Шағын және орта бизнестің теориялық негіздері

Банктің  ұйымдастырылу  құрылымы басты екі әдіспен анықталады банктің басқарылу құрылымы және оның функционалдық бөлімшелері  мен қызметтерінің   құрылымы.  Басқару органын  тағайындаудың  мақсаты – банктің негізгі  қызметін іске асыру мақсатында, банктің  коммерциялық қызметіне  тиімді, үнемді және жедел жетекшілік ету  2006 жылы «Standard  Poor  s» ұзақ мерзімді валюта   рейтингін «ВВВ» деп бағалады. Және ұлттық валютада алынған ұзақ мерзімді рейтинг «ВВВ +!., қысқа мерзімді несие алу рейтниг ұлттық валютада «А-2» деңгейінде және шетелдік валютада «А-3» деңгейінде болды. Сонымен 2006 жылы  «Мoodу s  Investor  Service» шетел валютасындағы ұзақ мерзімді міндеттемелер бойынша рейтинг «Ваа2»

Банк қызметі   Қазақстандағы  бизнесті жүргізуге   тән экономикалық, саяси және әлеуметтік тәуекелдіктерге  икемді келеді. Бұл тәуекелдіктер  үкімет саясатындағы  экономикалық  жағдайларға, салықтық және   құқықтық  салалардағы өзгерістерге әкеледі.

«Еуразиялық банк»  АҚ-ның  Рудный қаласындағы филиалының басқару  құрылымы  келесілерден құралады:

• Директор.
• Директор орынбасары.
• Бас бухгалтер.

«Еуразиялық банк»  АҚ-ның  бөлімшелеріне мыналар жатады:

• несиелендіру бөлімі;
• валюталық реттеу бөлімі ;
• касса ;
• құқықтық бөлім;
• ақпараттық технологиялар бөлімі;
• қауіпсіздік қызметі;
• операциондық бөлім.

Енді осы аталған бойынша  басқару құрылымын келесі сызбада  көрсетеміз:

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Сурет 3.«Еуразиялық банк» АҚ-ның Рудный қаласындағы филиалының ұйымдастыру құрылымы.

 

Сызбада көрсетілгендей банктің  басқару құрылымының әрқайсысының атқаратын функционалдық қызметтеріне жеке-жеке тоқталып кетейік:

Сызбада көрсетілгендей жоғарыда аталғандардың барлығын директор яғни «Еуразиялық банк»  АҚ-ның басқарма төрағасы басқарады. Бұл банктің  бірінші жетекшісі болып табылады және банк  директорына келесі міндеттер  жүктеледі: «Еуразиялық банк»  АҚ-ның  қызметіне қатысты барлық сауалдар бойынша бұйрықтар шығару және нұсқаулар  беру; Барлық мемлекеттік және басқа  да органдарда, басқа банктерде банк қызметіне қатысты барлық сұрақтар бойынша өкілеттілікті жүзеге асыру; Банктің мүлкіне және қаражатына ие болу; «Еуразиялық банк»  АҚ-ның штаттық жұмысшыларының саны мен құрылымын бекіту;Алматыдағы  «Еуразиялық банк»  АҚ-на,яғни  бас мекемеге есеп беру;Еңбек келісім-шарты бойынша банктің лауазымды тұлғаларымен келісімдер жасау тсс .

 «Еуразиялық банк»   АҚ-ның директорынан кейінгі тұлға  ол директор орынбасары – ол  тікелей басқарма төрағасына  бағынады. Оған қойылатын талаптар: банктің әр бөліміне яғни, несиелендіру, валюталық, касса, құқықтық, ақпараттық  технологиялар, қауіпсіздік қызмет  бөлімшелерін бақылап, реттеп, олардың  қызметтерінің дұрыс немесе бұрыс  жүргізілуін қадағалап отырады.  Бас төраға алдында өзіне қарасты  бөлімшелер жайлы есеп береді.

