Қазақстан тарихынан білім сапасы мен білікті жетілдірудегі жаңа технологиялар (орта ғасырлардағы мәдениет тарихы)

 

«Ой шабуылы» 

1 

Өтілген материалдар 
бойынша сұрақтарға 
жауап беру 

 

«Х-XIV ғасырлардағы дамыған орта ғасырлық кезеңдегі Қазақстан мәдениеті»

Сызба негізінде жаңа материалды түсіндіру

 

Хрестоматиямен жұмыс 

Хрестоматия-дағы материалдар бойынша оқушылардың хабарлама жасауы

 

«Ғылым, білімнің дамуы» 

Оқушылардың 
сызбаны өздігінше 
жасауы 

 

«Мәдениеттің дамуы»

1. Қалалық мәдениет.
2. Өнер.
3. Ғылым, білім.

Оқушылардың өздігінше тарихи диктант жазуы

 

«Қатесін тап», «Қаланы ата», 
«Не артық», «¥лы 
ойшылдар» квартеті.  

Ойын түрлері

 

Деңгейлік тапсырмалар ды 
орындау  

Сынақ сабағы

 

 

■'-XVII ғасырлардағы Қазақстанның мәдениеті» (5 сағат) тақырыбы ьанша жасалған № 3 модуль кесте 9-да берілді.

іақстан мәдениеті тарихы бойынша бағдарламада көрсетілген міндетті ге қойылатын талаптар негізінде оқушылардың дайындық деңгейлеріне : ;гей)  қойылатын талаптар дайындалды.  Оқушылардың білімі мен теріне қойылатын талаптарды анықтағанда, ол талаптардың орындалуын мақсатының жүзеге асуы ретінде қарастырдық. Оқыту мақсаты оқыту :і  арқылы,  яғни  мұғалімнің  дәл  анықтауына  мүмкіндік  беретін хлардың қызметі арқылы көрсетілді. Іодульдер бойынша оқушылардың дайындық деңгейлеріне қойылатын :ар (Қосымша В.1) дайындалды.

Блоктар - пән мазмұнын түсіндіру құралы. Оқушылардың белсенді ымдық әрекетін ұйымдастыруды сызбалау көрнекі түрде білім мазмұнының

-:ін белгілейді, білім әлементтері арасындағы қатынастар мен байланыстарды сетеді. Сонымен бірге жаңа сабақты түсіндіруде блоктық тәсілдерді қолдану хыларда қалыптасатын іскерлікке сәйкес білімнің жүйелі түрде берілуін

-:е оқу мазмұнының ұзақ уақыт есте сақталуын қамтамасыз етіп, ойлауының

ғуына әсер етеді.

Оқу пәнінің мазмұнын оқытуда блоктық амалды пайдалану іс жүзінде ітық логикалық операцияларды қамтиды.  Мұнда білімді игеру оның і.\гүнынан негізгі ұғымдарды қосалқы ұғымдардан бөліп алу жолымен ліледі. Блоктап оқытуда оқу материалдарындағы білімді жүйелеп беру мен ытындылау жетекші орын алады. Бұл жаңа білімді оқып-үйренудегі :тпен тығыз байланысты. Мұндағы жетекші ұғым блок түрінде білімнің гылымды байланыстарына сәйкес оқушыларға бұрыннан таныс және жаңа гізілген түсініктер бойынша тақырыптың мақсаты анықталады, сондай-ақ бұл •ырып келесі сабақтарда жетілдіріледі, дамытылады.

Мазмұнды блоктар схема конспектілер, тірек сигналдары, сызбалар, :телер және т.б. арқылы оқу материалын жинақтау мен оны тығыздап беру ллдері арқылы сипатталады. Сондай-ақ қорытынды кестелер мен сызбалар шлы оқу мазмұнын игеру білімді тұтас қабылдауды қамтамасыз етеді.

Мектеп практикасында білімді блоктап беру қолданыс тапқанымен, әлі -те дейін оқу материалдарын блоктарға біріктірудің теориясы мен әдістемесі

: лық жасалған жоқ. Осы орайда біз зерттеу жұмысында төмендегі мәселелерді іепгуді қарастырдық.

1. Оқу пәні мазмұнын ірілендіруді іске асыру, аз уақыт аралығында қажетті 
ідім мөлшерін беру, пәнішілік және пәнаралық байланыстарды қамтамасыз 
іу.

2. Оқу материалдарының мазмұнына ішінара өзгерістер жасау идеясы.

3. Пән мазмұны бойынша оқу үрдісін қарқынды жүргізу, яғни оқу-тәрбие 
еамысының үлкен көлемін аз уақытта өнімді игеру, атқару.

