ЖОСПАР

КIРIСПЕ..................................................................................................................3

 
 

І ВАЛЮТАЛЫҚ ЖҮЙЕ ЖӘНЕ ВАЛЮТАЛЫҚ ҚАТЫНАСТАРДЫҢ ЭКОНОМИКАЛЫҚ МӘНІ МЕН МАҢЫЗЫ..................................................4 

1.  Халықаралық   валюталық жүйесінің қалыптасуы  және оның даму кезеңдері, мақсаты  мен қызметтері .................................................................4

1.2 Валюталық қатынастың маңызы, қажеттігі және әдістері .........................10

1.3 Валюталық қатынастарды нарықтық және мемлекеттік реттеу ................17 
 

ІІ  ВАЛЮТАЛЫҚ ҚАТЫНАСТАРДЫҢ  ӘЛЕМДІК НАРЫҚТА  ДАМУЫ ЖӘНЕ ҚАЗАҚСТАН  РЕСПУБЛИКАСЫ ВАЛЮТА ҚАТЫНАСТАРЫНЫҢ ДАМУ БАРЫСЫ        ............................................22            

2.1 Валюталық  қатынастың даму жолдарының әлемдік  тәжірибесі  ..............22

2.2 ҚР-дағы валюталық  қатынастың даму бағыттары   ....................................26 
 

ҚОРЫТЫНДЫ....................................................................................................33

ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ.....................................................34

КIРIСПЕ

 

     Қазақстанның  әлемдік экономикалық және валюталық қатынастарда басқа елдермен сауда, экономикалық қарым-қатынасқа түсуі үшін, шетелдермен экспорт пен импорта, әлемдік капитал ағымдарының іске асуына және шетел валюталырының еркін айналымын ұйымдастыруда, сонымен қатар халықаралық әр түрлі қарым-қатынасты іске асыру валюталық жүйе негізінде жолға қойылады.

     Валюталық жүйелер дүниежүзiлiк шарушылықта  құрал жабдықтар, сатып алу және сату айналымын тудыратын әдiстер және мемлекетаралық ұйымдардың жиынтығынан  тұрады. Оның пайда болу және одан әрi даму экономикасы халықаралық ақша кеңiстiгiндегi адекватты шарттарды  талап ететiн ұлтаралық капитал  үрдiсiнiң объективтi дамуын бейнелейдi. 

     Халықаралық валюталық жүйенiң негiзгi құраушы  элементтерi ретiнде валюталық бағам,  әлемдiк ақшалай тауар және халықаралық  өтiмдiлiк,  валюталық рыноктар,  халықаралық валюта, қаржылық ұйымдар  және мемлекетаралық валюталық келiсiм  шарттарды атауға болады.

     Ваюталық  жүйе - ұлттық  заңдылықтар  немесе  халықаралық  келiсiм шарттарымен  бекiтiлетiн  валюталық  қатынастарды  ұйымдастыру  және  реттеу  формасы  негізінде көрініс табады.

     Халықаралық валюталық жүйе дүниежүзiлiк шарушылықтың шеңберiндегi сатып алу және сату айналымын тудыратын әдiстер, құрал  жабдықтар және мемлекетаралық ұйымдардың жиынтығынан тұрады. Оның пайда болу және одан әрi даму экономикасы халықаралық  ақша кеңiстiгiндегi адекватты шарттарды  талап ететiн ұлтаралық капитал  үрдiсiнiң объективтi дамуын бейнелейдi.  Халықаралық валюталық жүйенiң  негiзгi құраушы элементтерi ретiнде  әлемдiк ақшалай тауар және халықаралық  өтiмдiлiк,  валюталық курс,  валюталық  рыноктар,  халықаралық валюта, қаржылық ұйымдар және мемлекетаралық валюталық  келiсiм шарттарды атауға болады.

      Курстық жұмыстың өзектiлiгi елiмiздiң әлемдiк рынокта алдынғы қатарлы елдер санатына қосылуы үшiн iшкi экономикалық өсумен қатар, халықаралық экономикалық қатынастарымыз дамып, соның iшiнде өзектi саласы халықаралық валюталық қатынастардың дамуы елiмiз үшiн маңызды. Өйткенi бiздiң экономикамызда теңгемiз еркiн айналысқа шыққандықтан, әлемдегi валюта өзгерiстерi бiзге де әсер етедi.