 Бас бухгалтер – бұл мамандандырылған, арнайы бухгалтерлік және салықтық курстық сертификаттары бар, бухгалтер мамандығы берілген жеке тұлға. Бас бухгалтер де банктің бас төрағасына тікелей қарасты мәліметтер беретін тұлға. Бас бухгалтерге қойылатын талаптар:

• Бас бухгалтер«Еуразиялық банк» АҚ-ның директорының бұйрықтары мен жарлықтарына бағынады.
• бұл қызметті орындаушы заңға сәйкес қабылданып және қызмет көрсетіп отырған қызметінен заңға негізделіп босатылады.
• бас маман өз қызметінде ҚР заңдылықтарына, нормативтік құқықтық актілеріне, «Еуразиялық банк»  АҚ-ның есептік саясатына, бұйрыққа, банктің жарлығына, банктің ішкі еңбектік тәртібінің ережелеріне сәйкес басқарады.

Негізгі тапсырмалары: «Еуразиялық  банк»  АҚ-ның орталықтандырылған бухгалтерлік есебін дұрыс жүргізу;«Еуразиялық  банк»  АҚ-ның негізгі құралдар мен материалды емес активтердің  орталықтандырылған есебін жүргізу; тозуын есептеу және оның қорытындысын есепте дұрыс көрсету; Қаржылық есеп берудің  толық және уақытысында дайындау;баланс және балансқа қажетті қосымша мәліметтерді дұрыс, толық өңдеу; «Еуразиялық  банк»  АҚ-ның бюджетке төленетін  салықтар мен басқа да төлемдерін дұрыс есептеу; есеп беруді, декларацияны, есеп айрысуды құру тсс.

Бас бухгалтерге тікелей  қатыстысы бөлім  операционды  бөлім болып саналады. Операционды  бөлімнің атқаратын қызметтері:Депозитті  қабылдау бойынша операциясы. Заңды  жәнежеке тұлғалардан басқа қабылдау операциясы.Заңды және жеке тұлғадан тез арадағы депозит бойынша  банкпен қабылданған ақшасын  белгілі мерзімге төленетін сый  ақыны сақтау банк басқармасымен  бекітілген келісім шарт бойынша  жүргізеді, оның ішінде банктің және салымшының құқықтары, салымды сақтау және төлеу шарттары сақталады.  Тез арадағы салымдар ұлттық валюта (теңге), шетел валютасымен және де қолма қол немесе қолма-қолсыз түрде қабылданады.

Банктің салым келісім-шарттары екі жақтың қол қойылған күннен бастап өз күшіне енеді. Келісім-шарт толық  орындалғанша міндеттері  сақталынып жүргізіледі. Салымшының ағымдағы шотын  келісім –шартта салым сомасының  аудару мерзімі көрсетіледі.  Нарықта депозидті сәйкесінше ресурстардың бағасымен тез арадағы салымының сый ақы ставкасы салым бойынша анықталады. Банктің ағымдағы депозидтік саясаты, банк басқармасымен бекітіледі және келісім-шартта көрсетіледі. Сый ақы ставкасы дифференцияланған ақшаны сақталу мерзімімен бекітеді.

Салымды төлеу мерзімі:-келісім-шартта банктік салым бекітілгендей күнтізбенің жартысында салымды сақтау бойынша сый ақы төленбейді;келісім-шартта бекітілген банктік салым күнтізбенің жартысынан жоғары салымды сақтау сый ақы, келісімде көрсетілгендей нақты уақытқа сақталған салымға 50% шотын төлейді.

Салымшының мерзімі өткеннен кейін жаңа соманың түрін көбейтуге, төмендетуге құқығы бар және қайта  жаздыруға болады. Келісім-шарттың  мерзімі аяқталғаннан кейін салымшы  салымын қайтарып алмаған жағдайда, онда салым соммасы және сый ақы  банктің ағымдағы шотқа автоматты  түрде ауыстырылады, ол банктік салым  келісім-шартында көрсетілген.

Заңды тұлғалардан депозитті  қабылдау операциясы. Арнайы депозиттер заңды тұлғалардың ақшалары түрінде  салынады және ол спецификалық жағдайда тартылады. Банк салымын келесідей  қабылдайды: шетел заңды тұлғалардың  ақша салымдарын ҚР үкіметімен бекітілген кепілденген және кепілге алынған  салымның жағдайы және мөлшері;ақша-несие  ресурстарының заңы ретінде заңды  тұлғалармен салынған салымдары.

Жеке тұлғалардың салымын  қабылдау операциясы.Банк тұрғындардан салымды қабылдайды және тез арадағы  салымдарды ұлттық және шетел валюталарымен  қабылдайды. «Еуразиялық банк»  АҚ-ның  депозиттік саясаты ұлттық және шетел  валютасы бойынша салым қабылдау операцияларының ережесі және де ішкі құжаттар мен сәйкесінше жүргізіледі.

