Кәсіпорынды стратегиялық басқаруды жетілдіру жолдары

     Кәсіпорын қызметінің негізгі мақсаттары бойынша  мақсатты басқаруды жобаны басқару  мен қалай байланыстыру керек  деген сұрақ туады. Бұл сәйкестік  өндірістік процесстің параметрлер  қатарымен анықталады:

• өнімнің өмірлік циклінің сұраныс технологиясының өмірлік немесе инновациялық циклінің этапымен немесе стадиясымен жобаны басқару НИКОР стадиясында және өндіріске жобаны енгізу этапында жүзеге асырылады;
• басқару жүзеге асырылатын.

     Өнім  ассортиментінің кеңдігімен және оның жаңару қарқынымен (тауардың өмірлік циклімен) жобаны басқару өнімнің аз ассортиментінде, тауардың үздіксіз өмірлік циклінде және сұраныс технологиясының өмірлік циклінде ыңғайлы. Өнімнің кеңейтілген ассортиментіне және оның жаңаруының жоғарғы қарқынында жаңа енгізулер ұсақ-тиек сипаттамаға ие және жобаны басқару қажетсіз болып табылады;

• жаңа енгізулердің радикалдылығы.

     -            Табысы радикалды технологиялық  жаңа енгізулерге негізделген. 

               АҚШ-тың технологиялық тиімді  кәсіпорындары қысқа мерзім ішінде жобалармен даму бағыттары арасында ресурсатарды қайта бөлуге  менеджерлердің жұмыс стилін өзгертуге, қызметкерлер арасында өзара қатынасатың жаңа принциптерін енгізуге мүміндік беретін функционалдық құрылымды ұйымның жобалы немесе бағдарламалы формасымен сәйкестендіруді жөн көреді.

            Бірақ кәсіпорындардың көбі жаңа  енгізулердің түрлі радикалдылығын  жүзеге асырады. Ұсақ-түйек өзгерістер  әсіресе жемісті технологияда  үнемі болып тұрады. Осындай жаңа  негізулерді басқару мақсатты басқарудың дағдылы әдістерімен жүзеге асырылады.

     Техникалық  жаңа енгізулердің радикалдылығының өсуімен  мақсатты басқаруда  меншікті салмақтың  үлкен бөлігін жобаларды басқару  алады.

     Функционалды  – мақсатты басқаруының жобаның  басқаруымен сәйкестігі өзгертуші технологиялық жаңа  енгізулер кезінде де сақталады. Бұл мына жағдаймен түсіндіріледі: технологиялық жүйе ғана емес, сондай-ақ бүтіндей өндірістік жүйе бүтіндей бөлектелінген болып табылады және жаңа технологияны енгіздіру оның  өндірістік жүйенің басқа  элементтерімен үйлесімділігіне байланысты (өндірісті ұйымдастыру, еңбек ресурстары, материалдық-техникалық қамтамасыздандыру жүйесі және т.б.). Технологиялық жаңа енгізулер бағдарламаларын өңдеу және зерттеу стандартынан ендіру стадияларына көшуде қабылданған шешімдер үшін жауапкершілік бағдарлама басшысынан бас менеджерге өтеді. Бағдарламаны және функционалдық басқарудың сәйкестігі сияқты мақсатты және функционалдық басқарудың сәйкестігі басқарудың негізделген функцияларындағы түрленуінің материалдық құрылымында жетеді. Мақсатты, функционалдық және бағдарламалы басқарудың  сәйкестігі басқару ұйымының үлкен моделінде жүзеге асады. Осындай  моделге басқарудың негізделген функциясы бағдарлама немесе жобалар бойынша қажеттілікте жекешеленеді. Олай болса басқаруды ұйымдастырудың көлемді моделі жаңа енгізулердің радикалдылығының кеңейтілген спектірінде қолданылады.

     Жазық моделдер радикалдылықтың салыстырмалы тор диапазондары үшін, ал эволюциялық  ұсақ-түйек өзгерістер үшін функционалдық-мақсатты басқару моделі, жоғары радикалды өзгеруші жаңа енгізулер үшін функционалды бағдарламалы  басқару моделі тән.

     Бұл жағдайда өзгеруші жаңа енгізулер бағдарламасы өндірістік қызметтің барлық мақсаттары бойынша өндірістік жүйенің өзгерістерін қамту керек. Жобаны басқару, басқару жүйесіне творчестволық формалды емес элементтер енгізеді және оның бейімділігін көтереді. 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

     Қорытынды 

     Экономиканың  басқарылуы жүзеге асырылып жатқан деңгейге байланысты, оны макроэкономикалық  және микроэкономикалық етіп бөлуге болады. Бірінші жағдайда басқару объектілері: бүкіл елдің, оның ірі аймақтарының, шаруашылық ету салаларының экономикасы, екінші жағдайда – ұйымдар, кәсіпорындар, компаниялар, фирмалар, кішігірім кәсіпкерлік құрылымдар мен аймақтар.

