Салықтық бақылау және Қазақстан Республикасының салық жүйесіндегі маңызы

     міндетті зейнет  ақы жарналарын жинақтаушы зейнет  ақы қорларына және әлеуметтік  аударымдарды Мемлекеттік әлеуметтік  сақтандыру қорына толық және  уақытылы ұстап қалуды және  есептеуді;

     банктердің  және банк операцияларының жекелеген түрлерін жүзеге асыратын ұйымдардың осы Кодексте белгіленген міндеттерді орындауын;

     трансферттік  бағаларды қолдану кезінде мемлекеттік  бақылау мәселелері бойынша;

      акцизделетін  тауарлардың жекелеген түрлерінің  өндірілуі мен айналымын мемлекеттік реттеу мәселелері бойынша тексеру;   

3) қарсы тексеру - егер салықты тексеруді жүргізу кезінде салық органында аталған тұлғаларға байланысты салық төлеушілердің жүргізген операцияларының салық есебінде дұрыс көрсетілуі туралы қосымша ақпарат алу қажеттігі туындаған жағдайда үшінші бір тұлғаларға қатысты жүргізілетін тексеру.

     Рейдтік тексеруді салық қызметі органдары жекелеген салық төлеушілерге қатысты олардың Қазақстан Республикасы заңдарының жекелеген талаптарын, атап айтқанда:

1) салық төлеушілердің  салық органдарында тіркеу есебіне  қойылуы;

2) фискалдық жады бар  бақылау- касса машиналарын қолданудың  дұрыстығы;

3) лицензияның, біржолғы  талонның және өзге де рұқсат  ету құжаттарының болуы;

4) салық қызметі органдарының  құзыретінде болатын акцизделетін тауарлардың жекелеген түрлерін және қызмет түрлерін лицензиялау ережелерін және өндіру, сақтау мен өткізу шарттарын орындау мәселелері бойынша жүргізіледі.

Хронометраждық  зерттеуді салық органдары салық төлеушінің нақты кірісін және кіріс алуға байланысты нақты шығындарды анықтау мақсатымен жүргізеді. Хронометраждық зерттеу уәкілетті мемлекеттік орган бекіткен тәртіппен жүргізіледі.

Салық тексеруін жүргізу, Қазақстан Республикасының заң  актілерінде белгіленген жағдайларды  қоспағанда, салық төлеушінің қызметін тоқтатпауға тиіс.

Салық органы заңды тұлғаның өзіне  салық тексеруінің жүргізілуіне қарамастан заңды тұлғаның құрылымдық бөлімшелерін тексеруге құқылы.

 

Камералдық бақылау.

Камералды бақылауды жүргізу тәртібі

 

Камералдық  бақылау – салық төлекушілер берген салық есептелігін және басқа да құжаттарды зерделеу мен талдау негізінде тікелей салық органы жүзеге асырылуын бақылау.

Камералдық бақылау тікелей  салық органының орналасқан жері бойынша жүзеге асырылады.

Камералдық бақылау салық есептілігінің толық тексерілуін салық есептілігіне қатысты бағаналар мен қатарлардың дұрыс толтырылуын, салық ставкаларының дұрыс таңдауын және қолдануын шағын бизнес субьектілері үшін көзделген шарттарды, сондай-ақ есептік көрсеткіштердің арифметикалық өлшемдерінің жүзеге асырылуын енгізеді.

Камералдық  бақылаудың мақсаты – КТС, әлеуметтік салық, ҚҚС бойынша есепті декларацияның өзара байланысын жүргізу, жергілікті салықтың декларациясын жүргізу және құжаттық тексеріс кезінде көрсетілген мәліметтерді қолдану үшін жүргізілуін белгілеу міндетті шарт камералдық бақылаудың салық төлеушінің  барлық жеке шоты бойынша басылымның тексеріс кезеңі дұрыс орындалуы болып табылады.

Камералдық бақылаудың нәтижесі болып акт немесе анықтама  табылады.

