Валюталық жүйе мәні элементтер

 
 
 
 
 
 

                                              Жоспар 

Кіріспе 

1 Шетел валютасындағы  операциялар жөнінде түсінік. 

2 Шетел валютасындағы  операциялар жөніндегі лицензиялар. 

Негізгі бөлім 

1 Шетел валютасындағы  операцияның экономиялық негіздері 

2 КБ-ның Шетел волютасындағы операцияларды реттеу 

3 Шетел валютасындағы  операциялар түрлері мен есебі 

4 Валюталық –  айырбастау, операцияның есебі 

5 Валюталық шоттарды  ашу тәртібі 

Қорытынды 

Халықаралық банктік есептің формалары 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

1. Валюталық операциялар жөнінде түсінік.

 

Валюталық операциялар  түсінігініңмазмұны мен мәнін ашу мақсатында тақырыптың негізгі терминдеріне анықтама берген жөн.Валюталық операцияларға төмендегілер жатады:

1. Меншік құқығы мен басқа да құқықтарының валюталық құндылықтарға ауысу операциялары, сонымен қатар төлем құжаттары мен төлем құралы ретінде шетел валютасын қолдануға байланысты операциялар.
2. Қазақстан Республикасының валюталық құндылықтарды енгізу және шығару операциялары.
3. Халықаралық ақша аударымдарын жүзеге асыру.

Бірақ бұл операциялармен ғана валюталық операциялартізімі шектелмейді. Валюталық бақылау жөніндегізаңға сәйкес валюталық операциялар түсінігі валюталық құндылықтармен және ҚР-ның валютасында орындалатын операцияларды қамтиды.

     Шетел валютасындаорындалатын операциялар заңға сәйкес жүзеге асырылады. Банктер әртүрлі мемлекеттердің шаруашылық субьектілері арасында ақшалай есеп-айырысуды қамтамасыз етумен, валюта айырбастаумен, халықаралық валюталық несие берумен, шетел валютасындағы бағалы қағаздарды сату және сатып алу операцияларын жүзеге асыра алады. 

2. Валюталық операциялардың экономикалық негіздері.

Валюталық операциялар  түсінігінің мазмұны мен мәнін  толық ашу үшін негізгі терминднрге  анықтама беру қажет, соның ішінде ең негізгісі – шетел валютасы .

                Шетел валютасы болып саналады: 

1. банкноталар, қазыналық билеттер, сәйкес шет мемлекетте заңды түрдегі төлем құралы болатын  және айналымдағы тиындар, сонымен  қатар айналыммен шығарылатын, бірақ  айырбастауға жататын ақша белгілері;
2. шетел мемлекеттерімен халықаралық ақшалай немесе есеп- айырысу бірліктеріндегі счеттарда орналасқан қаржылар.

 

               Ал валюталық құндылықтарға:

     1) Шетел валютасы.

     2 )Шетел валютасындағы бағалы қағаздар- төлем құжаттары (акция мен                                             облигациялар), және басқа шетел валютасында көрсетілетін қарыз міндеттемелер

      3) Бағалы  металлдар – алтын,  күміс платина мен платиналық  топ металлдары барлық түрде  және жағдайда, ювелир бұйымдары  мен ломнан басқа;

      4) Табиғи бағалы металлдар- алмаз, рубин, изумрудтар, жемчуг және т. б.

        Қазақстан Республикасының валютасына  кіреді: 

• айналымдағы, сонымен қатар айналымнан шығарылған, бірақ айырбастауға жататын ҚР Ұлттық банкінің билеттері мен тиындары түріндегі теңгелер;
• Қазақстан Республикасы банктеріндегі мен басқа да несиелік мекемелеіндегі счеттарға орналасқан теңгелей қаржылар.
• ҚР валютасындағы бағалы қағаздар- теңгеде көрсетілген төлем құжаттары мен қарыз міндеттемелер. Ұлттық және Шетел валютасындағы операцияларды жүргізетін субъектілерді анықтауүшін валюталық реттеу жүйесінің «резидент» пен «резидент емес» деген негізгі түсініктеріне анықтама беру қажет.

