ҚР жеке тұлғаларды несиелендіру

Кіріспе

      Нарықтық  экономикада несие – банк жүйесінде  маңызды рөл атқарады. Несиенің  экономикадағы алатын орны елеулі  екеніне ешбір күмән жоқ. Олай  болса, бұл тақырыптың өзекті  екеніне көз жеткізуге болады. Жұмыстың мақсаты капиталдың, яғни  қарызға берілген ақша капиталының  жүру формасын несие, ақша капиталының  ақша айналуын және несие берушінің  қарыз алушы арасындағы қатынастарды  көрсетеді. Оның көмегі арқылы  жеке тұлғалардың мемлекеттің  бос ақша қаражаттарын шоғырландырып,  қарыз капиталына айналуы және  белгілі уақытқа қолдануға ақылы  түрде беріледі.

    Несиенің  маңызы, сонымен бірге оны қолдау аясы елдің экономикалық жағдайына  байланысты үнемі өзгеріп тұрады. Айталық, экономиканы орта-лықтанған  жоспарлы түрде басқарудан нарықтық экономикаға өтуге байла-нысты  біздің елімізде коммерциялық және ипотекалық, лизингтік, трастылық қаржылық банктік  операцияларды пайдалану жаңғыртылады, сонымен бірге несие қатынастары  мен несиенің көлемі, несие ставкасы де өзгереді.

    Сонымен қатар несие қатынастарының нақты  көрінісін несиенің формалары мен  түрлері сипаттайды. Несиенің негізгі  екі формасы: коммерциялық және банктік  несие болады. Бұл екі несие  бір-бірінен несие субъектілері, құрамы, қарыз объектісі, динамикасы, пайыз мөлшері және қызмет ету  аясы бойынша ажыратылады. Несиенің түрлері бұл белгілі бір түрдегі  экономикалық қатынас ретіндегі  несиеден келіп шығатын белгілі  бір қасиеттерге ие.

    Қазақстан Республикасының қазіргі уақыттағы  экономикалық жағдайы, оның ішінде несиелі-ақша жүйесінде үлкен өзгерістер болып  отыр. Несие толығымен экономикамен және оның жеке секторларымен тығыз  байланысты. Сондықтан да бүгінгі  таңда Қазақстанда күрделі өзгерістер болуда, яғни елдің экономикасының дамуы мемлекеттің несие саясатымен тікелей байланысты. Осы жерден байқайтынымыз  несие қазіргі уақыттағы экономиканың тірегі болып табылады. ²Несие² деген сөздің өзі латын тілінен аударғанда сенуді білдіреді, белгілі бір тұлғаның мойнына алған міндетін орындауға сенім көрсетуге дегенді білдірсе, екінші жаығынан несие банктердің филиалдарымен несиелік мекемелердің қанат жаюымен ұштасып, сол арқылы қазақ даласының қойнауының капиталын кеңейту.

       Курстық жұмыстың өзектілігі: Банктік несие - ең қолайлы және көптеген жағдайда орны ауыстырылмай қаржылық қызметтердің формасы ретінде ол нақты қарыз алушының қажеттілігін ескереді және олардың қарыз алу жағдайына көндігуіне мүмкіндік береді. Қазіргі таңда адам және оны қоршаған орта күннен күнге дамуда. Даму технология саласында, экономика, әлеуметтік сала  мен адам өміріндегі күнделікті болатын жаңашылдар.  Осы   заманға сай болуға кей кезде адамдардың қаражаттары жеткіліксіз болады. Бұл жағдайда мемлекеттің тигізер пайдасы зор. Мемлекет жеке тұлғаларға белгілі бір уақыт аралығына қарыз береді. Яғни, несие. Белгілі бір пайыз мөлшерлемесінде. Қазіргі таңда коммерциялық банктер кез-келген тауар түріне не болмаса мүлікке несие береді. Жеке тұлғаларға берілетін несие түрлері дамып, көбейіп келеді. Несие арқылы адамзат баласы өз қажеттіліктерін қанағаттандыра алады.

Курстық жұмыстың мақсаты: Республикадағы жеке тұлғаларды несиелендіру жағдайы мен дамуын қарастыру.

    Курстық жұмыстың міндеті:

    -несиенің  мәні мен қажеттілігін, формалары  мен түрлерін, жеке тұлғалар үшін  несиенің  қажеттілігін, олардың  төлем қабілеттілігін, қайтарымдылығын,  тиімділігін қарастыру.

    -коммерциялық банктердің жеке тұлғаларға беретін несие түрлерін талдау.

    -сондай-ақ несиенің мемлекет үшін қажеттілігін, мәні  мен маңызын қарастыру.

Осы курстық жұмыстың зерттеу объектісі – Республикадағы жеке тұлғаларды несиелендіру жағдайы мен дамуы.

Бұл курстық  жұмысты жазу барысы әдістемелік  нұсқауға сай орындалған және отандық, шетелдік әдебиеттер тізімі, кезекті  басылымдар  қолданылған. 