     Экономиканы басқару жүйесі қоғамдағы тауарлардың өндіріс, үлестірім, айырбас және тұтыну үрдістерінің өзара келісуін қамтамасыз етеді.    

     Экономиканы басқару механизмдеріне екі шектес көзқарас бар – нарықтық өзін-өзі  басқару және орталықтандырылған басқару. Біріншісі А.Смит пен Д.Рикардоның экономикалық тепе-теңдік теориясына негізделген, оған сүйенсек, нарық ондағы болып жатқан үрдістерді өзі реттеп алуға қабілеті бар. Бұған еркін бағалар, сатушылардың еркін бәсекелесуі және сатып алушылардың еркін бәсекелесуі жәрдемдеседі. Нәтижесінде мемлекеттің қандай-да бір қатысуысыз-ақ нарықтың сұраныс пен ұсыныс бірін-бірі теңестіріп тұратын тепе-тең жағдайына қол жеткізіледі. Көзқарастың екіншісі К.Маркстың экономикалық теориясына негізделеді, оған сүйенетін болсақ, экономиканы басқару өндіріс құралдарына жаппай (тоталдық) мемлекеттік меншік жағдайларында және өнімді өндіру мен үлестірудің мемлекеттік жоспары негізінде бірыңғай орталықтан жүргізілуі тиіс. Дәл осындай басқару бұрынғы Кеңес Одағында қолданылған еді.

     Кезкелген түрдегі экономиканың негізгі буыны – бұл берілген өнімге бар қажеттіліктерді қанағаттандыру мақсатымен өнімді шығаратын өнеркәсіптік кәсіпорын. Сондықтан, нарықтық ортада қызмет ететін, қазіргі заманғы кәсіпорынды басқарудың экономикалық механизмінің негізгі құрамдастарын тәпіштеп қарастырайық.

     Шаруашылық  жүргізудің жаңа әдістерінің жүйесі келесілерге бағытталған шаралар  кешенінен тұрады.

• өндірістің барлық буындарында және барлық деңгейінде басқару құрылымын ұйымдастыруды жетілдіруге;
• өндірісті жоспарлау жүйесін жақсартуға;
• экономиканың иінтірек (рычаг) қызметін және шаруашылық механизмін ынталандыруды жоғарлатуға.

     Жоспарлау облысында кәсіпорынның дербестігін  кеңейту келесі іс-шаралармен қамтамасыз етіледі: 

              - өзінің бес жылдық және жылдың  жоспарын құрастыруда және бекітуде дербестігі;

             - тұтынушылар сұранысы, ұйымдар  мен кәсіпорынның тікелей келісім  шарттары, мемлекеттік тапсырыстар  негізінде өнімді өндіру және  өткізу жоспарын құру.

     Жоспар  көрсеткіштері жүйесін сипаттайтын  ерекшелік болып, есептеу көрсеткіштеріне айналатын жалпы, тауарлық өнімдер және т.б. табылады

     Шаруашылық  жүргізудің жаңа әдістеріне келесі принцип  тән, яғни еңбек ақы қорымен байланысты күшейту. Шаруашылық жүргізудің қазіргі  жағдайында еңбек ақы қорын жоспарлау  тауарлық өнім өсімінің әрбір пайызы үшін еңбек ақы өсімінің тұрақты нормативін қолдану негізінде жүргізіледі. Еңбек ақы қорының өсуі кәсіпорында еңбек өнімділігін жоғарлату жолымен өнім көлемін өсіруге алып келеді.

     Шаруашылық  жүргізудің жаңа әдістеріне сәйкес тауарлық өнім көлемі бойынша жоспардың орындалуына ынталандыратын сыйақылар беру қарастырылған.

     Қазіргі кезде материалдың көтермелеу қорын  құру тәртібі қысқарып. Оны ынталандыратын тиімділігін жоғарлауда. Кәсіпорын  оның жоспарлық көлемін дербес анықтайды. Қорды қалыптастыратын көрсеткіш ретінде пайда қолданылады.

     Кәсіпорынның  меншікті қаражаттары есебінен өндіріс  көлемін техниканың жоғарлату және қорларды жаңарту мүмкіндіктерін кеңейту  қазіргі жағдайда өндірістің маңызды  қарқындылық құрамы болып табылады.

     Өндірісті дамыту, ғылыми техниканы дамыту қоры есебінен техникамен қайта қарулануы бойынша кәсіпорын барлық шығындары жүзеге асырылады. Сондықтан қатар кәсіпорынға амортизациялық аударымдарды дербес пайдалану мүмкіндігі ұсынылған. 

