Лекции "Бағалы қағаздар және қор нарығы"

Акционерлердің саны жүзден асатын қоғамда акционерлердің жалпы жиналысында құрамы үш адамнан кем болмауға тиіс есеп комиссиясы сайланады.Ол жалпы жиналыстың кворумын анықтайды,жиналыста дауыс беру қортындыларын шығарады.Дауыс беру «қоғамның бір акциясы бір дауыс»принципі бойынша жүзеге асырылады.

Қоғамның басқару билігі қолында акциялардың бақылау  бумасы бар ірі акционерлерде  болады.Акциялардың бақылау бумасы деген қоғамда үстемдік беретін акциялар саны.Ол меншік иесіне қоғам қабылдайтын шешімдерді айқындауына құқық беретін белгілі бір акциялар бумасының қоғам шығарған жарғылық капиталының мөлшеріне проценттік арақатынасы.Іс жүзінде акционерлердің жалпы жиналысында дауыс беретін акциялардың бес және одан көп процентін иеленген акционерлер шешуші дауысқа ие.

Қоғамның басқару органы-директорлар кеңесі.Оның міндетіне қоғам қызметінің бағыттарын айқындау,акционерлердің жылдық және керек жағдайларда кезектен тыс жалпы жиналыстарын өткізу,олардың күн тәртібін бекіту,қоғам шығарған акцияларды,облигациялар мен өзге бағалы қағаздарды сатып алу туралы шешім қабылдау,таза табысты,резервтік капитал мен қоғамның өзге қорларының қаражатын пайдалану тәртібін айқындау және т.б.

Ағымдағы қызметке басшылық жасауды,яғни акционерлердің жалпы жиналысының және директорлар кеңесінің шешімдерін қоғамның атқарушы органы жүзеге асырады.

Қоғамның атқарушы органының  қаржы –шаруашылық қызметін бақылауды  жүзеге асыратын орган-тексеру комиссиясы.Ол кемінде үш мүше құрамында құрылып,бес жыл мерзімге сайланады.Тексеру комиссиясы кез-келген уақытта өзінің бастамасымен,акционерлер жалпы жиналысының,қоғамның директорлар кеңесінің тапсырмасы бойынша және акциялардың 10 процентінен астамын иеленетін акционерлердің талабы бойынша қоғамның атқарушы органының қызметіне тексеріс жүргізеді.

Қоғам акционерлердің жалпы  жиналысының шешіміне сәйкес акционерге өз табысынан дивиденд төлейді.Дивиденд деген тиесілі акциялар санына байланысты акционерге төленетін сыйақы.Дивиденттер ақшамен немесе акционердің келісімімен сол қоғамның бағалы қағаздарымен де төленеді.Қоғам дивидендтер төлеуді тоқсан сайын,жарты жылда бір рет,не жыл қортындысы бойынша жариялайды.

 

 

Үйде:Акционерлік қоғамдардың  құрылу жолдары.15-16 бет.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Сабақ № 9

Курс тақырыбы:Акциялар

Сабақ тақырыбы:Баға құндылығы және акциялар табыстылығы

Жоспар:

1.Жай акциялар(жай  акцияны иеленушілердің өкілеттіліктері,тікелей  дауыс беру,сенімхатпен дауыс  беру,акцияның баланыстық бағасы)!

2.Артықшылықты акциялар(қатысушылар,қатыспаушылар,кумулятивтік  және кумулятивтік емес,айырбасталатын  және айырбасталмайтын)

 

 

1.Жай акцияларды иеленушілердің  қоғамның түсірген пайдасының  мөлшеріне байланысты дивидендтер  алу құқығы,жиналыстарда дауыс  беру арқылы қоғамды басқаруға қатысу құқығы және қоғам жабылып қалған жағдайда несие берушілермен есеп айырысқаннан кейін мүліктің бір бөлігін алу құқығы бар.

Құқықтар акция мөлшеріне  сәйкес жүзеге асырылады.

Әрбір жай акция өз иесіне бір дауыс үлесін береді.Әйтседе жай акция дивиденд алуға кепілдік бермейді.Себебі дивиденд қоғамның шаруашылық нәтижесіне байланысты беріледі.Дивиденд қоғамның таза пайдасының бір бөлігі,басқаша айтқанда,дивиденд төлеу пайданың салық төлегеннен қалған қалдығын бөлуге негізделген.