    1.  Банк жүйесіндегі несие мәні 

       1.1 Несиенің мәні мен қажеттілігі  

    Өндіріс, ұдайы өндіріс процесінің бастапқы пункті, шешуші жағдайы бола отырып, басқа фазалармен тығыз байланыста. Ұдайы өндіріс процесі материалдық  игіліктердің қоғамдық өндірісі процесінің үздіксіз жаңаруы ретінде, оның әр түрлі  сатыларының біртіндеп ауысуын  ұлғайтады. Әрбір саты – өндіріс, үлестіру, айырбас және тұтыну белгілі  бір мағынаға ие.

    Ұдайы өндіріс фазаларының бірлігі  мен өзара әсері тауар-ақша қатынастарының, құнның тауарлық және ақшалай формаларының бар болуымен қамтамасыз етіледі.

    Ұдайы өндіріс процесі фазаларының  өзара әсері тауарлық шаруашы-лықтағы  несиенің орнын айқындауда және оның мәнін ашуда елеулі мәнге ие. Өндірісте  несиелік қатынас тек бірінші  жағы – алынған несиені өндірістік мақсатқа пайдаланушы қарыз алушы  ғана қатыса алады. Екінші жақ –  кредитор өндірістік процестің сыртында қалады. Демек, несие бірегей ұдайы  өндіріс процесінің субъектілері арасындағы экономикалық байланысты білдіреді. Сондықтан  несиенің мәні ұдайы өндіріс процесінің бір сатысымен ғана байланыстыруға болмайды[1,25б].

    Несие құнының белгіленіп үлгерген қызметіне  байланысты болатын қатынастарды білдіреді.

    Несие тек өндірісте ғана пайда бола алмайды, өйткені мұндай өнім әлі  жасалған жоқ, ал оның бөліктері ұдайы  өндіріс процесінің сәйкес қатысушыларының  иелігіне түскен жоқ. Сондықтан несиеге  бастаманы өндіріс сатысы емес өнімнің  қозғалысының келесі сатылары береді. Осы мағынада несиелік қатынастар бұл  өндірістегі қатынастар емес, оның сыртындағы қатынастар болып табылады.

    Осылайша, өндіріс сферасының айқындаушы мағынасы ойы несиелік қатынастардың түпкі  мәнін есептеуге негіз болмайды, демек соңғысының мағынасын толық  бере алмайды. Айырбаспен өзара әрекет процесінде өндірістің белгілі бір  мағынасы бар.

    Өндірілген  өнім мен оның бөліктері индивидуумдардың қолдарына тиместен бұрын айырбасты  бастауға болмайды.

    Сондықтан айырбас өндіріске кіретін акт, өндірісте тікелей бар болады немесе онымен анықталады.

    Өз  кезегінде, үлестіру және айырбас біртұтас алғанда өндіріспен және бір-бірімен  өзара әрекетте болады, өндіріс осы  бөліктермен анықтала алады. Мысалы, нарық ұлғайған кезде, яғни айырбас  сферасы, өндіріс көлемі өседі және оның дифференциациясы тереңдей түседі. Үлестірудің өзгерісімен өндіріс  те өзгереді, мысалы капиталдың шоғырлануымен, қала мен ауыл арасындағы әр түрлі  үлестірумен т.б. үлеструімен байланысты, бірақ ол үлестіру қатынасын білдіреді. Үлестіруге екі маңызды жағдай тән: 1-үлестіру пропорцияны белгілейді, онда әрбір индивидуум өндірілген өнімге қатысады; 2-ол қоғамнан келіп шығатын  көз ретінде анықталады.

    Айырбастың  үлестіруден айырмашылығы, біріншіден, ол индивидиумға үлестіру кезінде алған бөлігін айырбастағысы келетін белгілі бір өнімдерге қол жеткізеді, екіншіден, айырбас жекелеген қажеттіліктерге сәйкес бөлініп қойғанды қайта бөледі, сонымен бірге индивидиумнан шығатын кез ретінде анықталады.

    Несиенің  ұдайы өндіріс процесінде бұлай  әсер етуі өнім өндіріліп және ұдайы  өндіріс субъектілерінің игілігіне  түскен кезде, ал айырбас фазасында  субъектілердің біреуінде қозғалысы  тоқтаған уақытша босаған құн  мен басқа субъектінің оны  қосымша пайдалану қажеттігі  арасында қарама-қайшылық пайда болған кезде мүмкін болады. Несие өндіріс факторы бола келе, өндіріс пен үлестіруден шыға отырып қайта бөлу категориясы ретінде өзінің дербестігін жоғалтпайды, шынында тауарлар айырбасының формасы ретінде болады.