     Кезкелген бұндай кәсіпорын үшін оның қойылған мақсаттарға қол жеткізуге бағдарланған стратегиясы аса маңызды болып табылады. Дұрыс таңдалған стратегия кәсіпорынға тез өзгеретін нарықтық ахуал кезіндегі қатаң бәсекелік күресте тірі қалуға мүмкіндік береді. Бизнес әлемінде қолданылатын стратегиялардың барлық түрлерін үш топқа бөлуге болады: шабуыл стратегиясы (алға түсу стратегиясы), қорғаныс стратегиясы (тірі қалу стратегиясы) және бизнесті қысқарту және түрін ауыстыру стратегиясы. Олардың әрқайсысында кәсіпорын қызметінің нақты бір жағдайларымен анықталатын бірқатар түрлендірулері бар.

     Өнімнің сапасын басқару – бұл оңтайлы  сапалы өнімнің жасалуын және оның дұрыс пайдаланылуын қамтамасыз ететін факторларға және жағдайларға  тұрақты, жоспарлы түрде, мақсатқа сай  ықпал ету үрдісі. Бұл жерде сапаның оңтайлылығы дегеніміз сапа көрсеткіштері мен бұйымды сатып алуға және пайдалануға кеткен шығындардың ең жақсы ара қатысы.

     Өнімнің сапасын басқару жүйесі дегеніміз  басқарушылық органдардың және басқару  объектілерінің, өнім сапасының оңтайлы  деңгейін орнатуға, қамтамасыз етуге және ұстап тұруға бағытталған шаралардың, әдістердің және қаражаттардың жиынтығы.

     Сапа  саласындағы кәсіпорынның саясаты  шығарылатын өнім сапасының белгілі  бір деңгейіне қол жеткізу  бойынша ұзақ мерзімді мақсат түрінде  қалыптасады да, осындай мақсатқа қол жеткізуді қамтамасыз ететін шаралар кешенінің жүзеге асырылуын көздейді. ИСО стандарттарына сәйкес бұл саясат өнімнің тіршілік ету циклінің нарықтың маркетингтік зерттеулерінен бастап, өнімнің пайдаланылуы аяқталғаннан кейін оның утилизациясымен аяқтағандағы барлық сатыларын (жалпы алғанда, бұндай сатылар 11) қамтиды.

     Тұтынушылардың  тауарлар мен қызметтердің сапасын  жақсартуға өсіп келе жатқан талабы Батыс  Еуропа елдерінде, АҚШ-та және Жапонияда  кең қолданыс тапқан, сапаны жаппай (тоталдық) басқару жүйелерінің (TQS) құрылуына әкелді. Ал қазіргі заманғы менеджментте бір бағыт пайда болды – сапаның жаппай менеджменті (TQM).

     Өнім  сапасының стандарттар мен техникалық жағдайлардың талаптарына сәйкестігін  растау үшін ол сертификациялау процедурасынан өтуі тиіс. Бұл процедурамен қамтылатын қатысушылардың санына байланысты ол ұлттық, халықаралық, аймақтық, көпжақтық, екіжақтық және біржақтық (өзін-өзі сертификациялау, «сәйкестік туралы мәлімдеме») болуы мүмкін. Құқықтық белгі бойынша міндетті және ерікті сертификацияны айырады. 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