Дивидендтің мөлшеріне күшті өзгерістердің әсер етуі кездейсоқ жағдай емес.

 

Жай акцияны иеленушілердің өкілеттіліктері:

1.Директорлар кеңесін  сайлауға дауыс беруге және  сол кеңеске өзі сайлануға  құқылы.Директоратқа сайланғанда  кейбір қоғамның жарғысында кей жағдайда мүлік цензі көрсетіледі,яғни үміткердің қолындағы жай акцияның ең төменгі қажетті мөлшері көрсетілуі тиіс.

Директорлар кеңесі жылдық баланысты және таза пайданы бөлу жобасын дайындайды.Табысты бөлу –қоғам меншігін оның акционерлері арасында дивиденд ретінде үлестіру деген ұғым.

2.Дивиденд алу құқығы.Дивиденд  мөлшері қоғамның жылдық қаржы  айналымына байланысты анықталады.Оны  тоқсан сайын(әрбір үш айда  бір)төлеу мүмкін.

Дивидендтің бірнеше  түрі бар:

• қолма-қол төленетін дивидендтер.бұл табысты төлеудің ең тараған түрі.Ол бір жай акцияға есептеліп төленеді.
• мүліктік дивидендтер.бұл табысты бөлудің мүліктік формасы акционердің қолындағы акция санына пропорционалды анықталады.Қоғам дивидендтің бұл түрін әдетте өзі жабылу кезінде қолданады.
• акция формасындағы дивидендтер.Бұл қосымша акциялар акционерлер арасында акционерлердің қолындағы бұрынғы акция санына пропорционалды бөлінеді.Дивиденд төлеудің бұл түрі қоғамның өзін-өзі қорғап қалуын қамтамасыз етеді.

Қолма-қол төленетін  дивидендтер баланстың активі мен пассивін және қолма-қол ақша қаражаты қозғалысы ведомостын тексергеннен кейін ғана жүзеге асырылады.дивиденд дұрыс төленбеген жағдайда қоғам жауап беруге міндетті.Дивиденд акционер табысының тек бір ғана бөлігі.Оның екінші бөлігі акция бағасының өзгеруіне байланысты қалыптасады.

3.Жай акция бойынша  меншік құқығын басқаға беру  деген акционер өзінің акциясын, я сатып,я сыйға беріп,я өсиетке  қалдырып жүзеге асыруы.Сонымен  қатар акция банктен несие  алғанда кепілдікке де беріледі.

4.Қоғамдағы акционерлердің  мүліктік мүддесін қорғауға дауыс беру құқығы.

Активтер болып қоғамның барлық қозғалмайтын және қозғалатын меншігі:жер,құрылыс,мүлік,қолма-қол  қаржы және с.с есептеледі.

5.Қоғамның қаржылық  құқығын тексеру құқығы,мысалы,акционерлердің  реестірін тексеру.

6.шектеулі міндет құқығы.Қоғам банкротқа ұшыраған жағдайда акция сатып алуға шығарған акционердің ақшасын қайтаруға кепілдік бермейді.

7.Қоғам жабылған кезде  оның активінің бір бөлігін  алу құқығы,яғни жабылу дивидендін  алу мүмкіндігінің болуы.

 

Директорлар кеңесі,жоғары да айтып кеткеніміздей ,қоғам акционерлерінің жылма-жыл өтетін жалпы жиналысында сайланады..

Дауыс берудің  екі әдісі болады.Тікелей дауыс беру-ол жай көп дауыс алу деген ұғым.Ол әрбір акционердің қолындағы акция санына тең дауыс беру.Сонымен қатар,дауыс беруде сенімхатты да пайдалануға болады.Акционерлердің жиналысында біреудің акциясы негізінде басқа біреу сенімхатпен дауыс беруге өкілеттілік алады.

Әрбір қоғам (егер ол оның жарғысына қарсы болмаса) «А»  және «Б» сериялы жай акцияларды шығара алады.Әлбетте, «А» акция қоғам құрылтайшыларына,яғни оның жарғысына қол қоюшыларға,ал «Б» сериалы басқа инвесторларға тиселі.

«А»сериалы акцияны  иемденушілердің үлкен құқығы және көптеген дивиденд алатын мүмкіндігі бар. «Б» сериалы акция акционерлерге  дауыс өқұқығығ бермейді.Көптеген қоғамдар жай акцияның номинал құнын бекітеді.Ол бір акцияға шаққандағы жарғылық капиталдың мөлшерін көрсетеді Номинал құны акцияның нарықтық бағасының одан әрі қозғалысына ешқандай әсер етпейді.

