ҚР жеке тұлғаларды несиелендіру

    Сонымен қатар, Қазақстанда несие берудің  қарқынды дамуын айқындайтын факторларға мыналарды жатқызуға болады:

    -несиеге өмір сүруден қорықпайтын тұрғындар саны артып келеді;

    -банктердің сыйақы ставкаларының төмендеу үрдісі байқалады;

    -банктер несие берудің жаңа түрлерін көбейту жөнінде өздерінің қызметін айтарлықтай жандандырды;

    -экономикалық өсудің жоғары қарқыны үнемі ақша қаражаттарының жетіспеуінен байқатады.

    Осы жағдайларда банктер берілетін  жаңа несиелердің спектрін әжептәуір  кеңейтті және олардың көлемін арттырды, ал қазір несие беру олардың артықшылықты қызмет түрі болып қалды. 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

3. Республикадағы жеке тұлғаларды несиелендіруді жетілдіру жолдары 

3.1 Жеке тұлғаларды несиелендірудің дамуы 

    Қазіргі кезде банктердің барлық активтерінің 60%-ға жуығы экономиканы несиелеуге бағытталған. Отандық банктердің жеткілікті дәрежеге капиталдануын ескерсек (орташа алғанда 52 млн. АҚШ долл. шамасында), несиелердің мұндай арақатынасы қалыпты болып есептеледі. Әлемдік тәжірбиеде орташа универсал банкте оның активтерініңдегі несиелердің үлесі 60-65 %-ды құрайды.

          Бүгінгі таңда Қазақстандағы  несие нарығы мынадай үрдістермен  сипатталады. Несие валюталарының  ішінде бұрынғыдай шетел валюталары басым болып отыр. Дегенмен, 2010 жылдың басынан бері несиені ұлттық валютамен  беру үлесінің бірқалыпты өсу үрдісі байқалады, бұл ең алдымен, теңге  бағамының АҚШ долларына қатысты  нығая түсуімен түсіндіріледі. Қарыз алушы ол несие алған кезде несие алған шетел валютасы бағамының төмен түскені пайдалы.Қазіргі кезде қалыптасқан жағдайда көптеген қарызшылар үшін теңгенің пайдасына шешім қабылдаған дұрыс болады.

    Сонымен қатар қысқа мерзімді несиелермен  салыстырғанда орта және ұзақ мерзімді несиелердің бұрынғыдан да өсіп бара жатқанын атай кету керек. Соңғы үш жылда олар тиісінше 5,2 және 3,7 есе, ал 2010 жылдың басынан бері - тиісінше 10,5%-ға және 8,4 %-ға артты. Ұзақ мерзімді несиелердің басым бола түсуі – ең алдымен экономикалық субъектілердің ертеңгі күнге деген сенімінің және жалпы экономикалық жағдайының тұрақтылығының куәсі.

      Шетелдік инвесторлар өз қызметі  үшін мемлекет таңдаған кезде,  әсіресе экономиканың тұрақтылығы  өз кезегінде негізгі факторларының  бірі болып табылатынын айта  кеткен жөн. Экономикаға деген  сенімінің артуы біздің халықаралық  рейтингімізге өз әсерін тигізеді  Қазақстан ТМД аумағында бірінші  болып инвестициялық деңгейдің  рейтингісін алды, мұның өзі отандық  коммерциялық банктерге берілетін  синдикатталған қарыздардың көлемінің  артуына, яғни олардың ел ішіндегі  несие қызметінің жандана түсуіне  себін тигізеді. Қарызшылардың сипаты бойынша несие құрылымына келсек, несиелік қызмет көрстеу нарығында банктердің негізгі қарызшылары болып бұрынғыша корпоративтік клиенттер қалып отыр. Олардың үлесіне 2010 жылдың 1 мамырындағы жағдай бойынша барлық несиенің үлес салмағы жыл басындағымен салыстырғанда 0.9 пайызға өскеніне қарамастан, әлі де шамалы ғана. Қалай да жеке тұлғаларға берілген нсие үлесінің мұндай өсуі банктердің тұрғындарға ұсынатын несиелік қызмет көрсетуінің кеңеюімен түсіндіріледі. Сөйтіп, мысалы, азаматтардың тұтыну мақсаттарына берілген несие үлесін атай кету керек.

