Салықтық бақылау және Қазақстан Республикасының салық жүйесіндегі маңызы

 

Тексеруші салық төлеушіден зерттеуге керек келесі бухгалтерлік құжаттарды талап етеді:

• бас кітап немесе айналым баллансы;
• банкілік және кассалық құжаттар;
• жалдамшы жұмыскерлердің еңбек келісімдерін;
• еңбек ақы бюойынша төлем-есеп ведомості
• жеке кәсікердің табыс есебі кітабын;
• кассир-операционисттің кітапшасын, ақша қаражаты есебінің кітапшасын, жұқа чектер есебінің кітапшасын.

 

Хронометраждық зерттеуді  жүргізу барысында салық қызметі  органының лауазымды тұлғалары  зерттеуден алынған мәліметтерді хронометраждық-бақылау  картасына күнделікті толық және нақты түсуін бақылау керек. Әр салық салу объектісіне және салық салуға байланысты объектіге сонымен қатар әр табыс көзіне бөлек хрономераждық – бақылау картасы құрылады. Ол келесі мәліметтерден тұрады:

1. салық төлеушінің атауы, тіркеу нөмірі және қызмет түрі;
2. зерттеу жүргізілген күні;
3. салық салу объектінің орналасқан жері;
4. хронометраждық зерттеудің басталғанжәне аяқталған уақыты;
5. салық салу объектісі және өндірілген тауар (көрсетілген қызмет) құны;
6. зерттелген салықсалу мәліметтері;
7. зерттеудің қорытындысы;
8. күн басына және күн аяғына кассалық-бақылау машиналарының көрсеткіштері;
9. басқа да мәліметтер.

Күн сайын тексеру  аяқталған күн бойынша  салық  салу объектісі мен салық салуға байланысты объектілер, сонымен қатар  табыс алу көздері бойынша  еркін кесте құралтырылады.

Хронометжардық – бақылау картасы мен еркін кестеге салық қызметі органның лауазымды тұлғасы мен салық төлеуші қол қояды.

Хронометраждық зерттеудің аяғында күнделікті өгей кестенің негізінде  әр салық салу объектісі тексерілген  кезең бойынша алынған табыстар мен нақты кеткен шығыстардың нәтижесіне шығады. Анықталған орташа мәліметтер негізінде салықтексерісіне дейінге іс жүзіндегі табыстармен табыс алуға байланысты есептелген шығыстар және төленуге тиісті салық және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдердің салық төлеушімен байланысты олардың толықтылығы анықталады.

Хронометраждық зерттеу  аяқталған соң акт құрастырылады.

Онда мыналар көрсетіледі:

1. нұсқманың нөмірі мен күні, хронометраждық зерттеуді жүргізілген орны, акт жасалған күні;
2. хронометраждық зерттеуді жүзеге асырған салық қызметі органының лауазымды тұлғаларының толық аты-жөні, қызметі;
3. салық төлеушінің толық атауы немесе аты-жөні;
4. салық төлеушінің орналасқан жері, банктік деректемелері, сондай-ақ оның тіркеу нөмірі;
5. салық төлеушінің салық есептілігі мен бухгалтерлік есептілікті, салықты және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдерді төлеуін қамтамасыз ететін жауапты басшысы мен адамдарының тегі, аты, әкесінің аты;
6. алдыңғы жүргізілген тексеру мен бұрын анықталған салық заңдарын бұзушылықтарды  жою жөнінде қолданылған шаралар туралы мәліметтерді;
7. тексерілетін салық кезеңін және тексеру жүргізу үшін слық төлеуші табыс еткен құжаттар туралы жалпы мәліметтерді;
8. хронометраждық зерттеудің нәтижесі.

 

Хронометраждық зерттеу  бойынша акт негізінде салық  қызметі органдары артық төленген салықтар мен басқа да міндетті төлемдердің сомсын бюджеттен салық төлеуші арнаулы салық режимінде қызметін патент бойынша жүзеге асыратын шағын бизнес субъектілеріне қайтарылады. Салық төлеушіден кешенді және тақырыптық құжаттық салық тексерулері және басқа да шаралар заңға қайшы келмейтіндей хронометраждық зерттеудің қорытындылары пайдаланылады.

Салық төлеушінің хронометраждық зерттеу нәтижесі кешенді және тақырыптық құжаттық салық тексеруін жүргізудің  нәтижесінде салық және бюджетке төленетін басқа да  міндетті төлемдердің есептелген сомалары тіркелген кезде саналады.