      Сондықтан мен курстық жұмысымның тақырыбын  бүгiндегi өзектi мәселелердiң бiрi “Валюталық қатынастар және валюта жүйесінің қалыптасып дамуы” деп алдым.

      Бұл тақырыпты таңдаудағы мақсатым бiрiншiден,  валюталық қатынастардың мәнін аша отыра, оны реттеудің нарықтық және мемлекеттік түрін талдау және екіншіден ҚР-ның валюталық қатынастарының даму барысына тоқталу болып табылады.  

    І ВАЛЮТАЛЫҚ ЖҮЙЕ ЖӘНЕ ВАЛЮТАЛЫҚ ҚАТЫНАСТАРДЫҢ ЭКОНОМИКАЛЫҚ МӘНІ МЕН МАҢЫЗЫ   

1.1  Халықаралық  валюталық  жүйесінің қалыптасуы  және оның даму  кезеңдері 
 

      Валюталық  жүйелердiң  даму  заңдылықтары  ұдайы  өндiрiс белгiлерiне  байланысты  анықталып  отырып, ұлттық  және  әлемдiк  шаруашылықтың  негiзгi  даму  кезеңдерiн  көрсетедi.

      Дүниежүзлiк  валюталық  жүйелердiң  арсындағы  дағдарыс  тұсында  оның  құрылымдық қағидаларының  әрекетi  бұзылып, аяқ  асты  валюталық  қайшылықтар  орын алды. Дүниежүзлiк  валюталық  жүйедегi дағдарыс ескi жүйенiң бұзылып  және оның орнына валюталық тұрақтылықты қамтамасыз ететiн жаңа жүйемен ауысуына әкеледi.

      Жаңа  дүниежүзлiк  валюталық  жүйенi  құру  үш  басты  кезеңнен  жүргiзiледi: 

    1-шi  кезең, жаңа  жүйенiң  қағидаларының   қалыптасуы, алғы  шарттардың  түзiлуiн,  анықталуын  қамтиды, мұнда бұрынғы  жүйемен  өзара  байланыс  сақталады. 

    2-шi  кезең, жаңа  жүйенiң  қағидаларының   құрылымдары  толығымен аяқталып, бiртiндеп  iске  қосылады.

    3-шi  кезең, толық  қызмет  ететiн   жаңа  дүниежүзлiк  жүйе  құрылады.

      Дүниежүзлiк  ваюталардың  жүйенiң  мынандай  эваолюциялары  белгiлi:

1. Жаңа валюталық  жүйенiң  құрылуының  алғы  шарттары.
2. Париждiң  валюталық жүйесi.
3. Генуэз  валюталық жүйесi.
4. Бреттон – Вудс   валюталық жүйесi.
5. Ямайск  валюталық жүйесi.
6. Европалық  валюталық жүйесi.

      1929-1936  жылдарда  дүниежүзлiк  валюталық   дағдарыстың  басты  ерекшелiктерi  келесiдей:   

     –  циклдiк сипат: валюталық  дағдарыс  дүние  жүзлiк  экономикалық және  ақша   несиесiмен  байланысты  болды;

          – құрылымдық  сипат: дүниежүзлiк  валюталық  жүйенiң  алтын девиздiк  стандарт  қағидасы  құлдырауға ұшырады;

          –  ұзаққа созылуы: 1929 жылдан  1936 жылдың  күзiне дейiн  болуы.

          БҰҰ–ның  Британ–Вудстағы  1944 жылы  болған валюталық қаржылық  конференциясында  дүниежүзлiк  сауданың  ұйымдастырудың, валюталық, несиелiк  және  қаржылық  қатынастарды  ұйымдастырудың  ережелерi  бекiтiлiп  үшiншi  валюталық  жұйе  дүниеге  келдi.

     60  жылдардың  аяғынан  бастап, Бриттан – Вудс  валюталық   жүйенiң  дағдарысқа  ұшырауы. 1976 жылғы  қаңтардағы  ХВК - ға  мүше елдердiң Кинготондағы  келiсiмi  ХВК – дың жарғысына   өзгерiстер  енгiзе  отырып, төртiншi  валюталық жүйенiң  келесiдей   бағыттарын  бекiттi:

• Алтын – девиз  стандартты  орнына  СДР  стандарты  енгiзiлдi;
• Елдерге  кез-келген  валюталық  бағам  режимiнiң  таңдауға  құқық  берiлдi.

