Машиналар, жабдықтар мен көліктік құралдар

 

Жоспар

Кіріспе....................................................................................................................................3

1.Машина мен құрал  жабдықтар және көлік құралдарын  бағалау, тәсілдері және жіктеу                                                                                                                                                             1.1. Машина мен құрал жабдықтар және көлік құралдарын бағалау...............................5                          1.2. Машина мен құрал жабдықтар және көлік құралдарын бағалау тәсілдері..............10                                                                                                                     1.3. Машина мен құрал жабдықтар және көлік құралдарын  жіктеу............ ..................14                                

2. Машиналар мен құрал  жабдықтар және көлік құралдарын  бағалауда компьютерлік бағдарламалардың  қолданылуы.

2.1.Компьютерлік диагностика..................................................................................20                                                                                                                   2.2.Машинаға техникалық қызмет көрсету..................................................................29

2.3.Машинаға техникалық қызмет көрсету кезінде көрсететін қызметтер мен талаптар.........................................................................................................................32

Қорытынды..........................................................................................................................36                              Пайдаланылған әдебиеттер тізімі....................................................................................38

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Кіріспе

Машиналар, жабдықтар мен көліктік құралдар — бұл жеке және заңды тұлғалардың меншігінде болатын мүлік түрі. Бағалау тәжірибесіне заңды тұлғалардың, яғни кәсіпорындардың  меншігінде болатын мүлікті қарастыру тән.Кәсіпорынның барлық мүліктері жылжитын және жылжымайтын мүлік болып бөлінеді. Жылжымайтын мүлікке жер учаскелері, жер қойнаулары, жеке су объектілері, ормандар, ғимараттар мен құрылыстар жатады. Сонымен жылжымайтын мүлікке жер учаскелері және де жер учаскесінің астындағы, үстіндегі заттар кіреді. Содан басқа ресейлік заңнама жылжымайтын мүлікке мемлекеттік тіркеуге жататын теңіз кемелері, ішкі жүзу кемелері, ғарыштық объектілер кіреді. Заңға сәйкес жылжымайтын мүлікке басқа да мүлік түрі жатуы мүмкін. Жылжымайтын мүлікпен байланысты кез келген мәмілелер міндетті түрде мемлекеттік тіркеуден өтуі керек.Жылжымайтын мүлікке жатпайтын заттар, оның ішінде ақшалар мен бағалы қағаздар жылжитын мүлік болып танылады. Заңда ерекше жағдайлар қарастырылмаса онда жылжитын мүлікке құқықты тіркеуге міндетті емес. Кәсіпорындағы жылжитын мүлік құрамындағы басым бөлігі — бұл әр түрлі жабдықтар: машиналар, қондырғылар, аппараттар, аспаптар, механизмдер, құралдар, көліктік құралдар, жиһаздар, байланыс құралдары, есептеу техникасы және т.б. Жылжитын мүліктің кейбір түрлері мемлекеттік оргнадарда тіркеуге жатады..Жабдықтар мен көліктік құралдардың машина объектілерінен айырмашылығы олар тек қана жермен байланысты емес, олар басқа жерге ауыстырылуы мүмкін, өз алдына жеке және функционалды немесе байланыста болып технологиялық кешендер құруы мүмкін.   Машина, құрал - жабдықтар және көлік құралдарының нарығының құрылымы күрделі, ал құралдың құнын анықтау көбінесе нарық сегментінің жағдайына тәуелді. Кез келген машиналар тобының өзінің секторы болады, және бұл секторлар жылжымайтын мүлік нарығындағы секторларға карағанда анағұрлым көп. Әртүрлi секторлардағы нарықтың сипаты да әр түрлi.    