4. Оқушылардың танымдық және шығармашылық қабілеттерін дамыту.

5. Үй тапсырмасын орындауға тиісті уақытты оқыту тиімділігін арттыру 
себінен қысқарту.

М.И. Махмутов [141] «дидактикалық бірліктерді ірілендіру оқытудың 5£лыми деңгейін арттыруға және оқытудың тиімділігін қамтамасыз етуге

мкіндік жасайды, сонымен бірге оқушылардың жеке мәселелер мен "_5ылыстарды түсінудегі жалпы заңдылықтарды қолдану іскерлігін імытады...», - дей келе «дидактикалық бірліктерді ірілендіру идеясын жоғары I иыми   деңгейдегі   оқытудың   тиімді   тәсілі»,   -   деп   атап   көрсетеді.

Коротяевтің [115, 120 б.] көрсетуі бойынша, оқу мазмұнындағы әрбір шемент, көбінесе ұғымдар, кейде заңдылықтар игерудің дидактикалық бірлігі ірінде беріледі.

Біз зерттеу жұмысында ғалым-әдіскерлердің айтқан пікірлерін негізге ала ь:рып, дидактикалық бірлігі ұғымының мәні - өзара байланысты және :ь:ңғай ұғымдарды, құбылыстарды, үрдістерді, т.с.с. бір мезгілде, қатар

- гетуде; тарихи оқиғаларды талдауға және олардың негізгі себептерін табуға; тдмдардың белгілерін айырып көрсетуге; фактілерді талдап, салыстыра ^_-фып, қорытындылар жасауға; бірыңғай тарихи оқиғалар мен құбылыстарды -тыстырып, ұқсастықтары мен айырмашылықтарын табуда және т.б. екенін .> лындаймыз.

Сабақты түсіндірудің әртүрлі әдістерін,  құралдарын, оларды қолдану . лдерін тиімді пайдалану оқушылардың білім деңгейін жоғарылатумен іар, шығармашылық тәжірибесін байытатыны айқындалды. Біздің жағдайда 'ы кұрудың тәсілдері - пәнаралық байланыстар мен пәннің ішкі мазмұндық і аныстары бойынша іске асырылды. Зерттеу жұмысында анықталғанындай, лгериалды іріленген мазмұнда түсіндіру - өзара байланысты ұғымдарды і -уындастырады, біртектес мәселелерді бір мезгілде оқытуды қамтамасыз ■еді,   оның   құрылымын   ашады,   пәнішілік   байланыстарды   нығайтады,

- -аралық байланыстардың ішкі құрылымын түсінуге көмектеседі» [142].

Казіргі тарихты оқыту тәжірибесіне біздің жүргізген зерттеулеріміз Ьткстан мәдениеті тарихын оқытуда пәнішілік байланыстарды жүзеге асыру іаньізды екенін байқатты.

Ләнішілік байланыстардың мазмұнын таңдауда біз мынадай факторларды

.-ру қажет деп есептейміз:

- Байланыстырылатын оқу материалының білім беру мазмұнының негізгі * і лимумына сәйкес келуін;

• мәдениет тарихының ерекшеліктерін түсіну үшш қажетті фактілерді ice теориялық қағидаларды пайдаланудың маңыздылығын;
• алғашқы оқытқанда қиындықтар тудыратын және салыстыра оқытқанда вл қабылданатын оқу материалдарын таңдап алу.

3:з зерттеу жұмысының барысында дидактикалық бірліктерді ірілендіру "нің тиімділігі оқу материалдарының мазмұнын қайта құру бағытында іеге асатынын анықтадық. Яғни, біртектес материалдарды іріленген көлемде . оларды бір мезгілде қатар түсіндіру оқу пәнінің мазмұнын неғүрлым н игеруге алып келеді және оқу материалдарына бөлінген уақыт мөлшері делдеді және қосымша тақырыптарды игеруге де уақыт жетеді. Шаталов өз еңбегінде «П.М. Әрдниев оқу материалын дидактикалық іктерді ірілендіру әдісі негізінде игеру 17-20 пайызға дейін уақыт мөлшері іделеді» [143, 6-7 бб.], - деп көрсетеді.

Дидактикалық бірліктерді ірілендіру әдісін жүйелі және мақсатты ~алану - ұғым, үрдіс сияқты түсініктерді қарсы қойып салыстыру іскерлігін китастырады. Ұқсас, біртектес немесе қарама-қарсы құбылыстардың мәнін :-:у танымдық шығармашылық әрекетте дағдыны қалыптастырады. Оның гжесі оқушылардың ойлауын бір мезгілде бірнеше объектілер мен олардың :а байланыстарын табуға жетелейді.