Номинал құны –ол акцияның эмиссиялық бағасы.

Қоғам жай акцияның номиналын  көрсетпей де шығаруға құқығы бар.

 

2.Артықшылықты акциялар(немесе преференциалды)-меншік туралы ерекше сертификат.Олар қоғам түсірген пайданың деңгейіне қарамастан өз иесіне белгіленген мөлшерде неғұрлым нақты дивиденд төленуін қамтамасыз етеді.

преференциалда акция  дауыс құқығын бермейді.Ол-дауыссыз бағалы қағаз.Артықшылықты акцияны  иемденуші-акционерлер қоғамды жабу туралы шешім қабылдайтын болғанда ғана жалпы жиналысқа дауыс беру құқығымен қатыса алады.Артықшылықты акция иемденушісінің мүддесін қорғау үшін акцияның осы түрі бойынша дивидендтер басқалардан бұрын төленеді.Сондықтан бұл акциялардан гөрі жай акцияларды иемденген қауіптілеу.

Артықшылықты акциялардың  өзі бірнеше түр тармағына  бөлінеді:қатысушылар,қатыспаушылар,кумулятивтікжәне кумулятивтік емес,айырбасталатын және айырбасталмайтын болып.

Артық. акциялардф иемденушілердің  мүмкіндіктері де әртүрлі болады.

 

Атап айтқанда:

-үстеме пайданы бөлуге  қатысу

-хабарланып,бірақ төленбеген  дивиденд алу мүмкіндігіне келешекте қатысу

-акцияның басқа түріне  айырбастау мүмкіндігі

Қатысушылар артықшылықты акциясы өз иемденушісіне үстеме пайданы бөлуге қатысуғы мүмкіндік береді

Қатысушылар артықшылықты акциясы-оның иесі ешуақытта белгіленген деңгейден артық  дивиденд алуға құқығы жоқ.

Егер артықшылықты акциялар кумулятивтік болс,онда бұрын хабарланған,бірақ кейбір себептермен төленбеген немесе толық төленбеген дивидендтер міндетті түрде келесі жылы төленеді.Ол жай акциялар бойынша дивиденд төлеу хабарланбастан бұрын жүзеге асырылады,яғни төленеді.Кумулятивтік емес  артықшылықты акциялар бойынша төленбеген дивидендтерді  келесі жылдың дивидендтіне қосуға болмайды.

Айырбасталатын (конверсияланатын)артықшылықты акциялар өз иемденушілеріне кейбір жағдайларда (егер ол қоғам жарғысынеда көрсетілген болса)осы қоғамның жай акцияларына  немесе артықшылықты акцияның басқа типіне айырбастауына мүмкіндік береді.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Сабақ №10

Курс тақырыбы: Облигациялар 

Сабақ тақырыбы:  Облигациялардың жалпы сипаттамасы

 

1.Облигацияға түсінік

2.Облигацияны шығару  жолдары

 

 

1.Облигация-эмитенттің оны ұсынушыға белгілі бір уақытта облигацияда көрсетілген құнды және осы құннан белгіленген процентті алуға құқық бететін эмиссиялық бағалы қағаз.

Облигация шығару арқылы тартылған капитал акционерлік деп есептелмейді.Облигация шығару-қосымша капитал таратудың бір нысаны.

Облигация-қарызды бағалы қағаз.

Эмитенттің жалпы шығыны облигацияны шығаруға және оларды орналастыруға  жұмсаған жылдық шығынға тең болады.

Облигация мерзімдік  қарыз міндеттемесі болғандықтан оның кепілі болып эмитенттің жалпы кепілдігі саналады.Ол кепілдік-эмитенттің банкротықа ұшырап,өз міндеттемесін орындай алмаған кезде-қоғам мүлкінің бір бөлігін иемденуге облигация ұстаушының құқығы.

Облигация да акция сияқты қоғамды инвестициялаудың ең маңызды көзі.

Дегенмен бұл екі  бағалы қағаздардың бір-бірінен түбегейлі өзгешеліктері бар.Ол өзгешеліктердің маңыздылары мыналар:

1.Облигация ұстаушы  қоғамға несие беруші,ал облигация-қоғамды  несиелеудің куәлігі.Акционер қоғамды  меншіктенуші.Ал акция сол меншіктенудің куәлігі тәрізді.