        «Резидент» түсінігінің құрамына келесі категориялы азаматтар мен    мекемелер кіреді:

• ҚР территориясында тұратын тұлғалар

( белгілі бір  мерзімде ҚР территориясынан тыс тұратын тұлғалар да)

• ҚР заңдарына сәйкес және қР территориясында орналасқан заңды
• тұлғалар;
• Заңды тұлға ретінде саналмайтын, бірақ ҚР-ның заңына сәйкес құрылған мекемелер мен организациялар.
• ҚР –ң территориясынан тыс орналасқан дипломатиялық және басқа да ресми предстовительстволар.
• ҚР территориясынан тыс жерде орналасқан резиденттердің филиалдары

            «Резидент емес» тұлғаларға жатады:

• ҚР тыс мемлекеттерінің заңына сәйкес және ҚР да тұрақты мекен жайы жоқ заңды тұлғалар
• Заңды тұлға болып табылмайтын мекемелер мен организациялар.
• ҚР территориясында шетел дипломатиялық және басқа да ресми представительстволары
• ҚР-ның территориясында орналасқан резидент еместердің филиялдары.

 

           Валюталық операциялар түсінігінің мазмұны мен мәнін ашу                                                                     мақсатында тақырыптың негізгі терминдеріне анықтама берген жөн. Валюталық операцияларға төмендегілер жатады:

1. Меншік құқығы мен басқа да құқықтарының валюталық құндылықтарға ауысу операциялары, сонымен қатар төлем құжаттары мен төлем құралы ретінде шетел валютасын қолдануға байланысты операциялар.
2. Қазақстан Республикасының валюталық құндылықтарды енгізу және шығару операциялары.
3. Халықаралық ақша аударымдарын жүзеге асыру. Бірақ бұл операциялармен ғана валюталық операциялар тізімі шектелмейді.Валюталық бақылау жөніндегі заңға сәйкес валюталықоперациялар түсінігі валюталық құндылықтармен және Қазақстан Республикасының валютасында орындалатын операцияларды қамтиды.
4. Шетел валютасында орындалатын операциялар заңға сәйкес жүзеге асырылады. Банктер әртүрлі мемлекеттердің шаруашылық субъектілері арасында ақшалай есеп- айырысуды қамтамасыз етумен, валюта айырбастаумен, халықаралық валюталық несие берумен, шетел валютасындағы бағалы қағаздарды сату және сатып алу операцияларын жүзеге асыра алады.

 

                    Валюталық қатынасты реттеуде негізгі ролді арнайы валюталық заң атқарады. Қазақстан Республикасында валюталық реттеудің негізгі органы республиканың заңымен сәйкес валюталық реттеудің функцияларын атқаратын Ұлттық Банк болып табылады. Басқарма мен басқа мемлекеттік органдарзаңмен сәйкес болатын өзінің компетенциясы шегінде валюталық реттеуді жүзеге асырады. Валюталық реттеу бойынша негізгі нормативті акт «Валюталық реттеу туралы» заңы толықтырулар мен өзгертулер есебімен 24 желтоқсанда 1998 жылы шықты. Бұл Қазақстан территориясында валюталық операцияларды атқару тәртібі мен қағидаларын, валюталық операция субъектінің құқығы мен міндеттемелерін, валюталық заң бұзылуының жауапкершілігін анықтайды. Валюталық бақылаудың агенттері валюталық операцияларды жүргізу кезіндегі валюталық заңның сақталуын бақылаудың міндеті жатқызылған банктер мен банктік емес қаржылық өнеркәсіптер. Қазіргі кезде ҚР-да келесі негізгі валюталық шектеулер әрекет етеді:

• Резиденттер арасындағы операция бойынша төлемдер тек               Қазақстандық валютада жүргізіледі, тек Ұлттық банктің, сонымен қатар салық және кедендік заңмен бекіткен нормативті құқықтық актілерді санамағанда:
• Ерекше банктік операцияларды атқаратын өкілетті банктер мен ұйымдардан, сонымен қатар олардың айырбастау ( пункт) орындарынан тыс шетел валютасын сатуға, сатып алуға және айырбастауға тыйым салынады:
• Резиденттердің тауар мен қызмет көрсету түрінде төлем алатын шетел валютасы, сонымен қатар несие түріндегі өкілетті банктерде шотқа есептелуінің міндетіне жататын, егер Қазақстан Республикасының Ұлттық банк лицензиясында басқалары да қарастырылмаса.

 

              Қазақстан Республикасының президенті  халықаралық міндеттеменің атқарылу мақсатында және болжанбаған жағдай кезінде шектеу бойынша шешім қабылдауға немесе кез келген валюталық Қазақстан опнрациялардың тоқтатылуы құқылы.