Егер де салық есептілігін толтырған жағдайда қателіктер табылған болса, мәліметтер арасында қайшылықтар, сондай-ақ шағын бизнес субьектілері үшін көзделген шарттарды асыра пайдаланған кезде, салық төлеушіге камералдық бақылау нәтижесі бойынша жалпыға бірдей белгіленген тәртіпке көшуі үшін хабарлама жібереді. 

Осындай жағдайда салық бұзушылықтары  анықталған күннен 2 жұмыс күннің ішінде салық қызметі органдары салық төлеушіге бұзушылықты жою туралы хабарламаны жіберу керек.

Камералдық бақылау нәтижесі бойынша хабарламаны салық төлеуші берілген күннен 10 жұмыс күн ішінде орындауы тиіс.

Бұндай камералдық бақылау әдісімен салық төлеушілер көп ұшырасады, соның нәтижесінде  қателіктерден сақтануға,  сондай-ақ құжаттық тексерістен өтетін салық төлеушіні анықтауға мүмкіндік береді.

 

 

 

 

 

 

 

 

Рейдтік тексерісті жүргізуді ұйымдастыру.

 

Рейдтік тексеріс – салық қызметі органдары жекелеген салық төлеушілерге қатысты олардың ҚР-сы заңдарының жекелеген талаптары, атап айтқанда:

1. салық төлеушілердің салық органдарында тіркеу есебіне қойылуы;
2. фискалды жады бар бақылау-касса машиналарын қолданудың дұрыстығы;
3. лицензия, біржолғы талонның және өзге де рұқсат құжаттарының болуы.
4. Акцизделетін өнімдерді өндіру, сақтау және сату ережесін сақтауы талаптарын орындалуы мәселелері бойынша жүргізеді.

 

Рейдтік тексеріс бірнеше салық төлеушілердің (мысалы, салық тексерістердің орналасуы бойынша бір көшеде немесе түнгі клубтарда, бірнеше тексерістердің жүргізілді, күрделі магазиншағынаудандар және т.б). Сондықтан салық төлеушілердің тізімдемесін нұсқамаға кіргізу үшін өте көп. Салық төлеушілердің рейдтік тексеріс жүргізу барысында толық атауы және салық төлеушінің тіркеу нөмірін (РНН) нұсқамаға жазбауға салық органдарға құқық берілген, бірақ сол тексерілуге жататын территориядағы және сондай нұсқамада қарастырылатын сұрақтар шегінде.

Салық тексерулерін жүргізудің мерзімділігі салық кодексінде 534-бабында, рейдтік тексеріс бойынша  таратылмайды. Салық органдары рейдтік  тексерісті міндетті түрде жүргізуге  құқысы бар, яғни салық төлеушінің бастапқы тексерісі қашан және қай жағдайында қарамастан.

Рейдтік тексеріс салық төлеушіге нұсқама берілген кез салық тексеруін жүргізудің басталуы болып есептеледі. 537-баптың 4-тармағына сәйкес рейдтік тексеру  жүргізілген кезде салық төлеушіге  танысу үшін нұсқаманың тұпнұсқасы көрсетіледі және оған танысқаны туралы белгі, яғни қол қояды, сонымен қатар, оның көшірмесі салық төлеушіге беріледі.

Салық бұзушылылықтарды анықтау жұмысы тұрақты, жүйелілік (систематизированный) мінезді және мобильдік қарау топтармен (МҚТ) (мобильными группами наблюдения  МГН) жүзеге асырылады. Аталған топтар салық комитетінің арнайы бөлінген қызметкерлерді айқындайды, салық қызметі органдарының символданған автокөлігімен қамтамасызданған.

Салық органдарына  маңызды мәселесі болып табылатын  ол – рейдтік тексерістің нәтижесі. Рейдтік тексерісінің нәтижесінде салық тексерісінің актісі толтырылады. Егер салық тексерісінде нәтижелері бойынша бұзушылықтар анықталса, онда салық қызметі органдары салық төлеушіге хабарлама жібереді, сонымен қатар, әкімшілік жауапкершілікке тарту шаралары қолданады.

