Қысқа мерзімді дебиторлық қарыздардың есебін ұйымдастыру

                                               

	Мазмұны
	Кіріспе	3
1.	Бухгалтерлік есепті ұйымдастыру және оның бәсекеге қабілеттілік жағдайындағы ролі	5
1.1	Қазақстан Республикасында  қазіргі кездегі бухгалтерлік есепті дамыту консепциясы	5
1.2	Бухгалтерлік  есепті жүргізудің негізгі принциптері	8
1.3	Қаржылық есеп берудің халықаралық стандарттарын  енгізу жағдайындағы есепті ұйымдастырудың теориялық және әдіснемелік негіздері	12
2.	Қысқа мерзімді дебиторлық қарыздардың есебін ұйымдастыру	17
2.1	Сатып алушылар мен тапсырысшылардың қарыздарының есебі	17
2.2	Күмәнді қарыздар бойынша резервтердің есебі және басқа да дебиторлық қарыздар	25
2.3	Қысқа мерзімді дебиторлық қарыздардың есебі иновациялық жағдайда дамыту мәселелері	31
	Қорытынды	33
	Пайдаланылған әдебиеттер тізімі	35
	Қосымша

 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

    Кіріспе

    Менің курстық жұмысымның тақырыбы «Қысқа мерзімді дебиторлық қарыздардың есебін ұйымдастыру».

    Дебиторлық  берешек – сатып алушылардың немесе тапсырыс берушілердің қандай да бір кәсіпорын алдындағы өткізілген тауар үшін ақша төлеу бойынша  міндеттемелері. Ол ағымдағы және ағымдағы болып бөлінеді. Бухгалтерлік есепте саудалық және саудалық емес дебиторлық берешекті бөліп көрсетеді.

    Саудалық  дебиторлық берешек – негізгі іс-әрекет нәтижесінде  өткізілген тауарлар мен көрсетілген қызмет үшін  сатып алушылардың міндеттеме сомасы.

    Саудалық  емес дебиторлық берешек – іс-әрекеттің басқа түрлері нәтижесінде (мыс: қызметтерге аванстар, шығынды жабуға арналған депозиттер алуға арналған дивидендтер мен % - р және т.б) пайда болады. Дебиторлық берешек 3 топқа бөлінеді:

    1) алынуға тиісті шоттар;

    2) алынған вексельдер;

    3) басқалар.

    Алынуға тиісті шоттарға : ақшалай қаражатқа, тауарға, көрсеткен қызметке,  субъектілердің  ақшалай емес активтеріне деген тілек – талаптары кіреді. Дебиторлық берешек алынуға тиісті шоттарды төлеу мерзіміне немесе борышты өтеу күніне қарай ағымдық және ұзақ мерзімді дебиторлық берешек болып бөленеді. Дебиторлық берешек саудалық шот фактурамен расталады. Алынған вексельдер бабы ресми борыштық міндеттемелермен расталады. Дебиторлық берешек пайда болатын сипатына қарай қалыпты және аяқталмайтын болып бөлінеді. Субъектінің өндірістік шаруашылық іс-әрекетінің барысында, сондай-ақ есеп айрысудың қолданыста жүрген нысандары  мен пайда болатыны қалыптыға жатады. Мерзімінде төленбеген дебиторлық берешек аяқталмайтын болып саналады. Ол есеп және қаржы тәртібін бұрмаушылықтар, ұйымдағы және бухгалтерлік есеп жүргізудегі кемшілктер, тауарлық-материадық қорларды жіберуді бақылаудағы босаңсулар салдарынан пайда болады.

    Қарыз капиталының қозғалысын несиелеу – ол пайыз түрінде қарызға төлем ақы ретінде қайтарылатын капитал. Несиенің объективтік қажеттілігі ең алдымен өнеркәсіп пен сауда капиталының айналымдық заңдылығымен байланысты. Несиелерді есепке алу үшін «Ұзақ мерзімді қаржылық міндеттемелер» бөлімшесіне енгізілген   4010 «Банк несиелері», 4020 «Банктен тыс мекемелердің несиелері», 4030 «Басқа да несиелер» сияқты пассивті шоттары пайдаланылады. Қысқа мерзімді және ұзақ мерзімді несиелерді беру Қазақсатн Республикасы Ұлттық Банкі бекіткен «Қысқа мерзімді және ұзақ мерзімді  несиелендіруді ұйымдастыру ережелеріне» сәйкес жүргізіледі.

    «Бухгалтерлік есеп және қаржылық есеп беру туралы» Қазақстан Республикасының заңы №329-11 2002 жылы 24 маусымда қабылданған. Осы құжат бухгалтерлік есепті жүргізудің және ұйымдастырудың бірыңғай құқықтық және әдістемелік негіздерін бекітеді.

    Қазіргі кезеңдегі бухгалтерлік есепті нарықтық қатынастардың талабына сәйкес жетілдіру процессі одан ары жалғасуда. Ендігі міндеті есеп жүйесін қаржылық есеп берудің халықаралық стандарттарына сәйкестендіріп жүзеге асыру.