Машина мен құрал-жабдықтарды бағалау төтенше көп түрлі қиындықтармен қатарласады. Сонымен қатар бағаланатын машиналар шығарылатын немесе жаңа емес, ескішілдікте, эксплуатациялық паркте тұрған, өндірістен шығарылып тасталған машиналар болып табылады.Бағалау кезінде бағаланған объекті теңестіру маңызды рөль атқарады, яғни объектінің құжаттық және шындық жағдайының арасындағы сәйкестікті анықтау. Машина мен құрал-жабдықтардың көптеген орындалуға, модефикацияда жасалуы, толықтырушыларының әртүрлілігі бағасына да едәуір әсер етеді. Осыған орай теңестіруді жургізі керек, өйткені бағалау нәтижесі мен бағалаушы беделі оның сапасына тәуелді болады. Соңғы 10 жылдары Қазақстанда бағалау қызметінің шапшаң дамуы байқалды..Нарықтық экономикаға көшуге байланысты мемлекетте бәсекелес мүлікті меншіктенушлердың көбейгені байқалды. Кәсіпорын және жеке тұлғалардың мүлігі шаруашылық айналымға кіргендіктен оның нарықтық құнын бағалауға қажеттілік өсті. Соңғы жылдары тек қана бағалау жұмыстарының көлемі ғана өспей қоймай, олардың бағытталуы да өзгеріске ұшырады. Егер 90 жылдары бағалаушылар кәсіпорын тапсырыстары бойынша негізгі қорларды қайта бағалаумен айналысса, қазіргі кезде бағалаушылар  шаруашылық процедуралар негізінде мысалға, приватизация, қосымша акция эмиссиясын шығару арқылы бизнеске жаңа қатысушыларды тарту, мүлікті сақтандыру, мүлікті кепілдемеге беру арқылы несие алу, салық төлемдерін есептеу, мұраға беру құқықтарын орындау сияқты мүлік құқықтары мен меншіктенушілер құрамының өзгеріске ұшырауына байланысты  қызметтер көрсетеді. Автомобиль көлігі сандық және сапалық жағынан қарқынды түрде дамып келеді. Қазіргі уақытта әлемдік автомобиль паркінің жылдық өсімі 10-12 млн. данаға, ал оның саны – 400 млн данаға тең. Әр бес автомобильдің төртеуі жеңіл көлік және оның үлесіне, жолаушыларды тасымалдайтын көліктің 60 % астамы тиесілі. Бірақ та автомобильдендіру үрдісі, автомобиль паркін тек кеңейтумен ғана шектелмейді. Автокөліктерді қарқынды дамыту, ғылыми ізденіс пен мағыналы материалдық шығынды қажет ететін мәселелерді туындатады. Олардың негізгілері: көшелердегі өткізу қабілеттілігінің жоғарылауы, жол құрылысы мен көріктендіру, тұрақтар мен гараждарды ұйымдастыру, жол қозғалысы қауіпсіздігі мен қоршаған ортаны қорғауды қамтамасыз ету, автомобильдерге техникалық қызмет көрсету станциялар, қоймалар, жанар май құятын станциялар мен басқа кәсіпорындар құрылысы.Жеке азаматтарға тиесілі автомобиль паркінінің қарқынды дамуы, автомобиль құрылысының күрделігі, өздеріне тиесілі автомобильдерге қажетті техникалық қызметті білікті түрде көрсете алмайтын адамдар санының өсуі, жолдардағы қозғалыс идентификациясы мен басқа да факторлар жаңа автотехникалық қызмет өнеркәсібі саласын құруға жағдай жасады. ТҚ жетілдіру мен жеңіл автомобильдерді жөндеудің маңызды бағыттары: алдыңғы қатарлы технологиялық үрдістерді қолдану, өндірісітік қызметтерді басқару мен ұйымдастыру деңгейін жоғарылату, негізгі өндірістік қаржыларды тиімді пайдалануды көтеру, технологиялық және құрылыс жағынан алғанда неғұрлым жетілдірілген жаңа жобаларды қолдану және қолданыстағы автомобильдерге техникалық қызмет көрсету станцияларын қайта құру және оны сатылы түрде дамыту, қызметтер сапасы кепілділігін арттыру мен оларды қамтамасыз ететін шараларды материалдық және моральдық жағынан қолдау. Сондай-ақ автокөлік құралдарын техникалық пайдаланудың акуальды міндеттерінің бірі болып, ТҚС өндірістік қызметтерін басқару, еңбек шарттарын жақсарту, еңбекке кететін шығындар мен негізгі өндірістік қаржыларды пайдалану тиімділігін арттыру болып табылады. Техниикалық қызметтер көлемі мен сипаты, және әсіресе ағымдық жөндеу жұмыстары жыл мезгілдері, жол және ауа райы жағдайына, автомобильдің шыққан жылы мен құрылысына байланысты өзгеріп отырады. Бұл өзгеріп отыратын жұмыстардың дер кезінде сапалы орындалуы үшін, өндірісті нақты және тиімді ұйымдастыру қажет.Бұл шығындарды азайтуға тиімді шараларды ұйымдастыру арқылы белсенді түрде әсер етуге болады