Директордың орынбасарына тікелей  қатысты бөлімшелер бұл несиелендіру, валюталық реттеу, касса, құқықтық, ақпараттық технологиялар және қауіпсіздік  қызметі бөлімдері табылады. Енді осы аталған бөлімдерге жеке-жеке тоқталып өтейік:

Несиелендіру бөлімі.Несиелендіру бойынша операцияларды жүргізеді  және ҚРҰБ нормативтік, құқықтық актімен  сәйкес банк несиелендіру операциясын  жүргізеді. Сондай-ақ несие саясатының тәртібі «Еуразиялық банк»  АҚ-ның  несиелендіру операциясын жүргізеді. Несие процедуралары және басқа  да құжаттар тездетілген, қайтарымды, төлемді, қамсызданған, мақсатты қолдану  жағдайында несие төлемінің тәртібі  белгіленеді.

Несие айналымы банк шотында  ашылған уақыттан бастап 6 ай ішінде банк клиенттері несиелерін алуға құқылы. Ұзақ, орта және қысқа мерзімді несие  классификациялары ұсынылады. Қысқа  мерзімді несиелерді несие департаментімен  ұсынылады, ал ұзақ және орта мерзімді несиелерді клиенттерге келесі мақсаттармен несие басқармасын іске асырады: айналым қаражатын толықтыру,негізгі  қаражатын жетілдіру,объектілерді қайта құру үшін,тұтыну және т.б. мақсаттарға.

Валюталық реттеу бөлімі. Бұл бөлім теңге және шетел валюта түріндегі ағымды операцияларды жүргізеді. Атап кетсек мұндағы операциялардың түрлеріне мыналар жатады:

- банк клиентерінің ұсынысымен  олардың банктегі шоттарындағы  ақшалардың есеп айырысуды іске асыру;

- инкассалық органдардың салық қызметінің және кеден органдардың бұйрығына сәйкес бюджетке төлем және басқа банктердің несие сомаларын есептеп шығаруын, банк клиенттерінің айып пұлдарын және т.б. орындау және түгендеу, қабалдау;

-   депозиттерді қабылдау және олардың сый ақысын есептеу;

-   қолма-қол ақшаларды қабылдау және төлеу;

- ҚР бекітілген валюталардың заңдарына сәйкес заңды тұлғалардың банктік шоттарына шетел валюталарын есепке алу.

ҚР заңға қайшы келмейтін  операцияларын жүргізу қорытындысы  мыналарға сай жүргізіледі: тауарларды экспортқа шығаруға алынған төлем,несие  несеме инвестиция түрінде,қайтарымсыз, қайтарымдылық жарнамалары және басқа да келіп түскендері,ішкі валюта нарығында алынғаны,Резиденттердің алдында резидент емес заңды тұлғалардың  өз міндеттерін орындамағанына байланысты қайтарымдар және т.б.

Заңды тұлғалардың тапсыруына байланысты олардың банктік шоттарына  шетел валюталарын ҚР валюталық  заңдылықтарына сәйкес олардың толытырылған құжаттарын есептен шығаруға мыналар  жатады:резиденент емес жұмысшыларға еңбек ақы және жұмысшылардың  шетелдерге қызметтік іс-сапар шығындарына  байланысты төлемдері; ауыстыру операцияларын  жүргізу; резиденент еместің пайдасына  ақшаларын аудару және төлемдерін іске асыру; шет ел валюта түріндегі алынған  несиелердің міндеттерін орындау;корпоративтік  карта шотын Ұлттық Банктің нормативтік  құқықтық актілеріне сәйкес берілген қарым-қатынасты реттеу негізінде  толытыру тсс.

Клиенттің, заңды тұлғалардың  ұлттық және шетел валюта түріндегі  валюталық операцияларды жүргізу  нәтижесінен түскен соммалар және клиенттің  банктік шотына есепке алынады және олар ҚР заңдарының актілеріне сәйкес міндетті түрде клиенттің төлемдерін іске асыруға дейін ақшалар пайдаланылмайды.