    Несие айырбас сатысында пайда бола отырып қарыз мәмілесінің формасы  ретінде құн қозғалысының үздіксіздігін  қамтамасыз етуге тиіс. Құн қозғалысы  несие қозғалысының ядросы болып  табылады. Айырбас процесінде мәміленің  екі түрі ажыратылады: қарыз мәмілесі және сатып алу-сату мәлімесі. Мәміле түрлерінің жіктелуі бірінші сызбада көрсетілген(сызба-1).Несие қарыз мәмілесі ретінде тауарлар айналысы процесіне себепші болады. Қарыз мәмілесі тауар айналысының ерекше формасы және сатып алу-сату мәмілесіне қарсы қойып салыстыру арқылы сипатталуы мүмкін[2,407б]. 

    қаө 

    Сызба-1. Айырбас процесі кезіндегі мәміле түрлері.

        Олардың арасындағы негізгі айырмашылық мынада: сатып алу-сату кезінде тауарларды өзара ұсыну бір мезгілде жүреді, қарыз мәмілесі кезінде эквиваленттің қайтарылуы кейінге қалдырылуы. ²Сатушы тұтыну құны ретінде тауарды шеттете отырып, оның өзіндік айырбас құнымен және ақшаның тұтыну құнын жүзеге асырады. Бұған керісінше, сатып алушы айырбас құны ретінде ақшаны иелігінен шығара отырып ақшаның тұтыну құнын және тауардың бағасын өткізеді. Осыған сәйкес тауар мен ақша орындарының ауысуы жүреді. Осылайша екі жақты полярды қарама-қайшылықтың жолды процесі енді қайтадан өз барысында тағы да екіге жарылады. Сатушы шын мәнінде тауарды өзінен шеттетеді бірақ оның бағасын бастапқыда тек идеалды түрде ғана белгілейді. Ол тауарды өз бағасы бойынша сатты. Алайда ол баға тек кейінірек, белгіленген мерзімде өткізіледі² Несие ақшаның төлем құралы функциясындағы ақшасы болып табылады. Ал эквивалент қайтарылуының кейінгі қалдырылуы құн қозғалысының сатып алу – сатудан дербес, сапалық жағынан ерекше қозғалыс формасын жасайды. Сондықтан қарыз мәмілесін сатып алу – сату мәмілесінің бір түрі деп ойлауға болмайды.

    Айырбастың  екі контрагентінің бірегей келісімі ретінде алынған сатып алу  – сату мәмілесі олардың арасында кездейсоқ, өткінші байланысы жүзеге асырады. Бұл байланыс екінші сызбада көрсетілген(сызба-2). 

Сызба-2. Сатып алу – сату арасындағы байланыс.

         ²А² тауарды ²В²-ға береді және одан ақша алады. Олардың арасында тікелей байланыс тек тауарлар мен ақшалар қозғалысы мерзімінде ғана орнатылады. Тұтастай алғандағы сатып алу–сату мәмілесі барлық қоғамда барлық тауар иелерін байланыстырушы фактор қызметін атқарады, бірақ бұл мәміле өзінің жекелеген көріністерінде кездейсоқ өткінші байланысты жасайды. Әрбір қарыз мәмілесі, тіпті жеке алынғаны да, басқа осындай мәлімелермен немесе экономикалық қатынастың басқа формаларымен байланыстан тыс мәмілесінің контрагенттері арасында ұзаққа созылған қатынасқа көшеді. Өзара ынтымақ мақсаттың бірлігі пайда болады.

    Сатып алу–сату мәмілесі кезінде тұтыну құнының қозғалысы жүреді, ал құн  мәмілесі контрагенттерінің қолында  қалады. Қарыз мәмілесі кезінде тұтыну туралы, тап осындай тауар туралы айтқанда сатып алушы қолында  бірдей құн қалады, бірақ әр түрлі  формада: сауда мәмілесіне дейін  де және одан кейін де олардың қолында  иеліктерінен шығарған құн болады, бірақ біреуінде ол тауар фармасында, басқасында ақшалай формада болады. Қарыз кезінде ²ақшалай капиталист бұл мәміледе құнды беретін жалғыз тұлға болып табылады, бірақ ол оны артынан оның қайтып келуі арқасында ғана сақтайды. Қарыз кезінде тек бір торап қана құнды алады, өйткені оны бір торап қана береді².

    Сатып алу-сату мәмілесі кезінде меншік қозғалысы  жүреді: ²А² тауарды ²В²-ға сатады. Бұл мәміленің нәтижесінде тауарға меншік ²А²-дан ²В²-ға өтеді. Ал қарыз мәмілесі кезінде меншік қарыз берушіде сақаталады: ²А² ²В²-ға қарыз береді. Ақша билігі бір экономикалық байланыстардың заттың көрінісі болып табылады және олар өздерінің әрбір қызметтерінде бұл байланыстардың әр түрлі типтерін бейнелеп көрсетеді. Осыдан келіп, қарызды тауар айналысының формасы деп түсінетін болсақ, онда несиенің қарыз мәмілесі ретінде анықтамасын осы формаға ұқсас, яғни өндірістік байланыстың белгілі бір типі деуге болады[3,124б].