Хронометраждық зерттеу актісі 2 дана етіп жасалады және оған салық тексеруін жүргізген салық қызметі органдарының лаузымды тұлғалары қол қояды. Сонымен қатар ол салық тексеруі актілері мен хабарламаларын тіркейтін арнаулы журналда тіркеледі. Актінің бір данасы салық төлеушіге тапсырылады. Салық төлеуші актіні алған туралы белгі қоюға міндетті. Салық қызметі органдары хронометраждық зерттеуді аяқтаған соң салық төлеушінің тексерілетін есептілік кезеңін талдау жасап, басқа да салық есептілік нысандармен салыстырып, жеке есеп шоты мен т.б. құжаттардан деректемелер алып салық және басқа да міндетті төлемдерден кемшіліктер байқалатын жағдайларда керек шаралар қолданады.

 

. Құжаттық  тексерісті жүргізуді ұйымдастыру.

                

Салық тексеруі мынадай түрлерге бөлінеді:

1) құжаттық тексеру;

2) рейдтік тексеру;

3) хорнометраждық  тексеру;

Құжаттық  тексеріс – салықтық тексеріс түрлерінің маңызды және ең қиынтарының бірі болып табылады.

Құжаттық  тексеру мынадай түрлерге бөлінеді:

1) кешенді тексеру - салықтың және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдердің барлық түрлері бойынша салық міндеттемелерінің орындалуын тексеру;

2) тақырыптық тексеру - салық міндеттемесінің салықтың жекелеген түрлері және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдер бойынша орындалуын;

     міндетті  зейнет ақы жарналарын жинақтаушы  зейнет ақы қорларына және  әлеуметтік аударымдарды Мемлекеттік  әлеуметтік сақтандыру қорына  толық және уақытылы ұстап қалуды және есептеуді;

     банктердің  және банк операцияларының жекелеген  түрлерін жүзеге асыратын ұйымдардың  осы Кодексте белгіленген міндеттерді  орындауын;

     трансферттік  бағаларды қолдану кезінде мемлекеттік  бақылау мәселелері бойынша;

      акцизделетін  тауарлардың жекелеген түрлерінің  өндірілуі мен айналымын мемлекеттік  реттеу мәселелері бойынша тексеру;   

3) қарсы тексеру - егер салықты тексеруді жүргізу кезінде салық органында аталған тұлғаларға байланысты салық төлеушілердің жүргізген операцияларының салық есебінде дұрыс көрсетілуі туралы қосымша ақпарат алу қажеттігі туындаған жағдайда үшінші бір тұлғаларға қатысты жүргізілетін тексеру.

 

Тексеріске  жататын салық төлеушілерді таңдау.

 

Салықтық тексерістер  салықтық қызмет ұйымдарымен тексеріс кестесінің (жоспардың) негізінде жүзеге асырылады. Аталған кестені құру кезінде тексеріске жататын салық  төлеушілерді таңдау салықтық заңдамасының негізінде әзірленген таңдау критериялары бойынша жүргізіледі.

Таңдау жолы:

• салық төлеуші ұсынған салықтық есептілікті талдау және камералды тексерістері;
• салықтық есептіліктің белгілі-бір жолдары бойынша, салықтың түрлері бойынша деректердің келісуін тексеру, олар салықтық заңдамаға сәйкес салыстырылуы тиіс.

Қазіргі уақытта тексеріске жататын салық төлеушілерді таңдау электрондық режимде жүргізіледі, яғни деректер базасы қалыптасады.

Деректер базасына әрбіз заңды тұлға бойынша  мына сипаттамаларды тапсыру қажет:

1. салық төлеуші туралы жалпы мәліметтер:

• кәсіпорындардың атауы және оның СТН-ны,
• салық төлеуші бақылауда тұрған салықтық комитеттерінің коды,
• салықтық тіркелу мерзімі, яғни салықтық ұйымдарға есепке тұрған мерзімі, кәсіпорынның қызмет істей бастаған мерзіміне қарап тексеріс тағайындаудың дұрыстығын анықтауға мүскіндік береді,
• соңғы салықтық тексерістің мерзімі,
• алдыңғы тексерістің түрі,
• кәсіпорынның қызметінің түрі.

 

2. кәсіпорынның қаржылық-шаруашылық қызметінің нәтижесі және олардың әрбір күнтізбелік жылда өздерінің  салықтық міндеттерін орындауы туралы мәліметтер:

• кәсіпорынның жылдық жиынтық кірісінің мөлшері,
• төленген салықтық сомасы,
• салықтың есептелген сомасы

салықтың тексеріске жататын заңды тұлғаларды анықтау  үшін оларды алдын-ала 3 топқа бөлу қажет: ірі, орташа және ұсақ.