 

1.Машина мен құрал жабдықтар  және көлік құралдарын  бағалау,  тәсілдері және жіктеу.

 

1.1. Машина мен құрал  жабдықтар және көлік құралдарын  бағалау.

 

Қазіргі Қазақстан экономикасының жалпы  жағдайына сай машина мен құрал-жабдықтар  нарығы қиын жағдайда қалыптасады. Бұрынғы КСРО-дан Қаазақстанға машина жасау және кешеніне қосылған қосылған машина мен құрал-жабдықтар шығаратын мықты өнеркәсіп қалды.

90 ж.ж. басында  бұл кешендер келесідей сипатталды:

- Үлкен көлемде өнім шығару;

  - Қорғаныс қажеттіліктерімен ауыр өнеркәсіп өнімдерін шығарушы ;

- Машина  жасау құралдарын тугелге жуық  түрлерін  кең көлемде шығару;

- Ірі технологиялық құрал –жабдықтар  паркі,икөбеюі мен технологиялық  құрылымы өз заманының машина  жасау  тенденцияларының  дамуына  сәйкес келмеуі;

- Машина  жасау өнімдерінің сыртқұы сауда  балансындағы әлсіздігі;

- Машина  жасау кешеніндегі көптеген өнімдерін   еңбек өнімділігінің төмендігі  мен бәсәкеге қабілетсіздігі;

- Құрылым материалддары мен отандық  машина жасау еңбегінің энергия  тасымалдағыштары бағасының төмендігіне  сәйкес, машина мен құрал-жабдықтардың  бағасы әлемдік бағалардан әлдеқайда  төмендігі.

90 ж.ж. басындағы  жағдай қазіргі машина мен құрал-жабдықтар нарығына әсер  текен келесі факторларды қалыптастырады:

- КСРО-ның  біртұтас экономикасының құлауы  ҚР-дағы ірі машина жасау өнімдерін  жоғалтуға, бұрынғы КСРО-ның басқа  да республикаларымен дәстурлі  экономикалық байланыстарын үзуге  әкелді;

- Жалпы экономикалық  дағдарыс шығарылатын өнімдердің  лезде қысқаруына, машина мен  құрал-жабдықтардың жаңа түрін  шығарудың жұмылуына әкелді;

- Қорғаныс  кешендері өнімдерін өндірудің  қысқаруы кәсіпорындарды , тұтынушыны  қанағаттандыратын сұраныс бойынша  машина мен құрал-жабдықтарды  шығаруға бағытталды;

Соңғы жылдардағы өндірістің , қаржыландырудың, парктің, машина мен құрал-жабдықтар  нарығыынң өзгерісін технологиялық  құралдардың көп таралған түрі –  металл кесетін станоктардың мысалында  қарастырайық.

1 Монополизмнің жоғары дәрежеде  болуы жекелеген өнім түрлерінің  тек бір кәсіпорын шығаруға  топталуы , Қазақстан Республикасындағы  бірегей экономиканың қалауы  тек Алматы станок құру зауытында  келесі өндіріс қуаттарын шығарудван  айрылды:

- токарьлық  көп шпиндельді автоматтар;

- жеңіл  сатылы-бұрғылау станоктары;

- қайрау  станоктары;

- Жеңіл және ауыр дөңгелек тегістеуші  станоктар;

- Фрезерлі  жалпақ уиверсалды станоктар;

- Жеңіл азулы кескіш станоктар;

- Ұзартқыш станоктар;

- Дөңгелектеп  кесу станоктары.