      СДР-дiң  қызметт  етуiнiң  мынандай  басты  мәселесi  болды:

1. эмиссиялау  және  басу;
2. қамтамасыз  ету;
3. бағамды  анықтау  әдiсi;
4. СДР-дiң пайдалану  ауқымы;

     Европалық  валюталық  жүйе, экономикалық  интеграциялану  процесiн  ынталандыру  мақсатында  құрылды. Интеграцияналдану процесiнiң  даму  себептерiне: шаруашылықтың  интеграциялануы, өндiрiстiң қарсылас  орталықтардың  дүниежүзлiк  нарықтағы  өзара  қарсы  күресi  және  валюталық  тұрақсыздағы  жатады . Европалық  экономикалық  қоғамдастық –  бұл  батыс  европа  елдерiнiң  бiршама  дамыған аумақты интеграцияналдыру  тобын  бiлдiредi, ол 1957 жылы  наурызда  алты  елдiң: ФРГ, Франция, Италия, Бельгия, Нидерландия, Люксембург, Рим  елдерiнiң  арасыында  жасалған  келiсiм  шартында  қабылданып, 1958 жылдың  1  каңтарында  басты  қызмет  етедi.

     Батыс  еуропалық  интеграция  өзiнiң  iрi  ерекшелiктерiмен   ажыратылады:

     Бiрiншiден, ЕҚ құрылуы  көмiрдiң  ортақ  нарығынан  басталады  және  шаруашылық  кешен  интегралданғанға  дейiн  6  ел  және  12  саяси одақ болса, бiрiншi  уақытта  15-16  мемлекетке  жеттi.

     Екiншiден, ЕҚ – ның институционалдық құрылымы  мемлекеттiң  құрылымына  жақын  және  мынадай  ұйымдардан  тұрады:

• Еуропалық  кеңес;
• Министiрлер кеңесi – заң шығарушы орган;
• ЕҚ комисиясы – атқарушы орган
• Еуропалық парламент – кеңес берушi орган. Бұл орган  ЕҚ  және министiрлер  кеңесiнiң  қызметiн  бақылайды, ЕҚ  бюджетiн  бекiтедi.

     ЕҚ  соты – құқықтық  нормаларын  сақтамаудың  қадағалау  ұйымы.

     Үшiншiден,  интеграцйиялық  процестiң  материялдық  негiзi болып, ЕҚ – тың  бюджетiнiң  бiр  бөлiгiнен  құралған  көп  бiрлескен  қорлар қызмет  етедi.

     1999 жылдың  1  қаңтарынан  бастап, Еуро  қолма – қолсыз  төлемдер  үшiн мемлекеттердiң жаңа  қағаздарын  орналастыру  енгiзiлiп, эволюциялық   одаққа  мүше  елдердiң  ұмтық   ақша  бiрлiктерi  2002 жылы  1 шiлдесiнен   бастап  өз қызметтерiн  жойды   делiнген. 

     ЕВЖ, алтындынақты  резервтiк  активтер  пайдаланды:

     Бiрiншiден, Еуро  –  алтынмен  жартылай  қамтамасыз  етiлген;

     Екiншiден, ЕҚ – қа  бiрлестiгi  үшiн  207 кг мөлшерiнде бiрлескен алтын қоры құралған.

     ЕВЖ-дегi  мемлекет  аралық  аймақтықты  реттеу  орталықты  банктерге  уақытша  төлем  балансындағы  тапшылықты  жабуға  және  валюталық  интеграцияға  байланысты  есеп айырысулар  үшiн  несие  беру  жолымен жүзеге асырылады.

     Екiншi  дүниежүзлiк  соғыста  Еуропа  мемлекеттерiнiң  қираған  экономикасын қалпына  келтiру  және  тұрақтандыру  мәселелерiн  шешу  мақстында  Бреттон-Вудстағы өткен  халықаралық  валюта  қаржылық  конференциясында  2  ұйым: Халықаралық  валюта  қорын (ХВҚ) және  халықаралық қайта  құру және даму банкi ( ХҚҚДБ) құру  туралы  қаулы  қабылданды. Қор  әлемдiк  валюта  жүйесiнiң   тұрақтылығын  қолдау  үшiн, ал  банк  оған  қатысушы  елдердiң  ұзақ  мерзiмдi  экономикалық  дамуын ынталандыру  үшiн  құрылған .

