оқытуда

мәдениет тарихының айрықша рөлі басым екендігіне көңіл бөлу қажет» [41]. Бұл жан-жақты мәдениетті тұлғаны қалыптастыру міндеттеріне өте-мөте жоғары дәрежеде сай келеді.

Жалпы білім беретін мектепте Қазақстан тарихын оқыту ерекше маңызға ие.

Кез-келген мемлекеттің азаматы өз елінің, мемлекетінің тарихын білуге міндетті екендігі белгілі. «Өз халқының, елінің тарихын, мәдениетін сүйе білмеген адам, басқа халықты, оның мәдениетін сыйлай да, құрметтей де алмайды, оларды білуге ұмтылмайды. Қазақстан тарихының білімдік, тәрбиелік міндетін мектепте оқытылатын басқа пәндердің бірде-біреуі атқара алмайды». 16, 52 б.].

Сондықтан, мектеп курсында тарихи оқиғаларға баға бергенде абай болған абзал; қандай болсын оқиғаға белгілі-бір көзқарасты таңуға тырыспау керек. Гуманистік   тұрғыдан   бағамдауға   үйрету   керек,   ұлттық   өр көкіректікті болдырмауды ойлау қажет, оқушының ойын тарихтағы соғыстарға, ұрыстарға бұрмай, қайта бейбіт өмірге, сауда, мәдениет байланыстарына аударған жөн. Әсірссе тарихи жасампаздыққа ден қойылуға тиіс, өйткені тарих арқауы -соғыстың көптігі емес, қайта, бейбіт жасампаз өмірдің қымбаттығы, бізге өркениеттің    небір    інжу-маржандарын    мирас    еткен    бабаларымыздың -кемеңгерлігі  болуға тиіс  [3].  Халық даналығының мерей-мақтанышы –мәдениеттің мыңдаған жылдық тарихы, бел-белестері, қалыптасу кезеңдері бар.Мәдениет - халқымыздың ұзақ жылдар ішіндегі сұрыпталып жинақталған асыл ардақты қазынасын құрайтын рухани игілігі, салт-дәстүрі, әдет-ғұрпы, таным-сенімі, саналылық танытатын көзқарастар жүйесі, әлеуметтік топтың, ұлттың, халықтың өмірдегі бет-бейнесі, зиялылығы, біліктілігі, басқа бір ұлттан, халықтан, нәсілден ерекшелеп көрсететін, айырып ажырататын тыныс-тіршілігінің,   ғұмыр   нәрінің   бұлағы.   Ол   әдебиетті,   өнерді,   адамның шығармашылдық,   көркемдік,   эстетикалық   талғамдарын   қалыптастырып дамытатын рухани өмірдің барлық салаларын қамтиды [5, 6 б.].

«Мәдениет» ұғымы кең мағынасында - адам мен жануарлардың арасындағы негізгі айырмашылықты білдіреді және адам әрекетінің барлық нәтижелерін қамтиды. Бұл тұрғыда мәдениет қоғам ұғымымен ұласып, астасып кетеді. «Ал, тар мағынасында мәдениет тек рухани сферамен, рухани құндылықтар аймағымен шектеледі» [42]. Мәдениетті осылайша түсіну Цицерон еңбектерінен бастау алады. Ол мәдениетті «Жанды жетілдіру» деп түсінген. Мәдениет сөзінің түпкі төркіні латынның cultura, яғни «жерді өңдеу», «баптау», «күту» дегенінен бастау алады. Қазақ тіліндегі «мәдениет» ұғымы арабтың «маданиат» қала, қалалық сөзінен алынған.