Адамгершілік тәрбие

 
 
 
 
 

 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

 

І. Кiрiспе  бөлім 

1.1     Бастауыш мектеп оқушыларының адамгершiлiк тәрбиесi жөнiндегi теориялық негiздерi      

1.2.  Адамгершiлiк тәрбиесiнiң мәнi  

1.3.   Бастауыш  мектеп  оқушыларын  адамгершiлiкке тәрбиелеудегi педагогикалық-психологиялық негіздері       

II. Негізгі бөлім: «Бастауыш сынып оқушыларын адамгершілікке тәрбиелеу» 
 

2.1.  Бастауыш мектепте адамгершілік тәрбие берудегі әдіс-тәсілдеріне сипаттама  

2.2.  Сабақтар мен тәрбие шараларындағы

                 адамгершiлiк тәрбиесi 

      2.3  Отбасындағы адамгершілік тәрбиесі       

ІІІ. Практикалық бөлім

        3.1.  Сабақ жоспарлары

     3.1.  Сыныптан тыс тәрбие жұмыстары

        3.2. Тәжiрибелiк, эксперименттiк жұмыстар

 

ІV. Зерттеу бөлімі

      4.1 Тәжiрибелiк, эксперименттiк жұмыстар

4.2 Балалардың адамгершілік тақырыбына байланысты мақал  

                 мәтелдер талдау

V. Шығармашылық жұмыс

5.1  Бастауыш сынып мұғаліміне арналған әдістемелік  нұсқау  

 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

     Бүгiнгi таңда жас мемлекетiмiздiң өркениетке жету жолындағы әр талабына тұғыр боларлықтай бiлiм жүйесiн құру алда тұрған маңызды мiндеттер сан алуан.

      Тәуелсiз Қазақстан Мемлекетiнiң жаңаша даму үрдiсiнiң iшiнде жас ұрпаққа берiлетiн бiлiм мазмұнын жаңарту және оны игерту мәселесi ерекше орын алады.

      Әсiресе, жалпы бiлiм беретiн мектептерде  игерiлетiн бiлiм мазмұнын уақыт  талабына сай жаңартуды жедел  қолға алу мемлекеттiк мәнi зор мәселеге айналды.

      Бiлiм  жолы-қиын да қастерлi жол. Бұл жолда  талмай тынымсыз еңбектенiп, шығармашылық iзденуден жалықпайтын жандар ғана нәтижелi табысқа жете алады. Ал, бүгiнгiдей кезеңде бодандық құрсауынан құтылып, тәуелсiз ел атанған жас ұрпақ мемлекетiнiң жаңаша даму сипатына сай оның бiлiм беру iсiнiң мазмұнын да көп сатылы құрылымын да толығынан қайта жаңарту үшiн шынын айтсақ, жай ғана еңбекшiлдiк аздық етедi. Бұл жалындаған патриоттықты, шын мәнiнде отаншылдық сезiмдi қажет ететiн iс.

      Тұжырымдама бiлiм берудi жалпы ұлттық басымдық ретiнде белгiлейдi және мемлекеттiң Қазақстан Республикасының ұзақ мерзiмге арналған бiлiм беру саясатын дамытудың негiзiн қалайды әрi заңнамаға, қаржыландырудың жүйесiне, бiлiм берудiң мазмұнына, бiлiм беру жүйесiнiң құрылымына, бiлiм берудiң басқару жұйесiне кадрлық және әлеуметтiк саясатқа өзгерiстер мен толықтырулар енгiзу үшiн негiз болып табылады.

      Әлемдiк  бiлiм беру кеңiстiгiне ықпалдастырылған және жеке тұлға мен қоғамның қажеттiлiктерiн қанағаттандыратын көп деңгейлi, үздiксiз бiлiм берудiң ұлттық моделiн қалыптастыру үшiн бiлiм берудi дамытудағы стратегиялық басымдықтарды белгiлеу.

      Бiлiм  берудi басқарудың одан әрi демократияландыру негiзiнде қазақстандық бiлiм беру моделiнiң жұмыс iстеуiнiң заңнамалық, нормативтiк, құқықтық базасын жетiлдiру.

      Тәрбие мен оқыту мазмұны бiрiншi деңгейде қызметтiң өзiндiк түрлерiн және баланың даму бағытын, оның кейiнгi мектеп жағдайына бейiмделуiн қамтамасыз етуге тиiстi.