              Республикасының Ұлттық банк  ҚР Президенттік «ҚР Ұлттық  банк туралы» заңды күші бар жарғысымен сәйкес шетел валютасында валюталық операцияларды атқаруға қажетті шектер қоюға, соның ішінде мұндай операцияның көлемі мен сыйақы мөлшерлеменің деңгейіне шек қоюға құқылы. ҚР. Реттеу туралы заңға сәйкес ҚР Ұлттық банк резиденттердің экспортты операцияның төлем валютасына шек қоюға құқы бар. Қазіргі жағдайда экспортты табыс сатуға шекті уақытша алып тастады.

             Валюталық бақылау органдары ( Ұлттық банк пен ҚР-ның үкіметі) және оның агенттері ( өкілетті банктер) валюталық бақылауды жүзеге асырады. Оның мақсаты – валюталық операцияларды орындағанда валюталық заңдарды сақтауға бақылау жасау болып табылады.

     Валюталықбақылаудың негізгі жолдары мынадай:

1. Өткізілген валюталық операциялардың заңға сәйкестігін анықтау және қажетті лицензиялар мен келісімдердің бар екендігін анықтау.
2. Мемлекет алдындағы шетел валютасында резиденттердің міндеттемелерін өтегенін, сонымен қатар ҚР ішкі валюталық нарығында шетел валютасын сату бойынша міндеттемелерін тексеру.
3. Шетел валютасындағы төлемдердің негізділігін тексеру.
4. Валюталық операциялар бойынша есеп ақпардың толықтығы мен объективтілігін тексеру.

 

            Валюталық бақылаудың негізгі  органы – ҚР Ұлттық банкі  болып табылады. Оның міндеттері:

1. Шетел валютасы мен шетел валютасындағы бағалы қағаздардың Қазақстанда айналу тәртібі мен сферасын анықтайды.
2. Резиденттер мен резиденттер емес тұлғалар үшін нормативті актілер шығарады.
3. Валюталық операциялардың барлық түрін орындайды.
4. Шетел валютасы мен бағалы қағаздармен орындайтын операцияларға резиденттер мен резидент емес тұлғаларға жалпы ережелер анықтайды.
5. Банктерге және басқа да несиелік мекемелерге валюталық операцияларды орындаулицензияларын берудің жалпы ережелерін белгілейді.
6. Есеп беру, ақпар құжаттардың бір нысандылығын белгілейді.
7. Басқа да қызметтерді орындайды.

 

           Валюталық бақылаудың болмауы  еліміздің валюталық жағдайының  құлдырауына әкеліп соғар еді.

           Валюталықлегеталар беруде көптеген  шығындарға ұшыратты, сонымен қатар  валюталық бақылаудан бартерлік операциялар арқылы жолтару кең көлемде орын алады.

           Осы себептен қазірні валюталық  бақылаудың көптеген кемшіліктерін  табу мақсатында қосымша іс-шаралар  қолдануқажет, яғни олар валюталық  және кедендік заңдарды бұзған  үшін жауапкершілікті күшейту қажет, сонымен қатар көптеген басқа да нормативті материялдар шығару қажет.

            Жоғарыда айтылғандай, валюталық  реттеу жүйесінің негізі валюталық  бақылау болып табылады. Валюталық  бақылаудың мақсаты резиденттер  мен резидент емес тұлғалар  арқылы валюталық операцияларды жүзеге асыру мен заң сақтауды қамтамасыз ету болғандықтан, оның негізгі бағыттары:

• жүргізілетін валюталық операцияның заңға сәйкестілігін анықтау және оны жүзеге асыру үшін қажетті лицензия мен куәліктер:
• шетел валютасындағы төлемдерді және олардың келісім шарт міндеттемелеріне сәйкес келетіндігін тексеру:
• валюталық операция бойынша есеп толықтығын тексеру.

 

Валюталық лицензиялар.

Валюталық операцияларды жүргізу үшін әрбір  банк Ұлттық банктен бұл операцияларды  жүргізуге рұқсат құжат ретінде лицензиялар алып отырады. Лицензия алу өтінішін бір жылдан кем емес мерзім бойы жұмыс атқарған, яғни толық қаржылық жылды аяқтап, ресми жылдық ақпарды дайындаған Коммерциялық банктер бере алады. Шетел валютасындағы банктік операцияларды жүргізуге берілетін лицензия Ұлттық банкпен шексіз мерзімге беріледі және атты болып табылады, яғни үшінші тұлғаға берілмейді. Банк тек лицензияда көрсетілген валюталық операцияларды жүзеге асыруға құқық беретін міндеттеменің болуы ғана валюталық операцияларды жүргізуге құқығы бар және осыған сәйкес: