Шағын және орта бизнестің теориялық негіздері

 

Кесте 13.

«Еуразиялық банк» АҚ-ның 2008-2009 жылдарға капитал көлемі

2008 жыл	2009 жыл
723153 тг	9597910 тг

 

Кесте 13-те «Еуразиялық банк»  АҚ –ның рудный қаласындағы филиалының 2008-2009 жылдарға арналған капитал көлемі көрсетілген.Бұл кестеден банктің, өткен жылмен салыстырғанда капитал  көлемінің ұлғайғанын көре аламыз.

Кірістер –  экономикалық тиімділіктің ұлғаюы, яғни бұл банктің  есеп беру кезіндегі активтердің  ұлғаюы немесе кредиторлық қарыздың төмендеуі. Яғни,  пайда табу бағытында  меншікті капиталдың өзгеруі.

Шығындар – бұл есеп беру кезіндегі экономикалық пайданың төмендеуі, яғни капиталдың кемуіне  алып келеді.

Нарықтық жағдайда  банк қызметінің мақсаты – операциядан  аз Пайда немесе шығын – банк қызметіне әсер ететін банктің әр түрлі пассивті және активті операцияларының  нәтижесіне, барлық факторларға әсер ететін көрсеткіштер.

Пайыздық кірістер – инвестициялық  қызметтен (БҚ бойынша дивиденттер, валюталық операциялар, айыппұлдар мен комессиондық төлемдер) түскен кірістер болып саналады.Комиссиондық сыйақылар келесілерден тұрады:

• мүлікті басқаруға берген  кірістің белгілі бір жылдық бөлігі;
• сеніммен басқаруға берген мүліктің жалпы соммасының бірлікті бөлігі.

Банктің кірістері операциялық  қызметтен түскен кірістен , операциялық  емес кірістерден басқа да кірістерден  тұрады.

Операциялық қызметтен түскен кірістерге есептелген және алынған  пайыздар; корреспонденттік шот және қызмет көрсеткені үшін комиссиондық сыйақылар, валюталық операциялардан түскен кірістер жатады.

Операциялық емес кірістерге қызмет көрсеткені үшін төлем, банктің  кәсіпорындар мен ұйымдардың шаруашылық қызметіне қатысқаны үшін төлемдер жатады.

Басқа да кірістер – айыппұлдардан, өткен жылдардағы пайыздар мен комиссиондық сыйақылардан , кәсіпорынның шаруашылық шотының кірісінен тұрады.

Коммерциялық банктің  шығыстары дегеніміз – банктің  қызмет көрсеткені және операциялар  орындағаны үшін кеткен ақшалай қаржылардың  шығындары. Шығыстар пайыздық және пайыздық емес шығыстардан тұрады.

Пайыздық шығыстар – теңге  және валюта түрінде есептелген және төленген пайыздар:

Пайыздық емес шығыстар;

• операциялық – клиенттердің телеграфтық және почталық  шығыстарышығын мен жоғары пайда алудан тұрады.
• корреспонденттік шот пен қызметтер көрсеткені үшін төленген комиссиондық сыйақылар, валюталық операциялар бойынша шығыстар және т.б жатады.
• банктің қызмет көрсетуін қамсызддандыру – басқару аппаратын қамтамасыз ету және шаруашылық (амортизациялық аударымдар, арендалық төлем және т.б) қызметтер мен комиссиондық сыйақылар.

Коммерциялық банктің  табысы – бұл банктің қаржылық нәтижесінің шығысқа қарағанда  кірістің өсуі болып табылады.

Жалпы табыс соммасы –  жалпы кіріс соммасынан жалпы  шығыс соммасын шегеркмен анықталады.Сондықтан, банктің кірісін және шығысын  талдаймыз.

 

 

 Кесте 14.

