Қазақстан тарихынан білім сапасы мен білікті жетілдірудегі жаңа технологиялар (орта ғасырлардағы мәдениет тарихы)

гикалық байланысын құру оңай» [149], - деген пікірге сүйендік. Іріленген

: жтарға біріктіру білімді тұтас түрде қабылдаудың шарты болып табылады.

Зерттеу барысында оқу мазмұнын тұтастық, сабақтастық, шоғырландыру ~ інциптері бойынша негіздеуді қарастырдық. Оны қүрудың негізгі шарттарын ^;г лгндегіше аныктадык:

а) оқу пәнінің мазмұнын логикалық түрде аяқталған болуы керек; 
э) сабақ тиісті уақыт шеңберінде шектелуі тиіс;

б) материалдың толық қамтылуы ескерілуі қажет.

'-IX ғасырлардағы отырықшы және жартылай көшпелі мәдениет» лбына бағдарлама бойынша 3 сағат уақыт бөлінген. Оны мынадай жоспар

11 на кұрған тиімді екені анықталды.

іоақтың басында оқушыларды сабақ мақсатымен таныстыру және (юіемалық тапсырма беру жүзеге асады.

галім   мынадай   проблемалық   сұраққа   жауап   беру   керектігіне : рдың назарын аударады: VI-IX ғғ. отырықшы және жартылай көшпелі іііеілгттің дамуына қандай факторлар әсер етті? Тжъірьштьщ маңызы, мақсаты қысқаша баяндалады.

рЬктаға кесте сызылады. Оның «Негізгі мазмұяы» бөлігін жаңа материалды инг г у барысында мұғаліммен бірге, оқушылар да өз дэптерлеріне сызып, ып отырады. Егер де, тірек білім кесте түрінде сабақ басталғанға дейін : сызылып, толтырылып қойылған болса, онда жаңа материал осы дайын арқылы түсіндіріледі. Мұғалім кестенің «Негізгі мазмұны» бөлігін барысында   оқулық   авторының   материал   тақырыбына  берген еріне сүйенеді.

Икушыларға проблемалық тапсырманы шешуге 5-7 минут уақыт беріледі. ! оқушылардан сабақты сүрап болғаннан кейін, ең нақты, дұрыс

гарды тақтаға жазады. Оқушылар да үнемі өз дэптерлеріне жазып

:ы.   Проблемалық   тапсырманың   жауабы   кестенің   «Ықпал   етуші

лар» бөлігіне жазылады. ІІәліметтерді талдау бөлігі мынадай нұсқалармен толтырылады:

-гүсқа. Оқушыларға мынадай сұрақтар қойылады: Сабақтан нені білдіңдер, Івшай сұрақтарды қарастырдық?

ынған жауапты мұғалім кестенің «Мәліметтерді талдау» бөлігіне, ал риьглар өз дәптерлеріне көшіріп жазады.

ллска. Кестенің «Негізгі мазмұны» бөлігіне сүйене отырып, оқушылар ЩВм түсіндірген материалдың жоспарын жасайды және оны кестенің Іюаметтерді талдау» бөлігіне жазады.

геттермен жұмыс. Жұмыстың бұл бөлігі оқушылардың абстрактілі, Bin, бейнелі ойлауын дамытуға көмектеседі. Оқушыларға кестенің эдейі

т бөлігіне немесе бөлек қағазға, берілген тақырып бойынша сурет

усыныс жасалады. Жұмыстың бұл бөлігін жеке оқушылармен де, топпен *глізуге  болады.  Егер  сабақта  бұл  жұмысқа уақыт  жетпесе,  үйде

гарына мүмкіндік беріледі.

І-ІХ ғасырлардағы отырықшы және  жартылай көшпелі мәдениет» лбының сызбасы кесте 10-да берілді. Үн тапсырмасы. L§ 7-9 оқу.

Кестенің   «Зерттеу»   бөлігіне   жазылады.   Құжат   материалдарын Ь^і-іанып төмендегі сұрақтарға жауап беру. : Міндетті децгей сұрақтары:

Ортағасырлық Испиджаб қаласының қазіргі атауы калай? 1 Баласағүн қаласында туған немесе қызмет еткен белгілі өкілдерін ата.