Азаматтардың  тұтыну мақсатына берілген несие  үлесінің негізгі көрсеткіштері  келесі кестеде көрсетілген.  
 

Кесте-10. 2008-2010 жылдар аралығында азаматтардың тұтыну мақсаттарына берілетін несиелердің өсу динамикасы

      2008 жылдың басынан бастап 2010 жылдың  сәуірін қоса алғанда бұл несиелердің  үлесі 2.4% -дан 5.2%-ға дейін өсті. Бұл үрдіс тұрақты сипат алып отыр.

      Бұл ең алдымен, тұтыну несиелерін беру бойынша мәмілерді жүзеге асыру нәтижесінде әртүрлі экономикалық субъектілер алып отырған көптеген пайдаға байланысты. Тұтыну  несиесі де маңызды әлеуметтік роль атқарады, себебі ол азаматтарға тұрмыс бұйымдарын және  ұзақ пайдаланатын әртүрлі құндылықтар сатып алуға мүмкіндік береді. Сондықтан несиелік қызмет көрсетудің бұл түрінің даму болашағы мол.

    Банктердің  экономика салаларын несиелендірудің  қалыптасқан артықшылықты жақтарына  қатысты өнеркәсіпке, ауыл шаруашылығына  және құрылысқа бағытталған несиенің өсу қарқынының экономиканың басқа  салаларына  арналған несиенің өсу  қарқынан алда келе жатқаны жөнінде айтуға болады. 

Кесте- 11.Банк несиелерінің экономика салалары бойынша үлес салмағы,% 

    Дегенмен, қазір банктер беретін несиенің басым көпшілігін сауда операцияларын  жүргізу үшін қарыз алушылар қолданады, бұның үлес салмағы қазіргі кезде  әжептәуір жоғары (29,4 %).

    Бүгінгі күні банк қарыз алушыларының негізгі  бөлігі - сыннан өткен ойдағыдай дәрежеде тиімді жұмыс істеп тұрған кәсіпорындар.

      Келешекте экономиканың нақты  сектроының негізгі салаларының  дамуындағы оң үрдісті сақтау  және қаржы нарығындағы жағдайдың  тұрақтылығы, сондай-ақ инфляция  қарқынының баяулауы мен айырбастау  бағамының төмендеуі қарыз алушылардың несие алу қабілетіне жағымды әсерін тигізетін болады.

    Кесте-12. Банктердің несие портфелінің  жиынтық сапасын сипаттайтын  көрсеткіштердің өзгерісі, % 

    Экономиканың  тұрақты дамуы, қаржы нарығының  тұрақтана өсуі, инфляция қарқының баяулауы  және теңгені айырбастау бағамының әжептеуір тұрақтауы  қаржы нарығындағы операциялардың кірістілігінің төмендеуіне әсерін тигізді. Сөйтіп, 2009 жылы заңды тұлғаларға теңгемен берілген несиелер бойынша орташа алынған сыйақы ставкасы жылдық 15,3%-дан 14,1%-ға дейін, жекетұлғалардікі-жылдық 24,5%-дан 21,5%-ға дейін төмендеді. Алайда 2010 жылдың басынан бері жеке тұлғалардың несиелері бойынша ставка 16,9%-ға, жеке тұлғаларға несиелер 22.5%  жылдыққа артты. Бұған құрылыс, ауыл шаруашылығы, туризм сияқты салалардың маусым кезінде айтарлықтай жандануының нәтижесінде несие ресурстары құнының артуы себеп болды. Сонымен, өткен жылдарда отандық несие нарығының жұмысындағы сапалық және сандық көрсеткіштерде айтарлықтай  табысқа қол жетті. Мысалы, Ұлттық банк мезгіл-мезгілкоммерциялық банктердің өкілдерімен кездесулер өткізіп тұрды, онда банктің несие саясатын жетілдірудің мүмкіндіктерін талқыланды. Сондай-ақ  банк несиелері бойынша сыйақы ставкаларын төмендетуге байланысты экономикалық жағдайлар сипатталған хаттар жолданды, 2009 жылғы қарашада Ұлттық банкте қайта қаржыландырудың ресми ставкасы  7,5% , ал 2010 жылы 7% төмендетілді. Құрамына банктердің, Ұлттық банктің, сондай-ақ Үкіметтің өкілдерімүше болып кірген жұмыс тобы құрылып, осы мәселе бойынша жұмыс істеп жатыр. Сонымен, соңғы жылдардағы үрдіс Қазақстанның несие нарығы тұрақты даму үрдісінде екенін растайды. 2009 жылы Ұлттық банк Қазақстаннның қаржы секторын дамытудың алдағы 4 жылға арналған тұжырымдамасын әзірледі. Бұл жалпы қаржы жүйесінің алдында тұрған стратегиялық міндеттерді айқындайды. Осыған байланысты, қаржы нарығын дамыту жөнінде айтар болсақ, аталған тұжырымдама    шеңберінде мынадай іс-шараларды жүзеге асыру жоспарланып отыр. Несиелендірудің тиімді жұмыс істейтін үш деңгейлі жүйесі құрылды[20,5б].