     ХВҚ  Бiрiккен  Ұлттар  Ұйымының  маманданған  органы  ретiнде  өз  жұмысын  1947 жылы  наурызда  бастады. Оның  штаб-пәтерi Нью-Йоркте  орналасқан, басқарушы  органы  барқрмалар  кеңес  қатысушы  елдердiң  қаржы  министiрлерiнен немесе  орталық  банктердiң басқармаларынан  тұрады, кеңес  жыл  сайын  шақырылады. Атқарушы органы  директат. алғашқы  кезде   бұл  қорға  49 ел  мүше  болып  кiрiп, оның капиталы  8 млд  доллорды   құрады.  Қазiргi  кезде  мүшелерiнiң  саны  иөрт  есе  көбейiп, ал  капиталы  шамамен  18  есе  өстi.

     ХВҚ-ның  негiзгi  қызметтерi төмендегiлер:

     Халықаралық  сауданың  немесе  валюталық  ынтымақтастықтың  дамуына  көмек  көрсету.

• Валюталық  паритеттiң  тұрақтылығын  сақтау  және  валюталық  шектеудi  жою;
• Төлем  балансының  теңелуi  үшiн  кез-келген  қатысушы  елге  несие ресурстарын  беру;

      Қорға  мүше  болып  кiру – мемлекеттiң  ХҚҚДБ-ге және оған  туыстас басқада  валюта  несие  ұйымдарына  кiруiнiң  мiндеттi  жағдайы.

      Халықаралық  қайта  құру   және  даму  банкi  БҰҰ-ның  маманданған  және  оның  шешiмдерiне  тәуелсiз орган  ретiнде  өз  жұмысын  1946 жылы  маусымда  бастады . Банктiң  өз  жұмысын  кеңейту  барысында  туыстас  төрт  бөлiмшелер  ұйымдастырылады: халықаралық  салық  корпарациясы , халықаралық  даму акциясы,  халықаралық  инвестицияладрды,  таластарды  реттеу  орталығы және  инвестициялықты  қорғау  жөнiндегi  көп  жақты  агенттiк. Қазiргi  кезде  осы  ұйымдар  бiрiгiп  әлемдiк  банк (ӘБ) тобын  құрайды, оның  штаб пәтерi Вашингтонда  орналасқан, ал  ХҚҚДБ – осы  топтың  орталық  буыны – оны  әлемдiк  банк  деп  атайды.

      Әлемдiк  банк  топтың  ең қуатты  бөлiмшесi, ол  240 млд   доллардан  акциялық  капиталды  иемденедi, қазiргi кезде  оның  құрылтайшылар  саны    180  мемлекетке  жеттi. Банк басқару  органы – басқармалар  кеңесi –  қатысушы – елдердiң  қаржы  министiрлiгiнен  немесе  орталық  банктерден  басқармаларынан  тұрады. Оны  президент  басқарады. Банктiң  күнделiктi  атқарушы  директорлар  кеңесi  басқарады, кеңес  штап  пәтрiнде  орналасқан  ол  жетңi саиын  кеңес  отырысын  өткiзедi. Кеңес  24  адамнан  тұрады, олар-iрi  акциянерлердiң  бiр-бiр  өкiлi  және  19  аймақтың  өкiлдерi.

      Халықаралық  қаржы  коорпарациясы 1956 жылы мемлекеттiк  кепiлдiк  алмай-ақ  дамушы  елдердiң  экономикасындағы   жеке  сектордың  жұмысын  анықтау  үшiн  құрылған.

     ХВҚ  Бiрiккен  Ұлттар  Ұйымының  маманданған  органы  ретiнде  өз  жұмысын  1947 жылы  наурызда  бастады. оның  штаб-пәтерi Нью-Йоркте  орналасқан, басқарушы  органы  басқармалар  кеңес  қатысушы  елдердiң  қаржы  министiрлерiнен немесе  орталық  банктердiң басқармаларынан  тұрады, кеңес  жыл  сайын  шақырылады. Атқарушы органы   алғашқы  кезде   бұл  қорға  49 ел  мүше  болып  кiрiп, оның капиталы  8 млд  доллорды   құрады. қазiргi  кезде  мүшелерiнiң  саны  иөрт  есе  көбейiп, ал  капиталы  шамамен  18  есе  өстi.