Кәсіпорындағы баға саясаты

     Жылдам төлемдер үшін шегерімдер - өзара шартта бекітілген мерзімінен бұрын сатып алынған тауардың партиясына төлемді жүзеге асырғаны үшін стандартты сату бағасын төмендету шарасы. Берілген шегерімнің негізгі міндеті-дебиторлық қарыз мерзімін қысқарту және фирманың капитал  айналымдылығын жылдамдату.

Төлемді жылдамдату шегерім нұсқасы 3 элементтен тұрады:

1. шегерімнің өзіндік сандық шамасы;
2. сатып алушы мұндай шегерімді пайдалануға мүмкіншілігі бар

          мерзім;

3. егер сатып алушы төлемді жылдамдату үшін шегерімді игеру мүмкіншілігін жіберіп алған кезде, жеткізілген тауар партиясына барлық қарыз соманы төлеуді жүзеге асыру мерзімі. 

Жеңілдетілген баға - жекелеген тауар нарықтарында немесе тұтынушылардың бөлек топтарына өнімнің белгіленген түрлерін өткізуді ынталандыру мақсатымен төмендетілген деңгейде орнатылған баға.

Тауарды кешендік сатып алудағы  шегерімдер - егер сатып алушы берілген тауарды сол фирманың басқа қосымша тауарларымен алса, оған кепілденген, стандартты сату бағасынан төмендету шарасы.

Сатып алынатын тауарлардың  көлемі үшін шегерімдер (кумулятивті  емес) - белгіленген уақытта бір тауардың көп көлемін сатып алушы үшін бағаның төмендеуі.

Айналым үшін шегерімдер немесе бонустік шегерімдер (кумулятивті) – белгілі бір мерзім ішінде қол жеткізген сату деңгейіне байланысты тұрақты сатып алушыларға ұсынылады.

Кумулятивті және кумулятивті емес шегерімдер арасындағы айырмашылықты мысалда қарастырайық.

   Кумулятивті шегерімдерді сәнді тауарларды өткізгенде қолданған жөн, өйткені оларды үлкең партиялармен сатып алу сатып алушы үшін тәуекелділікте болады.

Прогрессивті  шегерімдер - сериялық шегерім, өндіріс шығындарын төмендетуге мүмкіндік бергендіктен, алдын-ала белгіленген және көлемі жағынан ұлғайатын тауарларды сатып алу жағдайында ұсынылады.

Дилерлік  шегерімдер - өндірушінің өзінің өнімін өткізу бойынша тұрақты делдалдары мен өкілдеріне ұсынатын шегерімдері. Стандартты құрал-жабдықтар, тракторлар, автомобильдерді сатуда кең тараған. Дилерлік шегерімдер автомобильдің маркасына байланысты бөлшек бағаның 15-20% құрауы мүмкін.

Арнайы  шегерімдер - сатушылар тапсырмаларына мүдделі болған ерекше сатып алушыларға; сынақ партиялары үшін, тапсырмалардың жиілігі мен тұрақтылығы үшін беріледі.

Сатуды  ынталандыру үшін шегерімдер - нарыққа жылжытуға, жарнама мен сауда агенттерінің қызметтеріне жоғары шығындарды талап ететін жаңа тауарларды алған сауда делдалдарына кепілденген стандартты сату бағасынан төмендету шарасы. Бұл шегерімдер прейскуранттық бағадан қосымша пайыз түрінде немесе өндірушіден сатып алған тауардың бірлігіне абсолюттік сома түрінде бекітілуі мүмкін.

Экспорттық  шегерімдер - ішкі нарықтағы сатып алушылар үшін бекітілген шегерімдеріне қоса шетел сатып алушыларына арналған бағаны төмендету шарасы. Бұл шегерімнің мақсаты- сыртқы нарық үлесін жаулап алу.

Мерзімдік шегерімдер - тауарды белсенді сұраныс кезеңінен тыс сатып алғаны үшін беріледі. Оның мақсаты - активтердің айналымдылығын жылдамдатуды, өндірістік қуаттар жүктемелерінің мерзімдік құбылуын төмендетуді қамтамасыз ету үшін кезекті мерзімнен бұрын тауарды сатып алуға тұтынушыларды ниеттеу.

Мерзімдік шегерімнің көлемі келесілермен анықталады:

• сатып алушымен, белсенді сатуларға дейін тауарды сақтау шығындарын  қарай;
• өндірушімен, тауарды өзінде сақтауға және қоймада тауар тұрып қалушылығына  байланысты мүмкін шығындар нәтижесінде өндірістің тоқтап қалу қауіпіне қарай;

Сондықтан мерзімдік шегерімнің көлемі белсенді мерзімнің жақындауына қарай  ұлғайып отырады.

Фирмадан  бұрын сатып алынған  тауарды қайтарғаны үшін шегерімдер (прейскуранттық бағаның 25-30% көлемінде) – ескірген модельді қайтарған уақытта беріледі. Мұндай шегерімдер автомобильдерді, стандартты өнеркәсіптік құрал-жабдықтарды және т.б.  сатқанда қолданылады.