ҚОРЫТЫНДЫ

 

Зерттеу жұмысы төмендегідей ғылыми және әдістемелік, тәжірибелік • зрытындылар жасауға мүмкіндік берді:

1. Әлемдік жалпы білім берудің басымдылық мақсаты - өзгермелі өмір 
кағдайына тез бейімделетін, өз жолын дұрыс таңдай білетін, оң шешім

Зылдай алатын тұлға дайындау болып отыр. Бұл біздің еліміздің де білім беру бгуйесінің негізгі мақсаты болып табылады. Бұл «Қазақстан Республикасының 2015   жылға  дейінгі  білім  беруді  дамыту  тұжырымдамасының»  негізгі іғидалары ретінде және «Қазақстан Республикасында білім беруді дамытудың - J5-2010 жылдарға арналған Мемлекеттік бағдарламасында» көрініс тапты.

Соңғы жылдары білім беруге байланысты мынадай әдіснамалық хтанымдардың ерекшеленіп көрінетіні байқалады: білім беру мақсатының " оғамдық-әлеуметтік сұранымға сәйкестендірілуі; білімді оқушының өміріне ең лажетті біліктерін жетілдірудің базасы ретінде жүйелеу; білімді оқушының іуниетанымының, болмыс мәдениетінің, жалпы дамуының тетігі ретінде •:олдану; білім жүйесінде «мәдениет - білім - тарих» макромоделін негіздеу.

2. Қазіргі кезеңдегі жеке тұлғаның өздігінше іс-әрекет жасай алуға қабілетті 
болуы талабына сай оқу біліктерінің маңызы артып отыр. Соған сәйкес оқу 
гіліктерін дұрыс қалыптастырып, дамыту үшін оның түрлерін ажыратып алу 
гажеттігі белгілі. Түрлі ғылыми-әдістемелік еңбектерге талдау жасалып, тарих 
пәні бойынша қалыптастырылатын оқу біліктерінің түрлері анықталды.

Сонымен катар, оқу пәні нәтижесін жоспарлау проблемасы аясында пәндік 5:ліктердің маңызы зор. Орта ғасырлардағы Қазақстан мәдениеті бойынша үш негізгі пәндік білік анықталып, оларды қалыптастыру көзделді. Барлық пәндік і іліктер қалыптасу уақытына қарай тірек және негізгі деп бөлінді.

3. Қазақстан тарихы материалдары бойынша оқушылардың танымдық 
гүмкіндіктерін ескере отырып, оқытудың нәтижесін жоспарлауды үш 
іайындық деңгейіне бөлдік. Дайындық деңгейлеріне қойылатын сараланған 
талаптарды оқу пәні бойынша нәтижені жоспарлау ретінде қарастырдық. Ал 
"жытудың күтілетін нәтижесін жоспарлау білім жүйесін меңгеру деңгейі 
-:егізінде дайындық деңгейін анықтау және оқу пәнінің мақсаты мен 
пндеттеріне сәйкес талаптарды саралау үрдісі ретінде қарастырылды. 
Экытудың мақсаты ретіндегі жоспарланған нәтижелер толығымен белгілі-бір 
галаптарға сай (түсініктілік, дәлдік) баяндалып жазылды және оларды 
текесеруге мүмкіндік болды.

Оқытудың нәтижесі дұрыс тексерілмесе оқушылардың білім сапасы мен 5:лігін жетілдіру қиын. Зерттеу жұмысымызда күтілетін нәтижені тексеру '•гралдары ретінде, бірнеше оқытудың нәтижесін тексерудің түрлерін келтірдік. Голардың ішінде, оқушылар білімін, оқу материалын бірнеше шағын білім ■лементтеріне бөліп анықтау арқылы тексеруді дұрыс деп таптық. -чазақстанның орта ғасырлардағы мәдениеті тарихы бойынша білім әлементтері іныкталды. Білім әлементтері сол кезеңнің белгілі, маңызды дамыған салалары, ■:әрнекті ескерткіштері негізінде іріктелді.

4. Бағдарлама, оқулық, оқу-әдістемелік кешендердің оқытудағы күтілетін 
-іэтижеге бағдарлану дәрежесін анықтау үшін оларға сараптама жасалды. Олар 
гылыми-әдістемелік түрғыда талданып, салыстырылып, оларды жетілдіру 
холдары анықталды.

Орта ғасырлар тарихы бағдарламасының жаңа жобасы өзінің құрылымдық, мазмұндық сипатымен ерекшеленеді. Оқу материалының құрылымдық, тазмүндық қорытындысы орта ғасырлардағы Қазақстан тарихының мәдениет тәселелерінің өзіндік ерекшеліктерін оқуға көмектеседі. Көшпелілер өмірінің грекшеліктерін, көшпелі және отырықшы мәдениеттердің өзара әсерін, тәдениеттің дамуындағы ислам дінінің әсерін, қалалар құрылысындағы орта ғасыр кезеңдері бойынша айырмашылықтарын сипаттайды. Сонымен қатар, гағдарлама оқу пәнінің мазмұнын ғана ашып қоймай, оқыту процесін және оның нәтижесін реттейді. Бұл «Білім, білік, дағдыларға қойылатын талаптар» :еп арнайы айдармен берілген.