 Банктің қаржы нәтижелерінің талдауы

Көрсеткіштер	2008 жылы	2009 жылы	Ауытқуы (+;-)
1	2	3	4
Пайыздық кіріс Клиенттерге займдар	4376557	7482812	3106255
Инвестициялық бағалы қағаздар	579713	492315	-87398
Басқа да қаржы мекемелеріндегі  құралдар	13750	45871	-32121
	4970020	8020998	-3050978
Пайыздық шығындар Клиенттердің құралдары	-1819579	-1378353	-441226
Субординарлық қарыз	-195133	-914006	-718873
Несие мекемелерінің құралдары	-238630	-497362	258732
Ұзақ мерзімді бағалы қағаздар	-241200	-337499	96299
	-2494542	-3127220	632678
Резервтерді қалыптасты-руға дейінгі ссудалық шығын бойынша  таза пайыздық кірістер	2475478	4893778	-2418300
Есептелінген сыйақылар  бойынша активтердің құнсыздануы	-732695	-1809426	1076731
Пайыздық таза кірістер	1742783	3084352	-1341569
Комиссиондық және алым түріндегі  кірістер	1186280	1484225	-297945
Комиссиондық және алым түріндегі  шығыстар	-88039	-221934	133895
Комиссиондар және алымдар	1098241	1262291	-164050
Саудалық бағалы қағаздар бойынша шығындарды алып тастағандағы кіріс	33825	-45041	78866
Шетелдік валюталармен операциялар  бойынша шығындарды алып тастағандағы кірістер: - делинг	220372	464499	-244127
- бағамдық айырма	-92873	60238	-153111
- сақтандыру қызметінен  таза кірістер	31849	38484	-6635
Басқа да кірістер	54225	230998	-176773
Пайыссыз кірістер	247398	749178	-501780
Жалақы және соны төлеуге  байланысты	-1050970	-1564866	513896
Амортизация	-108765	-173501	64736
әкімшілік және операциялық  шығындар	-782395	-1111489	329094
	-123046	-67525	-55521
14 кестенің жалғасы
1	2	3	4
Пайыссыз шығындар	-2065176	-2917381	852205
Салық салуға дейінгі пайда	1023246	2178440	-1155194
Табыс салығы бойынша шығындар	-181645	-400778	219133
Таза пайда	841601	1777662	936061

 

2008 жылмен салыстырғанда   Банк кірісі 55%-ға өскен, 6863 млрд  теңге құрады.

Банктің кірісінің құрамында  алғашқы орында пайыздық табыс алады, оның үлесі жыл ішінде 160%-ға өскен. Соның ішінде, клиенттерге ұсынылған  несиеден түскен табыс – 5,24%, құнды  қағаздармен операциялар табыс  – 5,53%, өзге де %-дық табыс - 1%. Пайыздық табыстың жақсы динамикасын айқындайтын  фактор – ресурстық базаның өсімі  арқасында мүмкін болған несиелендірудің  көлемінің өсуі болды.

Пайыздық емес табыстар жалпы  табыстың 28% құрады, соның ішінде комиссионды  табыс 9,57% (2005 жылы - 15%). Мұндай нәтиже ұсынылатын қызмет аясының кеңеюінен, клиент базасының  көбеюінен және Банктің аймақтық желілерін нығайтудан қол жеткізілді.

Есепті кезеңде шығыстар 6008 млрд теңгеге жүзеге асырылды. Соның  ішінде пайыздық шығыстардың үлесі  – 30,04%, әкімшілік – шаруашылық шығыстар мен персоналға шығыстар – 30,04%, салық  төлемдеріне шығыстар - 5%, өзге де шығыстар - 27%.

Айта кету керек, Банктің  қызмет масштабының кеңеюі жағдайында әкімшілік шығыстар мен персоналға шығындар үлесі былтырғы жылмен салыстырғанда 1%-ға төмендеді. Бұл рационалды жоспарлау  мен бюджеттендірудің, сондай-ақ жалпы  қызметтің тиімділігі.

Жалпы, пайыздық емес және басқа  шығыстардың үлесі 2008 жылмен салыстырғанда 7%-ға төмендеді.

 

 

2.3 «Еуразиялық банк» АҚ-ның Рудный қаласындағы филиалының SWOT талдауы

 

 

SWOT талдау – бұл бүкіл әлемде қолданылатын диагностикалық процедуралардың бірі. Оны кез келген ұйым үшін іске қосылмаған ресурстар мен кәсіпорын қызметіне әсері бар қауіптерді бағалау, маңызды шығыс жағдайды анықтаудың бизнес-технологиясы. SWOT әдістемесі ұйымның басқару мен мәселелік жағдайын бағалудың тиімді, қол жеткізерлік,  арзан әдісі.

Экономикалық  жүйеде, менеджмент және маркетинг  салаларында да кез келген кәсіпорынға,фирмаға  болсын SWOT талдау жасалынады.

SWOT талдаудың ең тиімді артықшылықтарының бірі-оның көмегімен кәсіпорынның не болмаса менің мысалымдағы банктің әр қырынан таныткға мүмкіндік береді. Яғни екі ауыз сөзбен құрастырылған кесте оның жағдайын айқындап береді.

SWOT - талдау – бұл осы шағын және орта бизнесті несиелендіріп отырған банктің әлсіз және күшті жақтарын, оның қауіп-қатерлері мен мүмкіндіктерін  бағлау болып табылпады.

SWOT - талдаудың бірінші қадамы – өзіңізге тиісті күшті бағалау. Бірінші кезең банктің күшті жақтары мен әлсіз жақтарын анықтауға мүмкіндік береді.

Банктің күшті  жақтары – оның алға шыққан бағыттары  немесе қосымша мүмкіндіктерді ұсынушы  ерекшеліктер.

Банктің  әлсіз  жақтары – банктің  қызмет етуі үшін қажетті маңызды бір элементтердің  жоқтығы немесе дәл қазіргі кезеңде  банкті басқалармен салыстырғандағы  қолынан келмейтін жағдайлар, олар банкті қолайсыз жағдайға қояды.