      Балалардың  жалпы орта бiлiм алуға деген  құқығы жалпы бiлiм беретiн мектептердiң  желiсiмен қамтамасыз етiледi. Оқытудың ерекше жағдайлары бойынша мектептер, мектеп-интернаттар, дарынды балаларға  арналған мектептер, даму және оқу мүмкiндiктерi шектеулi балаларға арналған мектептер және т.с.с. болып бөлiнедi. Мектептен тыс мекемелер балаларға қосымша бiлiм беру мен тәрбиелеудi қамтамасыз ете отырып, орта бiлiм беру жүйесiне енедi.

      Орта  бiлiм берудiң мақсаты – жылдам өзгерiп отыратын дүние жағдайларында  алынған терең бiлiмнiң, кәсiби дағдылардың негiзiнде еркiн бағдарлай бiлуге, өзiн-өзi iске асыруға, өзiн-өзi дамытуға және өз бетiнше дұрыс адамгершiлiк тұрғысынан жауапты шешiмдер қабылдауға қабiлеттi жеке тұлғаны қалыптастыру.

      Жеке  тұлғаны азаматтыққа, адамның құқықтары  мен бостандықтарына құрметпен  қарауға, елжандылыққа, өз Отанын сүюге  тәрбиелеу. Бiлiм сапасын түпкiлiктi бағалаудың субъективтiк факторларының әсерiн азайту.

      Оқу 6 жастан басталады. Бұл жас баланың  ақыл-ойының дамуы және әлеуметтiк даярлығы үшiн мейлiнше қолайлы кезең болып табылады. Бiлiм мазмұны шетел тiлi мен информатика негiздерiн ерте үйрету арқылы байытатын болады.

      Бастауыш  мектептiң негiзгi мiндетi – баланың  жеке басын бастапқы қалыптастыруды қамтамасыз ету, оның қабiлеттерiн анықтау  және дамыту. Осы сатыдағы оқу мен тәрбие оң уәждi қалыптастыруға және оқу қызметiн бiлуге, оқу, жазу, санаудың берiк дағдыларын үйренуге, тiлдiк қарым-қатынастың қарапайым тәжiрибесiне, өзiн-өзi шығармашылық тұғырдан таныта бiлуге, мiнез-құлықтың мәдениетiне, жеке гигиенаның және салауатты өмiр салтының негiздерiне бағдарланады, сонысымен кейiн негiзгi мектептiң жалпы бiлiм беру бағдарламаларын меңгеруге база  жасайды.

      “Адамға ең бiрiншi бiлiммен қатар – тәрбие. Тәрбиесiз берiлген бiлiм – адамзаттық қас жауы, ол келешекте оның өмiрiне опат әкеледi” – деп Әл-Фараби айтқандай, педагогика ғылымының зерттейтiн негiзгi категорияларының бiрi – тәрбие. “Бала тәрбиесi–бiр өнер, өнер болғанда ауыр өнер, жеке бiр ғылым иесi болуды тiлейтiн өнер” – деген болатын М.Жұмабаев.

      Елiмiздiң  ертеңгi болашағы - бүгiнгi өсiп келе жатқан ұрпақ. Сондықтан отбасынан  бастап қоғамдық мекемелерге дейiн  ұрпақ тәрбиесiне аса жауапты қарау баршамыздың негiзгi мiндетiмiз. Себебi, Егемендi елiмiздiң ертеңi оқу-бiлiмiнiң, тәрбиенiң тереңдiгiмен өлшенедi.

      Тәрбиенiң басты бағыты жөнiнде тереңiрек ойлансақ, әрбiр адам ең алдымен өз халқының перзентi, өз Отанының азаматы болуы керек екенiн, ұлттың болашағы тек өзiне байланысты екенiн есте ұстауы тиiс. ұлтымыздың болашағы – жас ұрпақ, әдет-ғұрыптар мен дәстүрлердi, елдiң мәдениетiн, әдебиетiн, тiлiн жақсы меңгерiп өсуi үшiн жастайынан бесiк жырын естiп, ертегi тыңдап, ұлттық тәлiм-тәрбие алуы керек. Тәрбие ұлылар өсиетiн сақтата отырып, олардың адамгершiлiк құндылықтарын ұрпақтан-ұрпаққа жеткiзедi. өйткенi, өскелең ұрпақ ұлағатты сөздермен, тыныс-тiршiлiгiмен, дәстүрiмен тәрбиеленедi. 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