 

Фискалдық жады бар бақылау-касса  машиналарын қолдану 

сұрақтары бойынша рейдтік тексерісті қолдану  тәртібі.

 

Фискалық жады бар бақылау-касса машиналарын  тексеріске кіріспес бұрын БКМ-ң  түсінігіне тоқталайық.

ҚР аумағында сауда операцияларын жүзеге асыру кезінде немесе қолма-қол ақша, банктік төлем карточкалары, чектер арқылы қызмет көрсеткенде ақшалай есеп айырысу міндетті түрде фискалдық жады бар бақылау-касса машиналарын қолдану және бақылау чегін беру арқылы жүргізілінеді. 

Бірақ:

• жеке кәсіпкер біржолғы талон негізінде немесе патент негізінде жүзеге асырылатын;
• егер салық төлеуші жеке кәсіпкер ретінде мемлекеттік тіркеуден өткен кезден бері 6 ай өтпеген болса;
• егер салық төлеуші квитанцияларды, билеттерді, талондарды, почта төлемі берілген немесе құзыретті мемлекеттік орган енгізген қорытынды негізінде уәкілетті мемлекеттік оргн бекіткен нысандар бойынша чектерге теңестірілген басқа да қатаң  есептілік құжаттарын бере отырып, халыққа қызмет көрсетуіне қатысты ақшалай есеп айырысуларына қолданылмайды.
• Адвокаттардың ақшалай есеп айырсуларына қолданылмайды.

Фискалдық жады бар БКМ  қолану кезінде талаптар:

• Фискалдық жады бар БКМ тіреу карточкасын беру;
• Техникалық қызмет көрсетуге ФЖ бар БКМ қою жүзеге асырылады;
• ФЖ бар БКМ – ң чегін беруге жүзеге асырылады;
• ФЖ бар БКМ-на салық органдарының енуі қамтамасыз етіледі.

Алғашқы кезеңде  мобильдік топ қызметкерлер сыртынан бақылайды. Мұнда салық төлеушінің фискалдық жады бар бақылау-касса  машиналары жоқ не қолданбайтын субъектілерді анықтайды. Осы этапа бақылау-касса машиналарын тексермейді, ал тек қана визуалды бақылауда бұзушылықтардың мінездемелерін және сол бойынша ақпарат жиналады.

Жиналған ақпаратты  талдау мақсатында белгіленген салық  төлеушілердің тобы анықталады. Содан кейін, бақылау-касса машиналарын дұрыс қодану сұрағы бойынша рейдтік тексеріс өтеді.

Қазіргі уақытта  салық қызметкерлері (контрольных  закупов) сатып алу бақылауын  жасамайды, олар тек басқа адамдар  сатып алу жолын қадағалап  отырады. Салық комитеті қызметкерлерінің көз алдында салық төлеуші жай сатып алушыға ақырғы есеп бергеннен кейін ғана, олар өздерінің қызмет куәлігін көрсетеді.

Содан кейін  салық төлеушіден келесі құжаттарды сұралынады:

• Шағын бизнес субъектісі ретінде мемлекеттік тіркеу куәлігін;
• Фискалдық жады бар бақылау – касса машиналарының қлдануға есептік карточкасын;
• Ақша қаражатының қозғалу есебінің кітабын;
• Жұмыскерлермен жасалған келісім-шартын.

Осыдан кейін, кассадан ақша алынады, яғни тексеріс уақытында  түскен ақша жазылынып алынады. Бірақ, бұл қаражатты салық төлеуші өзі санап, ал салық комитетінің қызметкерлері дұрыс саналуын қарап отырады.

Келесі жол  болып БКМ бойынша Z-есебінің чегі печатетіледі. Ол чекте тексеріске дейін түскен ақша сомасы көрсетіледі.