Бұрын қолданған құрал-жабдықтарды  сатудағы шегерімдер бастапқы бағадан 50% құрауы мүмкін. Бұл жағдайда алдында қолданған машиналарды, механизмдерді және басқада құралдарды пайдамен сатып алу мүмкіндігі бар.

Жасырын шегерімдер - сатып алушыға тегін қызметтер көрсету, тегін үлгілер беру жолымен, пайызсыз несиелер немесе жеңілдетілген несиелер, фрахтқа жеңілдіктер түрінде беріледі.

Сервистік шегерімдер. Кейде жабдықтаушылар, едәуір инвестиция мен күш жігерді талап ететін, тиімді сервистік желіні құру және қолданудан көрі сервистік шегерімдерді ұсынуды артық санайды.

Клубтік шегерімдер. Қазіргі уақытта өз мүшелеріне тауарлар мен қызметтерге «клубтік бағалық шегерімдер» ұсынатын көптеген ұлттық және халықаралық дисконттық клубтар бар. Мысалы: компания «Procter & Gamble». Клуб мүшелері жеке және заңды тұлғалар болуы мүмкін.

Тақырып бойынша бақылау  сұрақтары: 

1. Шығындар  түрлерін атаңыз.
2. Өзіндік құн калькуляциясына қандай элементтер кіреді?
3. Кәсіпорын үшін пайданың ролі қандай?
4. Бағаның құрамына салықтың қандай түрлері кіреді?
5. Қосымша құн салығының мазмұны қандай?
6. Тауар бағасындағы үстеме дегеніміз не?
7. Өндірушінің, делдалдың үстемесі дегеніміз не?
8. Тауар бағасынан шегерім дегеніміз не?
9. Шегерімдер түрлерін атап өтіңіз.
10. Кумулятивті және кумулятивті емес шегерімдер арасындағы    
11. айырмашылық қандай?
12. Мерзімдік шегерім шамасы немен анықталады?

 
 
 

3 Тақырып.  Фирманың баға саясаты 

5. Бағаны есептеу схемасы 

Фирманың  қаржылық күші мен шамасына, алдына қойатын мақсатына және де тауар  ерекшеліктеріне байланысты бағаны есептеуде сан-түрлі тәсілдер қолдануы мүмкін. Бағаны есептеу әдісін таңдауда тауар жаңашылдығы, сапа бойынша тауардың саралануы және тауардың өмірлік цикл кезеңдері елеулі түрде ықпал етеді.

Тауарға бағаны есептеу ретті түрде бірқатар кезеңдердің орындалуымен тығыз  байланысты:

1. Бағақалыптастыру мақсаттары мен міндеттерін анықтау.

Кәсіпорын үшін тауар бағасы тауар мен қызметтерден пайда алу функциясын атқарады. Сондықтанда, фирма бағаны есептей отырып, өзі  үшін бекітілетін баға арқалы қандай мақсатқа жететінін нақты айқындау керек.

2. Сұранысты анықтау.

Кәсіпорынмен  тағайындалған кез-келген баға сұраныс деңгейіне қалайда болса әсерін тигізеді. Әдетте сұраныс бен баға кері пропорционалдық тәуелдікте болады, яғни баға жоғары болған сайын сұраныс төмендейді, сәйкесінше баға төмен болған сайын сұраныс ұлғайады.

Бірақта, мәртебелі тауарлармен жағдай керісінше болуы мүмкін (2 сур.). Бұл жағдайда тұтынушы үшін баға тауар сапасының жоғарғы деңгейін білдіреді. Бірақта, баға жоғарлауының жоғарғы шегі болады, одан кейін сұраныс төмендейді.

Сұраныс, ереже бойынша, өз тауары үшін кәсіпорынның қойатын максималды бағасын анықтайды. Сондықтан да осы сәтте фирма баға бойынша икемділікті бағалау және әртүрлі баға деңгейі бойынша белгілі бір уақыт шегінің ағымында нарықта сатуға болатын ықтимал тауар санын анықтау керек.Бұл жерде бір ескеретін жай, ол сұраныс фирманың сата алатын тауарының максималды бағасын анықтайды.

3. Өндіріс шығындарын бағалау.   

Әр кәсіпорын  алдын-ала ойластырған баға саясатын жүзеге асыру үшін шығындар құрылымын  өндірістің жоспарланған көлемімен  салыстырып, өнім бірлігіне қысқа мерзімді шығындарды есептеу керек. Өнім көлемінің бастапқы ұлғаюында оның бірлігіне шығындар төмендейді (белгілі бір өндіріс көлеміне дейін). Бірақта, өндірісті әрі қарай ұлғайтуда құрал-жабдықтардың артық күш тиеуіне, қосымша жөндеу жұмыстарына, өндірістік ырғақтылықтың бұзылуына, қаңтарылып тұрып қалуына байланысты қосымша шығындар пайда болады.

