Салықтық бақылау және Қазақстан Республикасының салық жүйесіндегі маңызы

 

 

 

 

Акциздерді  есептеу және төлеу дұрыстығын тексеру.

 

Бухгалтерлік  және нормативтік құжаттар:

1. ҚР Салық Кодексі
2. «Қазақстан Республикансында өндірілген акцизделетін тауарлардың ставкалары және ойын бизнесі туралы» №1747 ҚР Үкімет қаулысы 31.12.96 жылғы
3. «Акцизделетін тауарларға акциздік маркаларды енгізу туралы» №1749 ҚР Үкімет қаулысы 31.12.96 жылғы
4. Постановление Правительства РК от 30.05.97 №907 (с изменениями) «О ставках акцизов на импортируемые товары и нормах провоза физическими лицами через таможенную границу РК подакцизных товаров, которые не подлежат обложению акцизами»
5. «Акциздерді есептеу және төлеу тәртібі туралы» №36 Нұсқау
6. бас кітап немесе айналым (шахматтық) балансы
7. журнал-ордер №11,5
8. Акциздер бойынша декларациялар
9. Сертификаттар, лицензиялар, келісім-шарттар.
10. Акцизделетін тауарларды өткізу бойынша бастапқы құжаттар, акциздерді төлеу бойынша төлем құжаттары.

 

Ең алымен тексерісті жүзеге асыру үшін заңды тұлғаның қаржы қызметімен танысу керек. Ол үшін тексеру керек:

а. өндіру және өткізу үшін келісім-шарттардың, серификаттардың, лицензилардың, накладнойлардың және басқа да қажет төлем құжаттардың  бар екендігін, акциздер бойынша  декларацияны дұрыс толтырылғанын  анықтау.

b. Акцизделетін тауарларды өндіру және өткізу бойынша бастапқы құжаттардан көлемін, өнім айналымы бойынша құжатардың дұрыс толтырылғаның тексеру (журнал-ордер №5,11; 701,702 шоттар)

с. Маркалануға  жататын акцизделетін тауарларды дұрыс  маркалап, оларды дұрыс өткізгенін анықтау,

d. шикізаттарға төлеген акциз сомасын анықтап, олардың бюджетке төленуге тиісті акциз сомасынан дұрыс шегерілгенін, яғни салық кезеңі ішінде түзетілінуін қарастыру. 

е.  бюджетке төленуге тиісті акциз сомасын дұрыс  анықтағанын (сомасын, мерзімін)

 

Қосымша құнға салық есептеу және төлеу дұрыстығын тексеру.

 

Бухгалтерлік  және нормативтік құжаттар:

1. ҚР Салық Кодексі
2. «ҚҚС есетеу және төлеу тәртібі туралы» №37 Нұсқау, ҚР ҚМ 26.06.95 жылы бекітілген.
3. ҚҚС бойынша декларация, кеден декларациялары
4. Келісім-шарттар
5. бас кітап немесе айналым (шахматтық) балансы
6. журнал-ордер №1,2,6,8,11 және ведомость
7. бастапқы шот-фактураларды тіркеу кітабы (журналы)
8. банкілік және бастапқы құжатар (накладнойлар, шот-фактуралар, жұмыс орындау актісі №2,3 нысанды, товарно-транспортные накладные, доверенность
9. келісім-шарттар, келісімдер
10. материалды есептер, инвентарлық ведомосттер, складтық есеп кірісі және шығыс карточкалары.

 

Есепке қоюын  жән есептен шығуын тексеру

Ең алдымен, СК 208-бабына сәйкес салық органына уақытында ҚҚС бойынша есепке қоюын тексеріледі. Егер тексеріс уақытында салық салынатын айналым ең төменгі айналымнан асатын болса (15000АЕК), онда ҚР Әкімшілік кодексіне сәйкес есепке тұрмаған әр ай үшін салық салынатын айналымның 50% мөлшерінде айыппұл салынады. Бірақ оған салық есептелмейді.

Салық төлеуші  ҚҚС бойынша есептен шыға алады, ол үшін салық органдарына жазбаша  өтініш жазу керек. Осының негізінде  ҚҚС бойынша есептен шығуды дәлелдеуге салық тексерісі жүргізіледі. ҚҚС  бойынша есептен шығу екі жағдайда жүзеге асырылады:

• салық төлеушінің жазбаша өтініші негізінде;
• салық органдарының шешімі бойынша.  