Келесі этап болып тексеріс кезінде, Z-есебін кассадан ақшаны алған кездегі сомасымен салыстыру табылады. Осы кезде есеп пен касса сомасы тең болу керек.

Барлық анықталған келіспеушіліктер мен бұзушылықтар рейдтік тексеріс актісінде көрсетілу керек. БКМ  қолданған жауапты тұлғада салық  тексерісі кезінде заңдылық бұзушылықтар болса, әр бұзушылықтарға жазбаша түрде түсініктеме алынады.

Егер бұзушылықтар анықталатын  болса, онда салық төлеушіге әкімшілік  құқық бұзушылық туралы істі қарастыру  жері, мерзімі және мезгілі туралы хабарлану керек.

 

Хрономераждық зерттеу

 

Хронометраждық  зерттеу – (хроно – уақыт (время), метр - өлшеу (измерять) салық органдарымен нақты кірісін және кіріс алуға байланысты нақты шығындарды анықтау мақсатында жүргізіледі.

Хрономераждық зерттеуді жүргізудің негізі салық органдарымен шығарылған нұсқама болып табылады.

Хрономераждық зерттеу мынадай жағдайларда  жүргізіле алады:

1. кешенді және тақырыптық тексеру барысында;
2. салық төлеушінің өтініші бойынша;
3. салық органдарының шешімі бойынша.

 

Хрономерраждық зерттеуді  жүргізер алдында салық төлеушіге  салық қызметі органының лауазымды тұлғасы қызметтік куәлігін көрсетуге міндетті және хрономераждық зерттеуді жүргізу үшін нұсқаманың тұпнұсқасы табыс етіледі. Нұсқаманың көшірмесіне салық төлеуші (салық агенті) нұсқамамен танысқаны және оны алғаны туралы белгі қояды. Салық тексерулерін жүзеге асыру кезеңінде тексерілетін салық кезеңіндегі салық есептілігіне салық төлеушінің өзгерістер мен  толықтырулар енгізуіне жол берілмейді. Сонымен қатар, хрономераждық зерттеу барысында салық төлеуші тауарлардың (көрсетілген қызметтердің) бағасын өсу жағына түзетулер енгізбеу керек.

Талас сұрақтарды тудырмас мақсатында хрономераждық зерттеуді  жүргізуде салық төлеушінің өзі  немесе оның уәкілетті өкілі СК 14-бабында  белгіленген тәртіпте әрекет ететін.

Хронометраждық зерттеуді  жүргізу мерзімі 7 күннен кем емес және СК 535 бабында белгіленген мерзімнен аспауы керек. Хрономераждық зерттеуді жүргізу мерзімі салық қызметі органының бірінші басшысымен немесе оның орынбасарымен белгіленеді. Белгіленген мерзімге демалыс күндері мен мейрам күндері де тіркелуі мүмкін. Егер тексерілетін салық төлеуші белгіленген мерзімдерде қызметін жүзеге асыратын болса, сонымен қатар тексеру жұмыс тәртібінен тыс жүргізілуі мүмкін (вне зависимости от времени суток). Хронометраждық зерттеу 1жылына 4 реттен кем емес жүргізілуі тиіс. Хронометраждық зерттеу бойынша сұрақтар өз бетімен (самостоятельно) салық қызметі органдарымен анықталады. Сонымен қатар міндетті түрде тексерілуі тиіс:

1. салық салу объектісі мен (немесе) салық салуға байланысты объектілер;
2. салық салу объектісі мен салық салуға байланысты объектілерге қатысты қолма-қол ақша, ақша құжаттары, бухгалтерлік кітап, смета, бағалы қағаздар, декларациялар, есеп-қисап және басқа да құжаттар;
3. табыс алу үшін қолданылатын кез келген салық салу объектілері мен салық салуға байланысты объектілер. Керек жағдайда салық қызметі органы салық төлеушінің тауарлы-материалдық құндылықтарын тексеруге құқығы бар;
4. фискалдық жады бар бақылау-касса машиналарының фискалдық есебі (отчет).