Зіртектес ұғымдарды бір мезгілде, қатар оқыту әдісін жүзеге асыруда ыетыру, негізгіні бөліп алу, жүйелеу тәсілдері де қолданылады. Білімді глеуде   маңызды   амалдардың   бірі   білімді   классификациялау   болып лады. Оқытудың теориясы мен әдістемесінде қарама-қарсы немесе өзара I рдістер мен күбылыстарды бір мезгілде тұтас деп қарастыру және оларды ыстыру мен теңестіру тиімді нәтижелер береді [36,  175 б., 256 б.]. ыстырудың    көмегімен    өтілетін    материалдарды    бұрынғы    өтілген ериалдармен байланыстыруға болады. Оқушылардың көбі үшін тарихи ериалды бөлек оқығаннан салыстыра оқу жақсы нәтижелер экелетінін біздің гізген бақылаулар көрсетті. Осындай жолмен VI-IX ғасырлардағы сәулет лнің дамуымен IX ғасырдың екінші жартысы - XIII ғасырдың басындағы ~ет өнерінің дамуымен салыстырылды. Жаңа ұғымды бұрын өтілген ұқсас лдармен оқытса, жақсы нәтиже береді. Тарихи материалды құрылымдау, әрбір компоненттің дамытушылық қызметін анықтау, оларды өзара :аныстыруға мүмкіндік береді [115, 120 б.].

Галыстыру жаңа оқу материалын игеруде немесе оқу проблемасын шешуде лгі мәселенің бірі болып табылады. Оның нәтижесінде сабақты бекіту, оны

каша тұжырымдау қамтамасыз етіледі. Салыстырудың дидактикалық лылығы жаңа білімді жетілдіру барысында сенімсіздікке жол бермеуі болып клады.

Зерттеу жұмысында оқушылардың шығармашылық қабілетінің дамуы үшін огикалық операцияларды комплексті түрде пайдалану, пән мазмұнын лктыру, талдап қорыту, жүйелеу, салыстыру, дерексізден (абстракт) нақтыға ең бастысын бөліп алу, т.с.с. мәселелерді жан-жақты қарастырдық. іжесінде оқыту мақсатына сай пән мазмұны дайын, іріленген түрде

 

іейтінін ескеріп, оны оқушылардың ойлау қабілетіне қарай бейімдеу есі қарастырылды. Осы орайда, оқу мазмұнын өз бетінше талдау, тынды   жасау,   дәлелдер  келтіру  жағдайлары  талданды.   Бұл  кезде ілардың оқу материалының мазмұнын ұғынуымен бірге, ойлау әрекетінің зері арқылы дамуға бағытталған іскерліктері қалыптастырылып, білімді мрмашылықпен игеру мүмкіндігі пайда болатыны анықталды. Жүйелік тәсіл негізіндегі оқыту технологиясының негізгі ерекшеліктеріне ілар жатады: оқу мазмұнын блоктық жүйе негізінде құрылымдау; кері ланыс;  өз-өзіне мақсат қоя білу,  өзін-өзі  бақылау,  өзін-өзі бағалау; гтудың үжымдьщ, топтық және жеке дара формалары; «мұғалім-оқушы» ым-қатынасын мұғалімнің кеңес берушілік, басқару рөлі негізінде субъект-ъект  қарым-қатынасына көшіру;   жүйелі   ойлау  дағдысын  жетілдіру; лтынды тестілік бақылау. Технологияның басты ерекшелігі - оқушының ■сарудың объектісінен субъектісіне айналдыру, өзін-өзі басқару (өздігінше [   алу,   өзін-өзі   тәрбиелеу,   дамыту)   қабілетін   қалыптастыру   [144]. Галиевтің технологиясы бойынша материал тығыздалған, сүрыпталған :е беріледі. Тақырып мазмұны сызбаның орталық бөлігін алып жатады. -териалды сызба түрінде беру оны түсініп есте сақтауға септігін тигізеді»

 

і_рылымдық сызбалардың қызметін анықтайтын болсақ, олар:

- Сызбадағы әрбір тармақ ілгері басудың сипатын, оның аймағын білдіреді, l-: та ілгері басатын әрбір қадамды, яғни білім мазмұнын, оны іске қосу дарын оқушы өзі табады;

I     - н

- нақты ақпаратты меңгеруге жағдай жасайды. Оқушылар осы ақпараттарды стаудың ең жоғары деңгейіне жетуі үшін оларға бағдар керек. Олай