Бастауыш  мектеп оқушыларының  адамгершiлiк тәрбиесi жөнiндегi теориялық негiздерi

  Адамгершiлiк тәрбиесiнiң мәнi 

      Қазiргi таңда әрбiр жеке тұлғаның құндылық қасиеттерiн дамытып, қалыптастыруға аса мән берiлiп отырғаны белгiлі, әсiресе ұрпақтан-ұрпаққа мирас болып келе жатқан салт-дәстүр, әдет-ғұрыптарын, тарихи-әдеби мұралар арқылы оқушылардың жеке бас қасиетiн дамыту мүмкiндiгiне барынша көңiл бөлiнгенiн ғылыми-зерттеу еңбектерден  аңғарамыз.

Бастауыш сынып оқушысының есте сақтау мен танымдық қызығушылық қабiлетi жақсы болады. Егер балаға қызығушылығына қарай жүйелi мәлiмдемелер түсiп отырса, баланың даму үрдiсi шапшаңдайды. Бiз бұл жерде Л.В.Занковтың идеясын негiзге алдық. Ол баланы қоғамдық өмiрдiң әртүрлi жақтарымен еркiн араластыру керек, әртүрлі баланың дамуы үшiн туындайтын шегiнiстерден қашпауымыз керек, керiсiнше, баланың дамуына қандай дәрежеде ықпал еткенiн айқындай отырып, жүргiзу қажет деген ұсынысын зерттеуiмiзге басшылыққа алдық. Тарихи ескерткiш мұраларға жүргiзiлген саяхат-сабақтар мен экскурсиялар балалардың танымын қалыптастыруда негiзгi орын алатынын практика барысында айқын байқадық.

     Әртүрлi жүргiзiлген саяхат жұмыстары бастауыш сынып оқушыларының  ынтымақтастығын  жетiлдере түседi. Бұл туралы психолог Л.С.Выготский: “Дербес жұмыс iстегеннен  гөрi бала ынтымақтастықта күштiрек  әрi ақылдырақ болып, ол өзi шеше алатын интеллектуалды қиындықтар деңгейi жөнiнен биiкке көтерiледi...”, - дейдi.

Жалпы жеке тұлғаның бойындағы адамгершiлiк  құндылықтарын қалыптастыруға байланысты арналған ғылыми зерттеу еңбектердi зерделеу барысында бастауыш сынып  оқушыларының мәдени адамгершiлiк құндылықтарының қалыптасуы, олардың психологиялық дамуна байланысты арналған еңбектер сараланып, жүйеленгенiн байқадық.

     Мәселен, С.Төрениязова “Бастауыш мектеп оқушыларын сыныптан тыс оқу-тәрбие жұмысы арқылы дамытудың педагогикалық негiздерi” атты ғылыми - зерттеу жұмысында оқушыны дамытуда бiлiм мен тәрбие негiзгi  орын алатынын атап көрсете келе, дамудың бес жағдайын нақтылайды:

психикалық  дамуға - оқушының мiнез-құлқының, ерiк-жiгерiнiң қабiлетiнiң дамуы;

денелiк  дамуға - дене бiтiмiнiң өз жасына сай  болуы;

     рухани дамуға - оқушының iшкi жан дүниесiнiң сырттан әсер ететiн күшпен өзара бiрлiгi;

     әлеуметтiк дамуға - өздерi өмiр сүрiп отырған қоғамдық ортаға үйлесе дамуы;

     жалпы дамуға - оқушының жан-жақты үйлесiмдi дамуы, - деп қорытындылай келе, сыныптан тыс уақытта бастауыш сынып оқушыларын дамытудың ғылыми-теориялық негiзiн айқындай отырып, бастауыш сынып оқушыларымен жүргiзiлетiн жұмыстардың тиiмдiлiгiн арттыруға, үйiрме жұмыстары мен мектептегi қоғамдық ұйымдардың құрылымын айқындай отырып, тәжiрибелiк – эскперименттiк жұмыстардың тиiмдiлiгiн нақтылайды. Ал, Р.Үсембаева: “А.Байтұрсынов мұралары арқылы бастауыш сынып оқушыларын адамгершiлiкке тәрбиелеу” атты диссертациясында А.Байтұрсынов еңбектерiн бастауыш сынып үшiн саралап, “Ахмет тағылымдары” атты арнайы бағдарлама мен әдiстемесi арқылы бастауыш сынып оқшыларының адамгершiлiк құндылықтарын қалыптастыру мүмкiндiктерiн тәжiрибелiк жұмыстар арқылы дәлелдейдi.