Қазіргі заман талабына сай оқулық «білімді беру» қызметімен қатар :кушының қабілеттерін дамытушы қызметтерін де қатар атқаруы керек. Зерттеу жұмысында Қазақстан тарихы оқулығының мақсаты мен міндеттері хәрсетіліп, орта ғасырлардағы Қазақстан тарихы жаңа буын оқулығының негізгі ерекшеліктері анықталды. Оқулықты теориялық-әдістемелік талдау алты "ағытта жүргізілді. Олар: оқулықтың құрылымы, мазмұны, оқушылардың оқу материалын қабылдауы, оны игеру аппараты, көрнекілігі және бағдарлау аппараты. Талдау барысында оқулықтың дұрыс жақтары және талапқа сәйкес келмейтін тұстары ашып көрсетілді. Сонымен қатар, оқулықтың дамытушы хызметін жүзеге асыру шаралары іске асырылды.

Маңызы мен көлемі жөнінен оқулықтан кейінгі орында әдістемелік құрал түр. Тарих пәнін оқытуды жетілдіре түсу мақсатында онда соңғы жылдары ендірілген оқушыларда тарихи ұғымдарды, біліктерді қалыптастыру, олардың ойлау, таным қызметін дамытуға ықпал ететін жаңа педагогикалық технологияларды пайдалануға баса назар аудару қажеттігі, оқулықты және хрестоматиядағы материалдарды үштастыра пайдаланған нәтижелі білім эеретіндігі анықталды.

Хрестоматияда Қазақстанның мәдениеті тарихына қатысты құжаттар оарлық құжаттар санының жартысына жуығын қамтиды. Хрестоматияның әрбір тақырыптары соңынан тапсырмалар мен сұрақтар берілсе және олар көбіне өздігінше ойланып жауап беруге, өз бағасын, көзқарасын білдіруге әсер ететін болса құралдың тиімділігі артатыны анықталды.

5. Қазақстан мәдениеті тарихы бойынша оқушылардың білім сапасы мен 
оілік дәрежесін анықтау мақсатында эксперимент жұмысы жүргізілді. 
Оқушылардың білімі мен білік дәрежесі өзіндік жұмыс және жазба 
жұмыстарын орындату арқылы тексеріліп, бірқатар кемшіліктер мен 
шешілмеген мәселелердің бар екені анықталды. Мәдениет тарихын оқытудағы 
киындықтар және олардың себептерін анықтау үшін сауалнама жүргізілді. 
Оқушылардың білімі мен білік дәрежесінің төмен болуының бірден-бір себебі, 
ол, оқушылардың танымдық мүмкіндіктерін ескеруге мүмкіндік беретін,

:йлауын, қабілетін дамытатын жаңа педагогикалық технологияларды лайдаланбауда екені расталды.

Осы проблеманы шешуде мәдениет тарихы тақырыптарын оқытуға -еғүрлым тиімді жаңа педагогикалық технология түрлері іріктеліп, оларды тайдаланудың әдістемелік жолдары көрсетілді. Жаңа педагогикалық технологияларды өзара үйлесімділікте, орынды, тиімді пайдалану : кушылардың білім сапасы мен білігін жетілдіруге әсер ететіні эксперимент ггүмысыныц қорытындысы негізінде айқындалып, біздің зерттеу ?гү_мысымыздың болжамы расталды.

Осы қорытындылардың негізінде мынадай ұсыныстар жасауға болады:

- оқу біліктерін, оның ішінде пәндік біліктерді қалыптастыру жүйесін тарих гэнінің баска курстарынан да пайдаланылса;

• бағдарлама мен оқулық арасындағы анықталған сәйкессіздіктер бағдарлама мен оқулықтарды жасауда ескерілсе;
• оқулықты, оқу-әдістемелік кешенді талдау негізінде анықталған :<емшіліктер (оқулықтың әдістемелік апаратын жетілдіру, оқу материалын ггеруді ұйымдастыру аппаратын жетілдіру және т.б.) ескерілсе;

- іріктелген жаңа педагогикалық технологиялар түрлері тарих пәнін оқытуда •геңінен пайдаланылса.

ПАЙДАЛАНҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ

 

1 Қазақстан өз дамуындағы жаңа серпіліс жасау қарсаңында. Қазақстан - еспубликасының Президенті Н. Назарбаевтың Қазақстан халқына Жолдауы

Егемен Қазақстан. - 2006. - 2 наурыз.