2 Осыған ұқсас жағдай станоктың  негізгі толықтытырғыш бұйымдарды  шығару ысырабына әелді:

- Патрон  және басқа қысқыш құралдар;

- шарикті  винтті парлар;

- насостар, гидромоторлар, золотниктер  және гидравликалық аппараттардың  басқа да элементтері

- электроприводтың негізгі қозғалысы мен берілуі.

3 Өнімнің шығарылуының жедел қысқаруы 1,1 кестеде көрсетілген.

4  Шығарылым құрылымында жоғары  автоматтандырылған станоктарүлесі (с 23% в 1990 г. до 1,5% в 1995 г.) қарапайым қолмен басқарылатын атоматтандырылмаған станоктар үлесінің көбеюі есебімен жедел қысқарды.

5 Жалпы шығарылым көлемінде қысқа өндірістік циклі бар машина жасау мекемелеріне бағытталған жеңілденген құралдар көбейді.

6  Қазіргі Қазақстандық металл  кескіш құрал-жабдықтар паркі  келесідей ерекшеліктермен сипатталады:

- шығарылатын өнім көлемінің қысқаруына  байланысты жүктелудің толық  еместігі;

- жаңартудың болмауынан парктердің  ескіруі;

- жаңа машина мен құрал-жабдықтарды  сатып алуға қаражаттың жоқтығынан  жөндеу - ен модернизациялауды өз  мойнына алу;

- жоғары автоматтандырылған құрал-жабдықтарды  парктен шығарып салу есбінен  технологиялық құрылымның ескіруі;

- машина және құрал-жабдықтар паркінің  көлемі көтере сатуға байланысты  азаюы.

Әлемдік даму паркінің тенденциялары Қазақстандықтан  әлдеқайда бөлек және келесідей  сипатталады:

- технологиялық құбылыстардың атоматтануы;

- машина мен қрал-жабдықтардың  негізгі жұмыс уақыты көмекшілердің  азаюы есебінен артуы;       

- сенімділікті арттырудың арқасындажұмыс  қарқынының жақсаруы;

- универсалдылқты көтеру есебінен  машинаның техникалық мүліктерінің  кеңеюі;

- бір агрегатта әртүрлә операцияларды  сыйдыруы;

- бірлік қуаттылықты , мөлшері  мен жылдамдықты ұлғайту;

- бұйымдардың параметрі мен технологиялық  құбылыстардың жоғарғы дәлдігін  сақтау;

- дәстүрлі  емес технологияларды жүргізетін  машина мен құрал-жабдықтарды  қолдануаумағының кеңеюі;

- парк көлемінің  азайып , жаңаландыру дәрежеінің  ұлғаюы.

8 Қазіргі  кезде станок жасау кәсіпорындарының  нег ізгі қаржыландыру көздері:

- Машина жасаудың профильдік емес  өнімдерін және тұрақты сұранысы  бар халықтың тұтыну тауарларын  өндіретін мекемелер;

- Жеткілікті сұраныс кезінде өзіндік  құны арзан қарапайым станоктар  шығаратын ұйымдар;

- Паркте эксплуатацияланатын отандуық және шетелдік құрал-жабдықтарды қалпына келтіру, жөндеу және модернизациялау;

- Ірі тапсырыс  берушілерден олардың мақсатты  құрал-жабдықтарының ірі партиясын  жеткізу үшін несиенің алынуы;

Бағалаудың  қағидалары, барысы, және құн туралы айтпас бұрын , бағалау деген не екенінне тоқтай кетейік.

"бағалау" (appraise) етістігі контекстке байланысты бірнеше мағына береді.Ол бағаны анықтауды, құнды орнатуды, санын бағалауды, сапасын анықтауды немесе бір нәрснің құндылығын білдіруі мүмкін.