     Ал, Л.К. Керiмовтiң қиын балалар тәрбиесiне арналған еңбегiнде, оларды “қиын балалар” етiп тәрбиелейтiн әлеуметтiк жағдайларға ғылыми талдау жасай келе, тығырықтан шығу жолдарын саралап көрсетедi. Әсiресе, қиын балалардың мiнез-құлқын түзетуде адамгершiлiк тәрбиесiнiң ықпалының мол екенiне тоқталады.

     Көп ұлтты Қазақстан жағдайында аралас мектептегi адамгершiлiк тәрбие мәселесi В.А.Кимнiң еңбегiнде негiз болады. Әрбiр этникалық топтың бiр ұжымда тәрбиелену барысында олардың ұлттық ерекшелiктерiне, салт-дәстүрiне, әдет-ғұрыптарына аса мән бере отырып, адами құндылық қасиеттерiн қалыптастыруда әр ұлт өкiлдеренiң ықпалын жан-жақты ашып көрсетедi.

     Қоғам дамуының жаңа кезеңiнде жоғары сынып  оқушыларын адамгершiлiкке тәрбиелеудiң ғылыми педагогикалық тұрғыда жүйесiн жасаған Р.К.Төлеубекова адамгершiлiк тәрбиесi адамзат қоғамын үнемi толғандырып келе жатқан күрделi мәселенiң бiрi. Жаңа әлеуметтiк мәдени жағдайда жеке тұлғаның адамгершiлiк  тұрғыдан қалыптасуына байланысты, бiрiншiден, бүкiл адамзат қоғамының даму тарихында адамгершiлiк тәрбиесiнiң өзектi болғанын, екiншiден, философиялық, тарихи, әлеуметтiк, психологиялық, педагогикалық әдебиеттер мен зерттеулерге талдау жасай келе, адамгершiлiк адамның тұлғалық құрылымында ең алдымен өзiн танып бiлуi, олар мен адамгершiлiк қарым-қатынасы адамгершiлiк  тәрбиенiң бiр қыры,  үшiншiден, қазiргi жаңа әлеуметтiк мәдени орта жағдайында адамның адамгершiлiк тұрғыдан қалыптасуы өзi өмiр отырған қоғамның және әлеуметтiк ортаның, оның жанды саласы-мектептiң алатын орнының маңызы зор екенiне тоқталады.

     ХIХ  ғасырдың 60 жылдары мен ХХ ғасырдың 90 жылдары аралығындағы адамгершiлiк  тәрбиесiнiң дамуы тарихын зерттеген Э.А.Урынбасарованың еңбегiндегi қазақ төңкерiсiне дейiн және төңкерiстен кейiн де қоғам дамуында адамгершiлiк тәрбиесiнiң басты орын алғанына архив деректерiн негiзге ала отырып тұжырымдайды.

Ал, болашақ  мектеп мұғалiмдерiн мектепте адамгершiлiк  тәрбиесiн ұйымдастыруға байланысты А.А.Калюжный, А.А.Аманжолова, С.Қ.Әбдiлдинаның енбектерi арналған.

Бiз, тарихи ескерткiш мұралар арқылы оқушыларды адамгершiлiкке тәрбиелеуде жоғарыда аты аталған ғалымдардың,

практиктердiң  ғылыми тұжырымдарын басшылыққа алдық. Әсiресе, “Тарих тағылымдары” атты бастауыш сыныптарға арналған бағдарламаның  мазмұнын құрастыруда оқулықтың  мұмкiндiктерiн негiзге алдық. 

     Бастауыш  сынып оқушыларына адамгершiлiк  тәрбие берудiң ғылыми-теориялық негiзiн айқындай келе, зерттеуiмiзге нысана етiп алып отырған ұрпақтан-ұрпаққа  жалғасқан тарихи ескерткiш мұралардың тәлiмдiк те, бiлiмдiк те маңызының зор екеiн зерттеу  барысында  айқындадық.