    Қазақстанда бухгалтерлік ескесептің республика үшін тиімдірек концепциясын анықтау  мақсатында әлемдегі экономикалық жағынан дамыған елдердегі бухгалтерлік есеп жүйесі зерттелді.

    Республикамызда бухгалтерлікті есепті реформалау үшін ағылшын-америкалық модель таңдалды. Менің  ойымша, бұл дұрыс таңдау.Себебі Қазақстанда қабылданған бухгалтерлік есептің жаңа жүйесі, кәсіпорынды ашығырақ көрсетуге, ішкі және сыртқы инвесторлардың назарын көбірек бұруға мүмкіндік береді.

    Курстық жұмыстың мақсаты: қысқа мерзімді дебиторлық қарыздардың есебін ұйымдастыру  және соған байланысты есептер шығару болып табылады.

    Зерттеу объектісі болып ТОО “Өрттен қорғау ” есебі табылады. 
 
 
 
 

            
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

1. Бухгалтерлік есепті ұйымдастыру және оның бәсекеге қабілетті жағдайынлағы ролі

1.1 Қазақстан Республикасында қазіргі кездегі бухгалтерлікесепті дамыту концепциясы 

    «Концепция» деген сөз (conceptio латын тілінен  келген) бір құбылыс жөніндегі  әр түрлі түсінік, көзқарастар жүйесі деген мағынаны білдіреді. Концепциялар белгілі бір ғылымның теориялық  бағытын айқындауға көмектеседі.

    Есеп  концепциясы туралы айтатын болсақ, олсубъектілердегі (барлық салалардың, қызметінің түрлері мен әртүрлі ұйымдық құқықтық нысандарға негізделген) есеп жүргізуді қалыптастырушы ережелермен ұсыныстарды айқындайтын есеп жүйесін құрушы негіз.

    Бухгалтерлік  есеп методологиясы үшін бухгартерлік табыстың шамасы мен оның салық салынатын базамен қандай байланысы бар екендігін түсіну және оны түсіндіру маңызды мәселе болып табылады.

    Есеп  теориясында бухгалтерлік табыс  пен салық салынатын табыс  сомаларының өзара байланысының шын мәнінде бірбіріне тең екі концепциясы өріс алған.

    Ресей ғалымдары Я.В. Соколов пен В.В.Петровтыңзерттеулеріне сүйенсек, бірінші және екінші концепция  өткен ғасырдың басында Пруссияда  пайда болған. Яғни, бұл елде сол кезде байланыстық пайданың сомасы салық салынатын шамаға тең болуға тиісті деген ереже енгізілген болатын. Салық концепциясы деген атқа ие болған бұл концепция осы уақытқа дейін әр түрлі модификациялары Еуропада үстемдік етеді. Оның басты ерекшелігі: кез келген қаржылық қорытынды есеп мемлекеттік салық органдарының мүддесі үшін құруға тиісті.

    Бұл концепцияның негізгі құндылығы  оның қисындылығы мен қарапайымдылығында екенін мойындау керек. Ол жалғыз ғана тиянақты және беделді көз заңға  сүйенеді.

    Бухгалтер ағымдағы есепті жүргізеді, салық салу базасы болып табылатын қаржылық нәтижені анықтайды және әрине, бюджет алдындағы міндеттемені көрсетеді. Бухгалтер үшін есеп бөліктерге бөлуге болмайтын тіртұтас жүйе.

    Аталмыш концепцияға сәйкес қаржылық қорытынды  есеп бәрінен бұрын мемлекеттің  мүддесін көрсетеді, ал шаруашылық процестің басқадай қатысушыларының мүддесі оған бағынышты көрінеді.

    Бұл концепцияның кезінде бухгалтерлік есептің методологиялық бірлігіне  қол жеткізіледі, яғни:

    Есеп  объектілерін бағалаудың бірыңғай ережелері  енгізіледі (әдетте өзіндік құны бойынша, яғни тарихи бағасы принцппіне сәйкес зат оған қанша төленген болса, сонша тұрады);

    Негізгі құралдар жалпы барлығына бірдей нормалар бойынша амортизацияланады; мұндай кезде амортизация салықтан босатылған пайданың бір бөлігі ретінде  түсіндіріледі;

    Әр  түрлі кәсіпорындардың қаржылық қорытынды есебінде берілген мәліметтердің  салыстырылуына жағдай жасалады.

    Қаржылық  қорытынды есепті пайдаланушылар өздері пайдаланатын кез келген қаржылық қорытынды  есептің бірегей ережелері бойынша  құрылғандығын түсінеді.