 

 

Салық салынатын айналымды тексеру

 

ҚҚС-ты есептеуде  бухгалтерлік есепте екі шотта жүргізіледі Кт-633 және Дт-331. (БЕ шоттар жоспарын қараңдар).

Кт-633 шотында  өткізілген тауарларға, орындалған жұмыстарға есептелген ҚҚС сомасы көрініс табады.

Кт-633 шоты бойынша  ҚҚС сомасының дұрыстығын тексеру  үшін бас кітап берілгенін, №16 ведомості, №8,11 журнал-ордерді, кредит бойынша - 701,702,705,709,727 шоттарды, дебет бойынша - 301,302 және соларға байланысты   субшоттарды, банктік шоттардың көшірмелерін және т.б. Бухгалтерлік есеп регистрлерінің дұрыстығын бастапқы құжаттар арқылы көреміз.

Тексеріс барысында  тексерілетін жылдың 12 айлық ҚҚС  бойынша декларацияда көрсетілген  өткізу бойынша айналым көрсеткіштері ағымдағы жылдың КТС көрсеткіштерімен салыстырылады. Егер кесіспеушіліктер табылса, олардың себебін анықтау керек, өйткені олар 701,702,703,704,705,706,709,721,722,727 шоттардың сомаларымен теңесу керек.

Егер осыларда келіспеушілік болса, онда жазбашанемесе ауызшы  түрде бас бухгалтерден түсініктеме алуымыз керек. Бұл орындалған жұмыстарды, көрсетілген қызметтердің, өткізілген тауарлардың төмендету фактісін анықтауға көмек береді.

 

 

Корпоративтік табыс салығын есеппеу және төлеу дұрыстығын тексеру.

 

Бухгалтерлік  және нормативтік құжаттар:

11. ҚР Салық Кодексі
12. «ҚҚС есетеу және төлеу тәртібі туралы» №37 Нұсқау, ҚР ҚМ 26.06.95 жылы бекітілген.
13. ҚҚС бойынша декларация, кеден декларациялары
14. Келісім-шарттар
15. бас кітап немесе айналым (шахматтық) балансы
16. журнал-ордер №1,2,6,8,11 және ведомость
17. бастапқы шот-фактураларды тіркеу кітабы (журналы)
18. банкілік және бастапқы құжатар (накладнойлар, шот-фактуралар, жұмыс орындау актісі №2,3 нысанды, товарно-транспортные накладные, доверенность
19. келісім-шарттар, келісімдер

материалды  есептер, инвентарлық ведомосттер, складтық есеп кірісі және шығыс карточкалары.

 

 

 Резервтік  фондтарға аудару үстінде айтылғандай  резервтік фондтарға аудару, сақтандыру  мекемелері арқылы және де  пайдалы қазбаларды пайдаланатындар, заңнын 18 бабындағы «Салық туралы» тәртібі бойынша жасалады. 01.01.02 ж. № 2235.

Декларацияға  қосылып берілетін ведомость  тексеріліп, ол салық төлеуші өзі  туралы керекті деректер жазады.

 Ремонтқа  жұмсалатын және басқа керектілерге  фиксивті актілер арқылы жүзеге асады. 9-шы қосымша СГД – декларациясы тексеріледі немесе 2002 ж форма 100.22 КПН декларациясы.

Бұхгалтерлік  учетта негізгі қаржылар көрсетіледі, олар ең бірінші баға мен түскен мезетте, оның ішіне барлық сатып  алуға немесе шығаруға жұмасалған қаржының санағы енгізіледі.

 

Амартизацияға аударуға бұхалтерлер мына әдісті қолданады;

• біртіндеп (түзу сызықтық) шығарлу
• пропорционалдық көлемде
• жасалынған жұмыстардың, қаржының шығарылуы (кәсіпорындық жоба)
• жедел шығарылу;
• кішірейген қалдықтар;
• сандар көлемінде шығарылу (кумулятивтік жоба);

Сіздердің таңдап алған жобаныз тізімдік саясат пен  белгіленіп отырылуы тиіс және де бір  отчеттік периодқа дейін пайдаланылуы тиіс.

Амортизацияның  қаржы саны негізгі қаржының қызмет ету мерзімі мен немесе амортизацияның шектеулі тәртібі.

Салық тізімдегі  шектеулі амортизациялық тәртіп ҚР заңының 01.01.02 ж.

«Салық туралы»  заңнан бастап 01.01.02 – 110 бабының салық  кодексіне шейін.

Кәсіпорындардың баланстарын тексеру кезінде  және де негізгі шынайы, айқындығынкөру үшін тексерушілер белгіленген қаржының болуына аса маңызды көңіл аударады. ҚР –да ең алғаш рет енгізілген амортизациялық тәртіп бірінші отчеттік периодта қолданылды.

Басты міндеттер; мұндай белгіленген қаржылар өзің бір  жылдық отчетта өз-өзің үш жылға  шейін өтейді. Салық тізімде бұл белгіленген қаржылар бір жылда пайдалануда, мұнда асырмалы амортизацияда, топшаның қаржылық балансында ескеріледі.

Келесі салық  периодта бұл белгіленген қаржылар өзіне сай топшаның ақылық балансқа енгізілуі тиісті.

Тексерушілер  салық-салу мақсатта өз көңілдерін, негізгі санақтарды жөндеуге жұмсалған қаржының аударуылына болу тиіс. Бұл заңның 21 бетіндегі «Салық туралы» заңымен 2002 ж. 113 бабының салық кодексінде белгіленген. Жабдықтарды, құралдарды, көліктерді жөндеу және де басқа мақсаттарда жұмсалатын қаржыларды жұмсалу жөніндегі отчеттардын 920 салымның «қосымша шығарулар» тармағында белгіленген. Жұмысшыларға төлемақы және міндетті сақтандыру әлеуметтік бөленулер, негізгі қаржылар жөндеу СГД декларациясының 5-ші қосымша қағаздың 5-ші тармағында көрсетілуі тиісті, азық – түлік сақтандыларының, жөндеуге қосылған қаржыларының жұмсаушылары, Декларацияның 6-шы қосымша қағазының 8-ші тармағында көрсетілу тиісті, бұл жұмсалатын қаржылар басқалармен Декларацияның 9-шы қосымша қағазының 3-ші бағанында көрсетілді.

Жөндеуге арналған қаржылардың көлемі 15 (15% -тен бастап 25% шейін белгіленген қаржыларының тобына байланысты) пайыздық төлемнің баланстық топшаның салық периодтық  аяғына алынуы тиісті, ал саны белгілі  шектеуден асса, ақылық балансының үлкейуіне жатқызылады. 2003 ж. 1-ші қвңтардан бастап, негізгі қаржыларды жөндеуге арналған қаржыларды (п н 113 бабын) жалдап тұрушының ақысын төленбеген және де жал берушіге өтелмеген.

Мұндай қаржыларды бөліп шығару үшін жал берушімен  жалдаушы болуына байланысты. 113 баппен сәйкес келмейтін болса, онда жалдаушы ақыны баланстын топшаның алыну санына жатқызбайды.

Қазіргі кәсіпорындар көбінесе материалдық емес активтер алуда, әсіресе програмдық.

Материалдық емес активтерге материалдық емес құрылыстар, көп уақыт бойы пайдалануда болған (1 жылдан астам), бір жылдың өзін-өзі өтеу үшін пайдаланған.

Тәжірибе жүзінде  көбінесематериалдық емес активтерде бірден бөліну оқиғалары кездеседі, өйткені олардың қаншама ұзақ пайдалануға болатынына белгісіздіктен. Пайдалану уақыты белгілеуге болмайтын материалдық емес активтерді амортизациялық нормалары 10 жылдық уақытқа есептелінеді бірақта кәсіпорынның жұмыс істеу уақытынан артық емес. Амортизациялық шығарулар материалдық емес активтермен шоттарды тексерулер арқылы тексеріледі, 10-шы тармақ материалдық емес активтер. Бұл шоттардын дебиттері материалдық емес активтердің қалдықтары отчеттық периодтын басы мен аяғында (ай, квартал, жыл) көрінеді, олардың келу жөніндегі операциялары кредит арқылы – материалдық емес активтердің шығуы.

Кәсіпорынның  пайдалануға болатыны жөніндегі  құжаттарды тексеру (патент, лицензиялық  келісім, азық-түлік белгісі т.б.). Материалдық емес активтердің 2-ші топшамен 9-шы топшаның п.1. 110 бабында салық  кодексінің амортизациялық нормаларға 15% пайдаланады.

6. Сақтандыру  төлемдері жөніндегі шығыс.