Бөлу орындалған жұмыстар мен қызметтердің көлеміне, экспорттық-импорттық операциялар  көлеміне қарап жүзеге асырылады. Қызметтің соңғы 2 жылындағы төленген салықтың және алымның және динамикадағы міндетті төлемдердің көлемі есепке алынады, содай-ақ бөлінген салықтық алымның және міндетті төлемнің көлемі есепке алынады. Ірі заңды тұлғалар приоритеттік салықтық ұйымдармен тексеріске жатады.

Салық органдарымен тексеріске жататын орташа  және ұсақтардың санынан заңды ьтұлғаларды  анықтау үшін тиісті топта  ҚР-ң  салық заңдамасының нормаларының бұзылу қалпының көрсетікіштерін бағалауды  жүзеге асыру және орташа деңгейден  жоғары көрсеткіші бар субъектілерді ерекшелеп қою қажет. Салық заңдама нормаларының бұзылу қауіпінің орташа көрсеткіші әрбір заңды тұлға бойынша қауіп көрсеткіштерінің сомасының тиісті топтағы иелік субъектінің жалпы санына қатынасы ретінде анықталады.

Қауіп көрсеткішін анықтау салық органдарында бар құжаттардыі және қауіп көрсеткішін бағалау журналын толтыра отырып заңды тұлғалар декларациясының негізінде жүзеге асрырылады. Журнал нөмерленуі, шнурлануы, территориялық салық органының мөрімен бекітілінуі тиіс.

Салық тексерулерін жүргізудің мерзімділігі

 

Салық тексерулері  мынадай мерзімділікпен жүргізіледі:

1) кешенді- жылына бір реттен жиі емес;

2) тақырыптық - салықтың және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемнің белгілі бір түрі бойынша, сондай-ақ банктер мен банк операцияларының жекелеген түрлерін жүзеге асыратын ұйымдардың осы Кодексте белгіленген міндеттемелерді орындау және трансферттік бағалар қолдану кезіндегі мемлекеттік бақылау мәселелері бойынша жарты жылда бір реттен жиі емес.

Мынадай жағдайларда қолданылмайды:

1) заңды тұлғаны  қайта ұйымдастыруға немесе таратуға  және жеке кәсіпкердің қызметін  тоқтатуға байланысты жүзеге  асырылатын құжаттық тексеруді  жүргізу кезінде, сондай-ақ салық  төлеушінің өтініші негізінде  қосылған құнға салынатын салық  бойынша есептен алып тастаған жағдайда.

    Бұл  орайда тексеру салық төлеушінің  өтінішін алғаннан кейін отыз  күнтізбелік күннен кешіктірмей  жүргізілуге тиіс;

2) жер қойнауын пайдалануға арналған келісім – шарттың қолданылу мерзімі өтуіне байланысты жүзеге асырылатын құжаттық тексеруді жүргізу кезінде;

3) қарсы тексеруді  жүргізу кезінде;

4) қайтарылуға  қойылан қосылған құн салығы  сомасының дұрыстығына салық  төлеушінің өтініші негізінде  тақырыптық тексеру жүргізу кезінде;

5) салық тексеруі  актісі бойынша хабарламаға салық төлеушінің шағымын қарайтын органның шешімі негізінде жүргізілетін қосымша тексеру кезінде;

6) нақты салық төлеушіге  қатысты уәкілетті мемлекеттік  орган басшысының бұйрығына сәйкес  жүргілетін кезектен тыс құжаттық  тексеру кезінде, сондай-ақ Қазақстан Республикасының қылмыстық іс жүргізу заңдарында көзделген негіздер бойынша.

Салық тексеруін жүргізудің мерзімдері

1. Берілетін  нұсқамаларда көрсетілетін салық  тексерулерін жүргізудің мерзімі,  егер осы бапта өзгеше көзделмесе, нұсқама тапсырылған кезден бастап отыз жұмыс күнінен аспауға тиіс.

2. Құрылымдық  бөлімшесі бар заңды тұлғаға  салық тексеруін жүргізген кезде  салық тексеруін жүргізудің мерзімін салық органы алпыс жұмыс күніне дейін ұзартуы мүмкін.

3. Ерекше күрделі  мәселелерді тексеру кезінде  салық тексеруін жүргізудің мерзімін салық қызметінің жоғары тұрған органы құрылымдық бөлімшесі жоқ заңды тұлға үшін елу жұмыс күніне дейін, құрылымдық бөлімшесі бар заңды тұлға үшін сексен жұмыс күніне дейін арттыруы мүмкін. Ерекше күрделі меселелер салық қызметінің жоғары тұрған органының салық төлеушіге тапсыратын негізделген жазбаша шешімімен расталады.