    Бұның бәрі, әрине, жеткілікті түрде сендірерлік  дәлелдер, бірақ, ғылыми логика қандайда бір концепцияның пайда болуы  ең кем дегенде тағы да біруінің шықпай қоймайтындығын көрсетеді. Сонымен, Еуропа континентінде бір концепция бар еді, ал екінші қарама қарсы концепция Ұлыбританияда пайда болды және оның мазмұны мынадайбаланстық пайданың сомасы негізінен салық салынатын шамадан өзгеше.

    Бұл концепцияны «меншіктік» деп  атауға болады және ол ағылшын тілінде  сөйлеуші елдерде үстемдік етеді. Соңғы  уақытта аталмыш коцепция Еуропа котинентіне үлкен әсер етіп отыр. Оның басты ерекшелігі: кезкелген қаржылық қорытынды есеп меншік иесінің мүддесі үшін құрылуға тиісті. Концепцияның құндылығы оның шыншылдығында. Ол заңның өлі әріптерінен емес, мағынасы шаруашылық өмірдің фактілерін дұрыс және дәл көрсету талаптарынан туындайтын, нақты өмірдің ситуацияларынан бастау алады.

    Шаруашылық  процестеріне әртүрлі адамдар қатысады, және олардың топтық мүдделері бірдей емес. Кәсіпорындар нақты адамдарға  тиісті болғандықтан, есепте қандай да бір басқа тұлғалардың мүддесі үшін емес, міндетті түрде меншік иелерінің мүддесі үшін ұйымдастырылуға тиісті.

    Қаржылық  қорытынды есеп меншік иелері, акционерлер  үшін құрыладыжәне олар қалай болуға тиісті деп есептейді, солай жасалынады.

    Есептегі бірлікке дұрысмағына арқылы жетуге болады. Сондықтан:

    Есеп  объектілерін бағалаудың бірыңғай тәртібін пайдалану дұрыс емес, заттар олардың  иелері қаншаға бағаласа сонша тұрады;

    Амортизазия деген салық жеңілдігі түрінде  мемлекет беретін емес, кәсіпорынжинақтайтын орнын толтыру қоры және кәсіпорын оны қандай мөлшерде жинақтайды оны мемлекеттік чиновниктер емес кәсіпорын иелерін өздері және оның әкімшілігі біледі. Тәжірибелер бұл бухгалтердің амортизацияны екірет есептейтіндігін білдіреді – бір ретәкімшілік кіргізген және меншік иелері мақұлдаған нормалар бойынша, ал екінші рет – міндетті мемлекеттік нормалар бойынша;

    Кәсіпорындар  арасындағы салыстырмалылыққа автоматты  түрде емес, қосымша статистикалық  өндеулер есебінен жетуге болады.

    Қаржылық  қорытынды есепті пайдаланушылар өздері пайдаланатын кез келген қаржылық қорытынды есептің әр түрлі ережелері бойынша құрылғандығын түсінеді, бірақ, түсіндірме хатта есептеулердің орындалу механизмдерін ашып көрсетуші методологиялық ерекшеліктер туралы мәліметтер келтірілетіндіктен, әрбір пайдаланушы қаржылық ақпараттардың абъективті сипаттамасын алады.

    Екінші  концепция «ағылшын Америкалық»  деген атқа ие болды. Қазір халықаралық  қауымдастықта ағылшын-америкалық концепцияның ықпалы жоғары.

    Ағылшын америкалық модельдің негізін қалаушы принциптер Ұлыбританияда және АҚШ та жасалынады. Оның даамуына үлкен үлес қосқан Голландия мемлекеті. Бұл модельдің негізгі индеясы есепті инвесторлар мен кредиторлардың ақпараттық сұранымына бейімдеу.

    Қазақстанда бухгалтерлік ескесептің республика үшін тиімдірек концепциясын анықтау мақсатында әлемдегі экономикалық жағынан дамыған елдердегі бухгалтерлік есеп жүйесі зерттелді.

    Сөйтіп, Республикамызда бухгалтерлікті есепті реформалау үшін ағылшын-америкалық модель таңдалды.

    Біздің  ойымызша, бұл дұрыс таңдау. Себебі, салық салу базасы ретінде тек қаржылық нәтиже саналмайды, басқа да көптеген салық салу базалары бар. Бұдан біз салық концепциясы өзінің негізінде бірегейлікті көздеген болса, шын мәнінде қазір одан айырылғандығын көреміз. Одан басқа, егер мемлекеттік бюджетте жиынтық табысқа салынатын салықтың маңызы елеулі болса, онда актвтерді қайта бағалауға жол бермеу керек, себебі олардың құндарының өсуі автоматты түрде амортизациялық аударымдардың өсуіне және тиісінше, жылдық жиынтық табыстың және салық сомасының азаюына әкеліп соқтырады. Басқа жағынан, егер бюджеттің табыс бөлігінде мүлікке салынатын салық маңызы рөл атқаратын болса, онда қайта бағалаудың болмауы, тарихи баға принципін қолдау - өзіндік құны бойынша бағалау, инфляция жағдайына бюджет тапшылығының өсуіне әкп соқтырады.