2.Облигация ұстаушыға  пайыз түрінде табыс төленеді.Оның  мөлшері алдын ала бекітіліп,нақты  анықталады.Бұл бағалы қағаз өзінде  көрсетілген белгілі бір анықталған  уақыт аралығында ғана кіріс  түсіреді.Облигация бойынша процент басқа өтелетін дивидендтерден бұрын төленеді.Қоғамның процентті уақытында төлей алмауы оның банкрот деп танылуына тең.Акционер дивиденд түрінде табыс алады.Бірақ дивидендтің мөлшері тіркелмейді және ол арнаулы уақытта төленбейді.Егер қоғам дивиденд төлеу туралы хабарламаса,демек,төлегісі келмесе,онда акционер қоғамға қарсы ешқандай шара қолдана алмайды.

3.Басқа несие беруші  сияқты,облигация ұстаушының дауыс  беру құқығы жоқ.Ол акционерлер  жиналысына,сонымен қатар,қоғамды  басқаруға да қатыспайды.Оған керсінше,акция иесінің қоғамның мүліктік мүддесін қорғауда шешуші дауыс құқығы бар.

4.Облигация бойынша  табыс төлеу қоғамның шығынын  құрайды.Ол салық төлегеннен қалған  пайдадан төленеді.Ал дивиденд  те қоғамның таза пайдасынан  өтеледі.

 

 

 

 

2.Облигация бойынша мезгіл-мезгіл төленетін процент түріндегі табыс купонға алмастырылады.Купон деп процент мөлшері көрсетілген облигациядан жыртылып алынатын парақты айтады.Төленген проценттің орнына облигациядан купонды жыртып алады.Бұндай табыс төлеудің түрін «купондарды қырқу» деп айтады.

Облигацияда оның номиналы,купондық мөлшері,эмиссия шарты,өтеу туралы нұсқау,қамтамасыз етілуі,рейтингі(бағалау,топқа,дәрежеге бөлу немесе категорияға жатқызу) көрсетіледі.

Номиналы деп облигацияның бетінде көрсетілген ақша сомасын айтады.Оны облигация ұстаушы өтелу мерзімі келгенде алады.

Купондық мөлшері-жыл сайын эмитент төлейтін облигацияның номинал құнына байланысты келісілген процент.Жыл сайынғы купондық мөлшер бөлініп,мысалы,жарты жылда немесе тоқсан сайын бір рет төленуі мүмкін.Әлбетте,төлем мына интервалмен орындалады:қаңтар-шілде,ақпан-тамыз,наурыз-қыркүйек,сәуір-қазан,мамыр-қараша,маусым-желтоқсан,.Одан басқа айдың жұлдыздары да айнаға түскен сәуледей,мысалы,5 қаңтар-5 шілде,20 наурыз-20 қыркүйек және с.с қайталанады.

Эмиссия шарты-облигация шығару мәмілесі.Ол қарыз алушымен траст компаниясының шарты бойынша шығарылады.

Траст компаниясы қоғамның инвесторлары алдында оның кепілі болып,облигация  ұстаушылардың мүддесін қорғап,эмитенттің өз міндеттемелерін орындауын қадағалап  отырады.Траст компаниясы эмитенттің қаржылық құжаттарын және оның инвестициялық жобасының бизнес-жоспарын тексеріп,содан кейін ғана өз ризашылығын береді.Осыған байланысты эмиссия(компанияның б.қ шығаруы және оларды алғашқы инвесторларға сатуы) шартына траст компаниясы бірталай ұсыныс енгізеді.Олардың ішінде жиі кездесетіндері мыналар:

• ең аз өтімділік
• борыштың ақырғы деңгейі
• активтерді сатуғы тиым салу
• төленетін дивиденд мөлшерін шектеу

Өтеу туралы нұсқау-эмиссия шартындағы тармақ.Ол бойынша эмитент облигацияның номинал құнын және процент төлейтін арнаулы қор құрады.Ол қор траст компаниясының бақылауында болады.

Эмиссия шартында облигацияны  уақытынан бұрын кері сатып алу  бабы да болуы мүмкін.Ол эмитенттің өз облигацияларын қайтарып алу құқығын  орындауы.Әдетте,ондай жағдай облигация шығарылғаннан кейінгі алтыншы жылдан басталады.Уақытынан бұрын қайта сатып алғанда облигацияның бағасы оның құнынан жоғары болады.