    Бірінші деңгейде негізінен ірі және орташа клиенттерге қызмет көрсететін банктер  болды.

    Екінші  деңгейде шамалы клиенттерге қызмет көрсететін банк операцияларының жекелеген  түрлерін жүзеге асыратын ұйымдар болады.

    Үшінші  деңгейде  негізінен шағын, ұсақ клиенттермен жұмыс істейтін, микронесие беретін ұйымдар жатады.

    Сондай-ақ ипотекалық несие және тұрғын үй құрылысына арналған қаражат беру жүйелерін  дамытудың нормативтік құқықтық негізін жетілдіруді жалғастыру жоспарланып отыр. 

3.2 Республикадағы банктік несиелеу жүйесіндегі мәселелерді шешу  жолдары. 

    Егер біз қазіргі уақытта экономикамыздың дамуына әсер ететін күшті факторлардың бірі ретінде банк секторын атап өтетін болсақ қателеспеген болар едік. Жалпы олардың мемлекетіміздің өмірінде ойнайтын ролі және соған қатысты маңыздылығы айтпаса да түсінікті.

    Ал банк үшін, оның ішінде коммерциялық  банк үшін пайда табу барысында  активті операциялар ішіндегі  несиелермен жасалатын операциялар,  оның пайдалылығына байланысты, аса маңызды болып табылады. Бірақ  та бұл операция түрінен пайда  табу барысында банк өз тарапынан  қиындықтарға кездеседі. Осындай  қиындықтардың бірі проблемалық  несиелер.

   Банкі өзінің несие саясатын  жүргізу барысында проблемалық  несиелерді болдырмауға бағытталған  әрекеттері өте маңызды. Банк  несиелік келісім бойынша клиетпен  міндеттеменің орындалуын қатаң  бақылап отырады. Оның мақсаты-ссуда  бойынша төленетін пайыз және  кезекті төлемдерін уақытылы  және тұрақты төленуін қамтамасыз  ету.Әрине әрбір ссуда түрі  бойынша ойламаған жағдайлардың  өріс алу қаупінен өзінің тәуекелі  болады.Банк бұл тұрғыдан әр  түрлі саясат жүргізуі мүмкін, мысалы банк тек қана абсолютті  сенімді қарыз алушыларға ғана  несие беру саясатынын жүргізуі  мүмкін, бірақ мұндай жағдайда  ол көп пайдалы мүмкіндіктерді  жіберіп алуы мүмкін. Сонымен  бірге егер несиені қайтарумен  қиындықтар туса, банк үшін бұл  өте қымбатқа шығып кетеді.Сондықтан  ең оптималды саясат сақтық пен ресурстарды табысты орналастырудың барлық потенциалды мүмкіндіктерінің максималды пайдалануы арасындағы балансты сақтауды қамтамасыз ету болып табылады.