Біз өз мақсатымызға барлық жоғарда айтылған мағыналарды қолданамыз.Машина мен  құрал-жабдықтар бағалаушылары қолдантын  бағалау процесі барлық мағыналарды  қамтиды.Бағалаушы бағаланатын обьектінің құндылығын анықтап қана қоймай , құндылықты анықтау үшін сандық және сапалықь  қасиеттерін анықтайды.

"Бағалау" (appraisal)  сөзі тағы басқа мағыналарды білдіреді. Ол бағалау әрекетін , бағалау қорытындысын , не месе зерттеу нәтижесі бар есептің мағынасын білдіруі мүмкін.

Бағалау — бірде бастапқы деректерден бірдей қорытынды, нәтиже шығатын ғылым .

Бағалаушы – белгілі бір обьектіге бағалау жүргізуге арнайы білімі бар маман.

Бағалаушының  және бағалаудың анықтамасын қарастырайық:

Бағалау мақсаты – құн туралы қорытынды жасау,

Бағалаушының мақсаты – мақсаты анық белгіленген бағалауға қорытынды жазған кезде тәуелсіз және үшінші жақ етінде әрекет ету.

Бағалаушы риясыз, тәуелсіз және заңға ғана бағынатынын  тағы да атап өтейік.Бұл бағалау  қызметінің тағы бір жағымды жағы.

Құнның  түріне анықтама бермес бұрын , бұл  кітапта берілген актив түріне анықтама берейі. РМЕ халақаралық стандартында өндіріс құралдары, машина және құрал-жабдықтарға , жылжымайтын мүлікке жатпайтын , өзінің физикалық делдалы ретіндегіактивтер ретінде анықтама берілген.олар меншікті обьект материалы, әдеттегідей олар өз иесіне пайда әкеледі. оларды материалдық активтердің бөлімшесі ретінде  қарастыруға болады,олар көбінесе жылжымайтын мүліктерге жатады. Олар бөлек обьект ретінде , сондай-ақ белгілі бір функция атқаратын жүйенің құрылымы ретінде өмір сүре алады.

Бағалау обьектісі  көп жағдайларда жылжитын және жылжымайтын  мүлік арасында қалып қояды,мысалы ресейлік заңдарға сай жылжымайтын  мүліктерге жататын инженердің құрал-жабдықтары, шахталық көтермелері, және кемелер. Сондықтан  бағалаушы бағаланатын обьектіні  активтіңқай түріне жатқызуына шеші қабылдау үшін әр жағдайды мұқият талдауы \ анализдеуі керек.