2 Назарбаев Н.Э. Тарих толқынында. - Алматы: Атамұра, 1999. - 237 б.

3 Қазақстан Республикасында тарихи сана қалыптасуының тұжырымдамасы Егемен Қазақстан. - 1995. - 30 маусым.

4. Дьяченко В.К., Кусаинов Г.М. Диалоги о школе XXI века. - Алматы.: Ғылым, 1995.-207 с.
5. Маданов X. Қазақ мәдениетінің қалыптасу кезеңдері. - Алматы: Қаржы-•чражат, 1995. - 6 б.
6. Назарбаев Н. «Мәдени мұра» багдарламасы мемлекеттік багдарлама "олуы тиіс // Егемен Қазақстан. - 2003. - 29 қараша.
7. Қазақстан Республикасында білім беруді дамытудың 2005-2010 жылдарга ігналган Мемлекеттік багдарламасы // Егемен Қазақстан. - 2004. - 16 қазан.
8. Түрлығүл Т.Т. Қазақстан тарихы мектеп курсының және оны оқыту ?дістемесі қалыптасуының гылыми негіздері (1934-1997 жж.). Пед. гыл. Викторы гылыми дәрежесін алу үшін дайынд. дисс. - Алматы, 1998. - 325 б.
9. Абдугулова Б.К. Формирование знаний о дружбе народов при изучении ■начального курса истории Казахстана. Автореф. на соискание уч. степени канд. сед. наук. - Алматы, 1994. - 24 с.

 

10. Жевако Е.В. Формирование основных понятий при изучении истории союзной республики в общем курсе истории СССР (на материале истории КазССР). Автореф. на соискание уч. степени канд. пед. наук. - М., 1984. - 19 с.
11. Жумаканов А.Р. Педагогические основы системы патриотического воспитания школьников (на материалах Казахской ССР). Автореф. на соискание уч. степени канд. пед. наук. - Алматы, 1972. - 24 с.
12. Каменир К.М. Изучение вопросов культуры Казахстана в курсе истории ГССР ( в школах КазССР). Автореф. на соискание уч. степени канд. пед. наук. -

:.. 1975.-26 с.

13. Рудько Н.А. Формирование у учащихся материалистического понимания -ультуры в процессе обучения истории древнего мира. Автореф. на соискание уч. степени канд. пед. наук. - М., 1979. - 24 с.
14. Островский О.Б. Формирование познавательного интереса учащихся к изучению вопросов культуры (на материале курсов истории VII-VIII классов). .Автореф. на соискание уч. степени канд. пед. наук. - Л., 1988. - 26 с.
15. Трубникова Л.С. Изучение вопросов советской культуры в курсе истории ГССР. Автореф. на соискание уч. степени канд. пед. наук. - М., 1982. - 25 с.
16. Түрлыгүл Т.Т. Мектепте Қазақстан тарихын оқытудың теориясы мен сдістемесі. - Алматы: Ғылым, 2003. - 256 б.

17 Вагин А.А., Сперанская Н.В. Вопросы культуры в школьном курсе 
истории (VIII-X кл.). - М.: Учпедгиз, 1959. - 168 с.

18 Васильева В.М. Изучение вопросов культуры XI-XVIII вв. на уроках 
: гори и СССР. -М.: Просвещение, 1989. - 94 с.

19 Вяземский Е.Е., Стрелова О.Ю. Методика преподавания истории в 
ажоле. - М.: Просвещение, 1999. - 176 с.

20 Вяземский Е.Е., Стрелова О.Ю. Методические рекомендации учителю 
: тори и. - М.: Владос, 2000. - 182 с.

21 Год ер Г.И. Изучение вопросов культуры на уроках истории средних 
:.--:ов. - М.: Учпедгиз, 1957. - 92 с.

22 Короткова М.В., Студеникин М.Т. Методика обучения истории. 
Теоретический курс. Книга авторизованного изложения. - М.: МЭГУ, 1993. - 
157 с.

23 Косова Г.Р. Изучение вопросов культуры в школьном курсе истории 
СССР. 7-10-е кл. - М.: Просвещение, 1987. - 253 с.

24 Беспалько В.П. Слагаемые педагогической технологии - М.: Педагогика, 
^:39. - 192 с.

25. Гузеев В.В. Образовательная технология: от приема до философии. - М.: Гентябрь, 1996. - 112 с.
26. Гузеев В.В. Планирование результатов образования и образовательная Технология. - М.: Народное образование, 2001. - 240 с.