Сақтандыру  төлемдері жөніндегі шығысты  тексеру үшін келісім-шарт тексерілу  тиісті, төлем ақы құжат )онда сақтандыру қаржысының көлемін тексеру тиісті) ол арқылы сақтандыру төлемі қашан  болғаны және қашан алынғаны белгілі.

7. Салықты алу,  штраф конфескілік жұмсалу.

Шығарылу тиісті; төленген салық өзі тізілген, бір  жылдық өзін-өзі өтеу салығынан басқа (ҚБС акциз) сонымен қатар пайда  түсу салығы. ҚР жерінде немесе т.б. мемлекеттерде төленген, үлкен пайда  түсу салығы.

Квитанциялармен төлем ақы тапсырысының салығы тексеріліп бюджетке аударылады және де тізілген қаржысы белгіленеді. Салық мекемелерінде  жұмы істейтін қызметкерлері әр адамның  жеке шоттық карточкасымен тексереді.

Барлық ескерілмей қалған жерлер, штрафтар, пенсиялар, оған кірмейтін бюджеттік шығыстар ескерілмейді. ҚР-ның заңында белгіленген нормативтік жұмсалынған қаржыдан заң объектілері әлеуметтік ортаға салық бөлу тиісті, ол қожалықтардың кіріс және шығыс операциялар 441, 431, 451 шоттар бойынша кассалық құжаттармен, төлем ақы тапсырыстарымен және де т.б. құжаттар.

Шығарылулар кәсіпорындық ісімен байланысты емес болса, шығарылмай алынбай қалады.

Кіріс салығын  заң объектісімен алу 851 «кіріс салығының  жұмсалуы» шоты, 631 «кезекті кіріс  салығының төлемі» шоты, заң объектісі салық төлеуін шегеру үшін 632 «кіріс салығының шегерілуі» тоты толтырылады.

Кіріс салығы заң  объектілеріне жылдың аяғында алынады.

Кіріс салығын  төлеу үшін дебиттің 631-ші «кіріс салығының  кезекті төлемі» шотымен толтырылып белгіленеді және кредиттің 441-ші болуы, «Ақшаның төлем қы шотында болуы, ҚР-ның заңымен белгіленген уақытымен, алдын-ала белгілі төлем беру.

Жылдық аяғында  шығыс қаржысы кіріс салығы бойынша  дебиттін 571 «қортынды кіріс (шығыс)»  ол кредиттің 851 «кіріс салығының жұмсалуы».

Кәсіпорындардың кірісі, шығысы қалыптасу тексерісінде, өте көп льготтарды дұрыс пайдалану, салығының дұрыс төленбеуі көп  кездеседі.

Мысалы сіздің кәсіпорыныңыз және КСК коммерциялық емес мекеме болса, ол п.1. 120 баптын салықтық кодексіне сәйкес келеді. Бұл жағдайда п.2. 120салық кодексімен сай сізден кіріс салығы алынбайды.

Бірақ п.4. 120 баптын салық кодексіне сай, кіріс п.2. 120 бапта көрсетілмеген корпоративті салық салынады.

КСК-ның негізгі  міндеті үйлердің пайдалану  жөнінде  көмек беру. Ол үшін тұрғындардан төлемақы алынады. Бірақта бұл төлемдер үйдің керегіне жаратылады және коперативке жұмсалмайды. Бұдан ақшалай төлемдер пайдың емес құрамдық емес екені белгілі. Сонымен қатар КСК ҚБС төлеушісі болса, ол үйді оның маңайын ұстауға арналған ақшадан ҚБС төлейді. Қаржылық салымдары бар кәсіпорындар, қаржылық салымдардың ведомысын жүргізеді. Ол 40 бап (қаржылық салымдар(.

Қаржылық салымда-кәсіпорын  пайдаланатын актив, ол аз мерзімде кірісті  кіргізу үшін пайдаланатын қаржылар (дивиденттер, проценттер, роялдар және т.б.

Бұл бөлімді  тексеру үшін тексерушілер мынандай сауалдар ашады;

• салымдарды класстарға бөлу (ұзақ және аз мерзімді)
• салымдардың қаржысын белгілеу және отчетқа енгізу
• салымдарды категорияларға ауыстыру
• қайтымсыз салымдарды азайту ҚР-ның салық кодексінің п.п.2 2.п. 2207 бабымен құнды қағаздар жұмыстар мен жұмыс істейтін мекемелер және азаматтар ҚБС-нан босатылады.