Материалды  активтер – физикалық және сезілмелі  табиғаты бар мтериалдық обьектілер; жылжитынға жататын активтер дегеніміз  орнын ауыстыра латын және жылжымайтын  мүлікпен үнемі байланыста болмайтын  материалдық обьектілер. Жылжымайтын  мүліктің жалпы анықтамасына (материалдық  емес активтен басқа) жылжымайтын мүлікке жататын немесе жылжымайтын мүлікке үнемі тіркелген игіліктің бәрін жатқызуға болады. Машиналар, жабдықтар мен көліктік құралдар — бұл жеке және заңды тұлғалардың меншігінде болатын мүлік түрі. Бағалау тәжірибесіне заңды тұлғалардың, яғни кәсіпорындардың  меншігінде болатын мүлікті қарастыру тән.Кәсіпорынның барлық мүліктері жылжитын және жылжымайтын мүлік болып бөлінеді. Жылжымайтын мүлікке жер учаскелері, жер қойнаулары, жеке су объектілері, ормандар, ғимараттар мен құрылыстар жатады. Сонымен жылжымайтын мүлікке жер учаскелері және де жер учаскесінің астындағы, үстіндегі заттар кіреді. Содан басқа ресейлік заңнама жылжымайтын мүлікке мемлекеттік тіркеуге жататын теңіз кемелері, ішкі жүзу кемелері, ғарыштық объектілер кіреді. Заңға сәйкес жылжымайтын мүлікке басқа да мүлік түрі жатуы мүмкін. Жылжымайтын мүлікпен байланысты кез келген мәмілелер міндетті түрде мемлекеттік тіркеуден өтуі керек.Жылжымайтын мүлікке жатпайтын заттар, оның ішінде ақшалар мен бағалы қағаздар жылжитын мүлік болып танылады. Заңда ерекше жағдайлар қарастырылмаса онда жылжитын мүлікке құқықты тіркеуге міндетті емес. Кәсіпорындағы жылжитын мүлік құрамындағы басым бөлігі — бұл әр түрлі жабдықтар: машиналар, қондырғылар, аппараттар, аспаптар, механизмдер, құралдар, көліктік құралдар, жиһаздар, байланыс құралдары, есептеу техникасы және т.б. Жылжитын мүліктің кейбір түрлері мемлекеттік оргнадарда тіркеуге жатады. Мысалы, автотранспорттық құралдар ГИБДД органдарында тіркеледі, котельдік және энергетикалық қондырғылар сәйкес техникалық қадағалау органдарында тіркелуі керек.Жабдықтар мен көліктік құралдардың машина объектілерінен айырмашылығы олар тек қана жермен байланысты емес, олар басқа жерге ауыстырылуы мүмкін, өз алдына жеке және функционалды немесе байланыста болып технологиялық кешендер құруы мүмкін. Сонымен қатар ғимараттың бөлінбес бөлігін құрайтын жылжымайтын мүлік құрамында есептелетін (лифттер, вентиляция жүйелері, жарықтандыру және т.б.) кейбір жабдықтар түрін кездестіруге болады.Жол көлік құралы – бұл жалпы қолданыстағы жолдарда адамдар, онда орнатылған жүктерді немесе жабдықтарды тасымалдауға арналған қондырғы.Механикалық көлік құрал – двигательмен қозғалысқа келетін мопедтен басқа жол көліктік құрал. Механикалық көлік құралы құрамына автотранспорттық құралдар, мототранспорттық құралдар, троллейбустер, коммунальды автотехника, тракторлардың жеке түрлері кіреді.Автотранспорттық құралдар – бұл жабдықталған түрінде 400 кг салмағы бар механикалық көлік құралы. Жабдықталған салмақ толығымен жанармай, майлар, салқындататын сұйық құйылған және де жүксіз, жолаушыларсыз, жүргізушісіз жинақталған көлік құралының салмағы түрінде анықталады. Автотранспорттық құралдар  жолуашылық, жүктік, арнайы деп бөлінеді. Жолаушылық автотранспорттық құрал құрамына жеңіл көлік және автобустар кіреді. Жүктік автотранспорттық құрал құрамына жүк көліктері, соның ішінде мамандандырылғандар кіреді. Арнайы автотранспорттық құралдарға көліктік емес жұмыстар орындауға арналған арнайы жабдығы бар құралдар кіреді.Жүктік автомобиль – бұл жүктерді тасымалдауға арналған втотранспорттық құрал. Жүктік автомобильдер борттық соның ішінде прицеппен (борттық тягач), автомобильдік тягачтар жартылай прицеппен (седельді тягач), самосвалдар және мамандандырылған автомобильдер болып бөлінеді. Мамандандырылған автомобиль -  бұл арнайы кузовпен және құрылғымен жабдықталған белгілі бір жүк түрлерін тасымалдауға арналған прицеп немесе жартылай прицебі бар жүк көлігі. Мамандандырылған автомобильдерге фургоны бар көліктер (жалпыға арналған изотермиялық, нан, жиһаз, киім, жануарлар үшін рефрижераторлар) немесе цистерналарымен (сұйық және сусымалы үшін); контейнеровоздар; ауыстырылатын кузовтары бар көліктер; ұзын жүктерді тасымалдауға арналған автомобильдер;  тяжеловоздар; панелевоздар; блоковоздар; фермовоздар; плитовоздар; балковоздар; сантехкабиновоздар; құрылыс қоспаларын тасымалдауға жабдықталған автомобильвоздар кіреді.