"есек, білім бір-бірінен ажырап қалады, жеткілікті талқыланбайды. гылымдық сызбалар сол деңгейлерді, бағдарлауды көрсетіп береді;

оқушылар мәселені өздігінше шешуге кіріскенімен, білімнің қай салаға тынын   анықтай   алмаса,   сызба   тірек   болады,   көмектеседі.   Сызба теотиптер қызметі қорының құрамдас бөлшегі болып табылады, онсыз рмашылық жұмыс жүргізу мүмкін емес;

• оқушылардың өздігінше танымдық қызметті ұйымдастыру, тәжірибелік е интеллектуалдық іс-әрекеттер біліктерін қалыптастырады;
• ойлау қызметі дамытылады, дәлірек айтсақ, талдау және жинақтаудың егімен шындықтың тікелей және жинақталған бейнесі ұғымдар арқылы іеді;
• талдау, жинақтау, абстракциялау, қорыту, нақтылау, салыстыру, жіктеу е жүйелеу қалыптастырылады.

Сызбаның құрылымы мынадай негізгі бөліктерден тұрады: «Негізгі •гүны», «Мәліметтерді талдау», «Ықпал етуші факторлар», «Проблемалар», лтеу» және «Сурет» (кестенің бұл бөлігін оқушының өзі толтырады). Гызбаның «Негізгі мазмұны» бөлігінде оқытылатын материалдың тірек лері, тірек-блоктар, т.б. түрінде келтірілген негізгі теория қамтылған. оаның бұл бөлігінің материалдарын оқушылар жатқа білуі қажет.

• оқушылардың шығармашылық қабілетін дамыту;
• оқу мазмұнын игеруде әртүрлі әдістерді пайдалану.

ікыту теориясы бойынша, оқу материалының мазмү_ны мен құрылымы лылардың оқу-танымдық әрекетінің құрылымы мен сипатын анықтайды.

материалының   мазмұнын   ірілендіру   оқушыларда   жүйелі   білім :лтастырады, әрі оны игерудің ұтымдылығын корсетеді. Бұл жағдай П іпылардың     оқу-танымдық     әрекетінің     шығармашылық     сипатын ■Уктайтьшьш және теориялық білім жүйесін игеру жағдайында өзіндік ■ідастырудың білімді талдап қорытуда жүзеге асатынын көрсетті. -«сыған   байланысты   оқушы   қабілетін   дамыту   оқыту   мазмұнының Црьоымына тэуелді екенін көреміз. Сол себепті, зерттеу жұмысында оқыту Ьасін жетілдіруде сәйкес әдістерді іріктеу, таңдап алу, оқытуда тиімді Щродарды пайдалану мәселелеріне ерекше көңіл бөлдік.

Зсы  орайда,  оқушылардың  шығармашылық  қабілетін  дамыту  оқыту ^і: теріне, оқу мазмұнын жете түсіндіру тәсілдері мен оқушылардың өзіндік ыстарын ұйымдастыруға байланысты болатынын анықтадық. Жаңа материалды оқыту барысында тұтас жүйені пайдалану үшін оның ІИмұнын білімнің тұтас жүйесін меңгеруге көмектесетіндей етіп қайта құру ■рек. Бүған мынадай екі бағытпен жетуге болады:

Бірінші бағыт - толық жүйені қарастыра отырып, оның құрылымын, яғни iffенің жеке бөлшектерін, олардың өзара байланыстарын қарастыру.

Екінші бағыт - құрылымның бөлшектерін қарастыра және талдай келе тұтас е объектісінің ерекшеліктеріне сәйкес келетін білімдер жүйесіне біріктіру. оағыт (жол) бойынша білім жүйесін оқыту сызбасы - барлық байланыстар •е.'-: катынастарды қамтитын бөлшектер жүйесі - ең жоғарғы жүйе» [92, 71 б.]. Алдымен оқылатын объект күрделі жүйе болғандықтан оған жалпы тами-теориялық   сипаттама   беріледі.   Оны   талдай   келе   оқушылар аттамаларды жүйенің жеке бөлшектеріне бөледі. Осы жұмыс барысында I _ылар әртүрлі әдіс-тәсілдердің көмегімен оқулықпен, анықтамалармен, «вегглермен, түрлі көрнекі құралдармен, т.б. жұмыс істейді, яғни ауызша ршдау, басқа да құралдарды қолданумен үштасады.

Оқыту үрдісінде ұғымдардың жақындасуы, біртектес ұғымдарды топтау Іймді шоғырландыруды қамтамасыз етеді. Олардың қатар орналасуы мен г-іра байланысы туралы «іріленген блокта жетекші ойды белгілеу мен олардың