     Қолданылған әдебиеттер тізімі 

1. Ахметов К.Ғ. Менеджмент негіздері, Алматы – 2005
2. Асқарова Ж.А. «Бизнесті бағалау», оқу құралы. Алматы – 2007ж.
3. Айдарханов М.Б. Методологии и современные информационные технологии создания баз данных автоматизированных информационно- управляющих систем, Алматы. Гылым,1998г.
4. Алтынбаев Б.А. Основы рыночной инфраструктуры, Алматы КазГУ,1997
5. Алексеева М.М. Планирование деятельности фирмы. М.: «Финансы и статистика», 1999г.
6. Бердалиева К.Б. «Қазақстан экономикасын басқару негіздері». Алматы -2001 ж.
7.   Балабанов    И.Т.    Основы    финансового    менеджмента.    Как   управлять капиталом? М.: Финансы и статистика, 2000 г.
8. Богдановская Л.А., Виноградов Г.Г. Анализ хозяйственной     деятельности в промышленности, Мн.: Высшая школа, 1996г.
9. Глушенко В. Менеджмент. Системные основы. М.:НГЩ "Крылья", 2000 г.
10. Власова В.М. Основы предпринимательской деятельности.                                         М.: «Финансы и статистика», 1997г.  
11. Глинский B.B., Ионин В.Г. Статистический анализ. М.: «Информационно--  издательский дом»-«Филинг»,1998г.
12. Даримбетов Б., Джумабаев Е.А. Сложившиеся приоритеты развития экономики Казахстана // Саясат. 2000 № 8,9
13. . Дрозд Н. Экономисты оптимистичны в отношении перспектив развития страны // Панорама 2001 №19
14. Ефимова О.В. Как анализировать финансовое положение предприятия. - М.: 1994 г.
15. Иванова Т.Г. Деятельность финансово- промышленных групп // Вопросы статистики. 2001 №11
16. Келимбаев К. Стратегическое планирование в РК в условиях глобализации // Саясат октябрь-ноябрь 2000г.
17. Крейнина   М.А.   Анализ   финансового   состояния   и   нвестиционной 
    привлекательности акционерных обществ в промышленности, строительстве и торговле. М.: ДИС, МВ-Центр, 2001 г.
18.   Ковалев    В.В.    Финансовый    анализ:    Управление    капиталом.    Выбор инвестиций. Анализ отчетности. - М.: Финансы и статистика, 1999 г.
19. Мамыров Н.К. , Ихданов Ж. Государственное регулирование экономики в условиях Казахстана . Алматы Экономика 1998г.
20. Мейірбеков А.Қ. «Кәсіпорын экономикасы», Алматы - 2003  ж
21. Мексон М.Х., Алберт М., Хедоури Ф. Основы менеджмента: пер. с англ. М.: Дело, 2002 г.
22. Материалы периодической печати и специализированных изданий
23. Никольский    П.С.    Финансы    в    системе    хозяйственного    механизма управления промышленностью, М.: Финансы и статистика, 2002
24. Оразбеков К., Абдикаримов Г. Экономика предприятия, Алматы, Санат, 1997г.      
25. Осмоловский   В.В.,  Стратев   В.И.   Теория   анализа   хозяйственной деятельности, Мн.: Высшая школа, 1989г.
26. Перуашев А. Треть альтернатива // Деловая неделя №11 2008 г.
27. Савицкая Г.В. Анализ хозяйственной деятельности предприятия, Мн.: ИП «Экоперспектива», 1997г.
28. Сагдиев К. Экономическое преобразование в Казахстане : опыт и перспективы // Евразийское сообщество 2001 №3
29. Садвакасов Э. Экономическая политика в РК ориентация на производство  экономический рост, технологическое перевооружение // Финансы Казахстана. 1999 №12
30. Сатубалдин С., Сейдаханов И.   Какой быть первой          экономической политике // Панорама 2000 №13
31. Сәбден О., Тоқсанова А. «Шағын  кәсіпкерлікті  басқару», Алматы –

         2002 ж 

32.  Стоянова   А.В.,   Быкова   Е.В.   Управление   оборотным   капиталом.   М.: Перспектива, 2008 г.
33. Стоянова Е.С. Финансовый менеджмент. - М.: Перспектива, 2007 г.
34. Турекулова Д.М. Управление финансами корпораций. Актау 2008г.
35. Турысов О. Об экономической политике Правительства Казахстана по итогам 2008 года // Аль Пари 2008 №5
36. Управление    организацией:    Учебник  /    Под    ред.   А.Г.    Поршнева, З.П.Румянцевой, Н.А. Саломатина. 2-е изд. -М.: ИНФРА-М, 1999
37. Федоссев В.В.,  Гарман  А.Н. Экономико-математические        методы и прикладные модели. М.: ЮНИТИ, 2000г.
38. Финансы, денежное обращение и кредит. Учебник / Под ред. В.К. Сенчагова и др. - М.: Проспект, 2002г.
39. Финансовое управление фирмой. Под ред. Терехина В.И. М.: Экономика, 
    2008 г.
40. Финансовое управление компанией. Под ред. Кузнецовой Е.В. М.: Фонд 
    "Правовая культура", 2001 г.
41. Фоменко Ю. Экономика на стадии устойчивого роста // Казахстанская правда 2001- 25 июня.
42. Хелферт Э. Техника финансового анализа./ Пер. с англ. Под ред. Л.П. 
    Белых. -М.: Аудит, ЮНИТИ, 1996 г.
43. Шеремет А.Д., Сайфуллин Р.С. Финансы предприятий, М.: ИНФРА-М, 1998г.
44. Экономика предприятия. Под ред. проф. Горфинкеля В.Я., проф. Швандара В.А. 2-е изд., перераб. и доп. М.: Банки и биржи, ЮНИТИ, 2007г.
45. . Экономика и статистика фирмы. Под ред. Ильенковой С.Д. М.: Финансы и статистика, 2000 г.
46. «Экономикалық саясат», Экономика –Алматы, 2002 ж
47. “Арман” ЖШС-нің есеп материалдары (2008 - 2010 жж).