Сонымен қатар, осы  шағын және орта бизнесті несиелендіру арқылы банктің болашақта не болмаса  жақын ортада алатын мүмкіндіктері  туралы да фактілер қозғалатын болады.

Ең соңғы фактор, ол банкті күтіп тұрған қауіп-қатерлер. Осы аты аталған қауіп-қатерлер, егер де алдын алмаған жағдайда, онда болашақта ол банктің қызметіне, дамуына кері әсерін беріп, оның қаржы  нарығындағы болашағына өз әсерін де тигізбей қоймайды.  Әрине болашақта  банк осы аталған факторлардың әр бірін ескерген түрде өз қызметіне  тиімді жолды анықтап, сол бағытпен жүреді деп ойлаймыз.

«Еуразиялық банк»  АҚ рудный қаласындағы филиалының SWOT – талдауы төмендегі кестеде көрсетілген. Мұнда SWOT – талдаудың құрлымы бойынша банктің әлсіз және күшті жақтары, мүмкіндіктері мен қауіп-қатерлері нақтыланып көрсетілген.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Кесте 15.

         «Еуразиялық банк» АҚ-ның Рудный қаласындағы филиалының SWOT талдауы

Күшті жақтары	Әлсіз жақтары
Мемлекетаралық қолдау Күшті дамыған филиалдық жүйе Кәсіби білікті мамандармен қамтамасыз етілуі Банк жүйесіндегі озық және жаңа технологиялар Әр түрлі жаңа нысандағы бағдарламалардың көбеюі -Тиімді деп саналатын кадрлық с аясат	Сыртқы қарыздар Кадр ағымы
Мүмкіндіктері	Қауіп-қатерлері
Банктің тез қарқынмен даму мүмкіндігі Қазақстан бойынша қаржы нарығының басым бөлігін басу мүмкіндігі ТМД бойынша қаржы нарығына шығу мүмкіндігі	Әлемдік, аймақтық  және республикалық, кең етек жайған қаржы дағдарысы Бәсекелестік күрестің шиеленісуі Инфляция Банк жүйесі бойынша заңнамалардың өзгеруі Қаржы нарығындағы жағдайдың ушығуы Пайыздық несиелердің жоғарылығынан, несиеге деген сұраныстың төмендеуі

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

2.4 «Еуразиялық банк» АҚ-ның Рудный қалалық филиалының экономикалық-математикалық моделі

 

 

«Еуразиялық банк» АҚ-ның  Рудный қалалық филиалында шағын  және орта бизнес, тұтыну және ипотекалық несие бойынша қарыз қалдықтарының  өзгерісін жобалау.

Рудный қаласындағы «Еуразиялық  банк» АҚ-ның ссудалық портфелб құрылымының  өзгерісінің жобасын құрастырайық.

Жобалау үшін керек мәліметтер 16 кестеде берілген.

 

Кесте 16.

2008 - 2010 ж «Еуразиялық банк»  АҚ-ның Рудный қалалық филиалының  несиелік портфелінің динамикасы 

Көрсеткіштер	2007ж	2008 ж	2009 ж
Ссудалық портфель, %	99,9	99,8	99,9
Тұтыну несиелері, %	55,1	54,0	54,4
Ипотекалық несиелер, %	34,1	34,0	33,3
Шағын және орта бизнесті несиелендіру, %	10,7	11,8	12,2

 

Осы кестені графикалық тұрғыға  енгізу үшін, кестені MS Excel –ге көшіріп одан соң, берілген үш бірдей саланың ішінен бірін таңдап, оны белгілеп алып  Вставка панеліндегі Гистограмманы таңдап, оның ішінен Гистограмма с группировкой деген түрін таңдап аламыз.

Нәтижеде, тұтыну несиесі  бойынша қарыз қалдықтары динамикасының  графикалық көрінісін аламыз.

 

 

Сурет 7. Тұтыну несиесі бойынша қарыздар қалдығының динамикасы

 

Тұтыну несиесінің жобаланған мағынасын анықтау үшін Макетті  таңдап, оның ішінен Линия тренда белгісін аша отырып, Линия прогноза түймесін басамыз. Нәтижеде біз күткен тұтыну несиесінің шығарымының өзгерісінің  келесі графигін вламыз:

 

 

 

 

 

Сурет 8. Тұтыну несиелері  бойынша қарыздар қалдығы өзгерісінің математикалық моделі

 

Алынған модельді қолдана  отырып, 2011 жылғы шығару көлемінің  жобаланған мағынасын есептейміз.Ол үшін х-тің орнына, модель теңдеуіне шартты мағына 2011 (4) қоямыз. Нәтижесінде:

 

У=-0,003*4+0,552

У=0,54

 

Тиісінше, 2011 жылға тұтыну несиелері бойынша қарыздардың  қалдығы ссудалық портфельден 54 % құрайды.