Банктің корреспонденттік шоттарына  клиенттің пайдасына түскен барлық ақшалар банкте үш жұмыс күнінде  акцептелінеді және клиентің алған  күні соммалар төлем құжаттарының шарттарына сәйкес «ҚР аумағындағы аударымдар және төлемдер» ҚР заңдылықтарына сәйкес банктік шоттардың барлық реквезиттерімен  есепке алынады. Төлем құжаттарда көрсетілген  мәліметтерге және банк шоттарының реквезиттеріне сәйкес банк (шоттарының) ақшаларды  транзидтік шотқа есепке алады. Сонымен  қатар қосымша жазбашы түсініктемелердің  негізінде банк алушыдан ағымды белгіленген  мерзімде себептерін көрсетіп ақшаны қайтарады. Банк клиентінің ұсынысы  бойынша шотта қалған ақшалар  негізінде есеп айырысуды іске асырады. Жіберуші банк төлем талабын акцептелгенге  дейін өзінің банк шоттарындағы ақша соммаларын төлем талапты орындауға  қажетті сомманы қамтамасыз етуге  міндетті.

Жіберушінің шотында ақшалардың жетіспеушілігі немесе жоқтығы болған жағдайда төлем құжаттары, сонымен  қатар жіберушімен акцептелінген  сомма №2 клиенттің банктік шотына ақша соммалары аудырылмағанға дейін, оларды орындауға қажетті сомма  және бір ішінде сақталынады. Белгіленген  мерзім өткен соң төлем құжаттары  қызмет орындалмаса да қайтарылады. Банк қызметіне комиссиондық сый-ақылар клиенттің банк шотынан келісім-шартқа негізделе есептен шығарылады.

Жолдағы чектер.Шетел банктерінен жолдағы чектерді сатып алу және оларды шет елдерге жіберу банк ережелерімен, банк аралық келісімдерге негізделеді. Банк бақылау материалдары қолда бармен өңделеді. Жолдағы чектерді шетел банктеріне жіберу олардың жиналу мөлшеріне қарай өңделеді.Шетел банктерінің коммерциялық чектері жеке тұлғалардың және заңды тұлғалардың тіркемелік жарнамаларын төлеуге арналған. Чектер клиенттің өтініші бойынша негізделіп тек АҚШ долларымен жазылып беріледі.

«Western Union» жүйесі. «Western Union» жүйесі бойынша ақшалай аударымдарды төлеу немесе жіберу жедел түрінде іске асырылады. «Western Union» жүйесіндегі барлық ақшалай аударымдар және төлемдер ҚР валюталық заңдылығына сәйкес жүзеге асырылады. «Western Union» жүйесінің халықаралық төлем клиенттері болып жедел түрде ақша алуға немесе жіберуге қажетті жеке тұлғалар табылады.

Жіберулер және төлемдер банкпен  клиенттің шотын ашпай-ақ іске асыруға  болады. Сондай-ақ ақша соммаларының аударымы 10000 АҚШ долларынан аспауы тиіс. Жедел  аударымдар коммиссия банк тарифына сәйкес алынады. Барлық есеп айрысу АҚШ  долларымен өңделеді, аудырымға төлем  жіберуші клиенттен ұстанылады. 1-2 минуттан кейін жіберілген аударымдар әлемдегі 150 елдегі «Western Union» мекемелерінің  барымен пайдалануға болады. Банктерге  және өкілетті орындарға қолма-қол  шетел валюталарын сату.Сату келісім-шартқа сәйкес банктің келісімімен, келісім  шартқа негізделе іске асырылады. Қолма-қол  ақшаларды сату қолма-қолсыз валютамен  немесе теңгемен іске асырылады. Саудалық емес бөлімдердегі операциялар жоғарыда көрсетілген құжаттармен, сенім  хаттарға сәйкес банк кассасынан қолма-қол  ақшаларды алуға шығыс-кассалық құжаттары құрылады. Жеке тұлғаларға қолма-қол шетел валюталарын сатып  алу және сату.Операциялар тек  қана ауыстыру бөлімдерінде іске асырылады. Жұмыс күнінде бағамды өзгерту  жазбаша бұйрықтарға негізделе  істеуге болады. Әрбір шетел валютасын  сатуда эквиваленттік сомма мөлшері 10000 АҚШ долларынан аспауы тиіс, міндетті түрде анықтама сертификаты толтырылуы керек. Клиенттің ұсынысы бойынша  анықтама сертификат кез-келген соммаға  беріледі.