Шығындар  тауардың минималды бағасын анықтайды. Сондықтан да фирма осы кезеңде  әр түрлі өндіріс көлемінде тұрақты, өзгермелі, жиынтық шығындарды анықтайды. Фирма барлық шығындарды жабатын және де жеткілікті пайданы қамтамасыз ететін бағаны бекітуге тырысады.

4. Бәсекелестер тауар бағасы мен сапасын талдау.  

Қалыптасқан сұраныстың жоғарғы деңгейі мен  қалыптасқан шығындардың төменгі  шегі арасындағы айырмашылық баға бекіту үшін диапазонды көрсетеді. Осы диапазонда фирма бәсеклестер тауар бағасы мен сапасын зерделейді. Кәсіпорынға өзінің бәсекелестерінің тауар бағасы мен сапасын білу өте қажет.

Бәсекелестердің тауарлары мен бағасы турасындағы  ақпарат өзіндік бағақалыптастыру үшін бастама нүкте болып табылады. Егерде тауар негізгі бесекелес өніміне ұқсас болса, онда фирмаға сол бәсекелестің бағасына жақын деңгейде баға бекітуге тура келеді. Егерде тауар сапа жағынан төмен болса, онда ол тауар үшін де бәсекелес бағасы шамасында баға орнату қажет. Бәселеске қарағанда жоғарғы бағаны тауар сапа жағынан артықшылықты танытқанда бекіте алады.

Осы кезеңде, өз тауарының жағдайын басқа да фирма  тауарларына катысты объективті түрде бағалай отырып, фирма сәйкес бағада жаңа тауардың пайда болуына бәсекелестердің баға әсерін болжай білуі керек.

5. Бағақалыптастыру әдісін таңдау. 

Сұраныс функциясын, шығындар құрылымын және де бәсекелестер бағасын талдаудан  кейін, осы аталған шектеулерді  максималды түрде ескеретін бағақалыптастыру әдісін таңдау керек. Бағаны әр түрлі амалдармен анықтауға болады, олардың әр қайсысы баға деңгейіне әр түрлі жағдайда ықпал етеді.  Шығындық, нарықтық және эконометрикалық әдістерді айрықшалайды.

6. Бастапқы бағаны есептеу.

Таңдалған әдіс негізінде бағаның мүмкін деңгейі есептелінеді.

7. Қосымша факторларды есептеу.

Бағаның соңғы деңгейін анықтамас бұрын, фирма баға деңгейіне әсер ететін бірқатар қосымша факторларды ескеру қажет, баға саясатының мақсатының сақталуын  бақылау, сатып алушылар, делдалдар, мемлекет тарапынан баға деңгейіне көзқарастарын ескеру.

8. Соңғы бағаны бекіту.

Бұл кезеңде  бағаның соңғы деңгейі бекітіліп, сәйкесінше құжаттар рәсімделінеді. 

6. Баға  саясатының мақсаты

Баға  саясатының негізгі келесі мақсаттары бар:

Фирманың  әрі қарай  өмір сүруі. Мұндай мақсат нарықтың өткір бәсекелестік жағдайында пайда болады, өндірушілер өте көп, ал кәсіпорынның тауары (қызметі) ешқандай айрықшылықпен сипатталмайды. Мұндай мақсатты фирма қуаттылық пайда болған кезде, нарықта белсенді бәсекелестік пайда болған кезде, тұтынушылардың талаптары мен сұраныстары өзгерген жағдайда пайдаланады. Осындай сәтте, артық қорды жоя отырып, өндірісті жалғастыру үшін, фирма көп жағдайда бағаны төмендетуге ұмтылады. Бұл кезде пайда өзінің негізгі мәнділігін жойып, фирма тауарды өзіне шығындық жағдайда өткізеді. Баға деңгейі өте төмен. Бірақта, бұл әдісті ұзақ мерзімде ұстап тұруға болмайды, сондықтанда бұл мақсатты қысқа мерзімдік деп санаған жөн.

Пайда максимизациясы. Бұл мақсат келесі шарттарда қалыптасады:

• кәсіпорын бәсекелестерде жоқ, ерекше тауарларды ұсынады;
• тауарға сұраныс ұсыныстан жоғарғы деңгейде болады.

Сонымен қатар, бұл мақсатты фирма экономиканың тұрақсыз шартында қолдана алады.

Бұл мақсатты іс жүзіне асыру үшін баға альтернативалары бойынша алдын-ала шығындар мен  сұранысты анықтап алу қажет. Осы баламалар ішінен қысқа мерзім ішінде максималды пайда әкелетіні  таңдалынады.

Бұл мақсат төмендегілердің негізінде айқындалады:

• фирманың тұрақты жайғасымы немесе жағымды конъюуктура шартында  сол фирманың ұзақ мерзімде тұрақты түрде пайда алу жетістіктеріне ұмтылу;
• пайданың орташа нормасы деңгейі негізінде тұрақты табысты бекіту;
• капитал салымының ұлғаюымен байланысты баға мен пайда деңгейінің көтерілуі.