Кәсіпорынды стратегиялық басқаруды жетілдіру жолдары

     Кәсіпорынды басқарудың негізгі стратегиялық типтері:

• қатаң рационалистік (директивті) басқару;
• берілген жағдайдан (процесстен) ауытқу бойынша басқару;
• регламентті басқару, бағдарламалы-мақсатты басқару, жай мақсатты басқаруды қамтитын мақсаттар бойынша басқару;
• алдын-ала басқару (басқарудың адвекатты алгоритмдерін пайдалануға, мемлекеттегі жағдайлардың болжамы мен талдауына негізделген әлсіз сигналдары бойынша басқару);
• қорытынды бойынша басқару (барлық бөлімшелердің қызметінің координациямен интеграция функцияларын күшейтуге негізделген);
• қызметтің ынталандыруына (мотивациясына) негізделген қажеттілік пен қызығушылық базасындағы басқару;
• корпоративті мәдениет пен әлеуметтік жауапкершілікті тиімді жүзеге асыру негізінде басқару;
• анықталмағандық факторын төмендететін мүмкіндік стратегиясына бағытталған басқару.

           Кәсіпорынды басқарудың осы және басқа типтер қатары қазіргі  хабарламаның технология базасында  жүзеге асырылуы керек. Мақсатты тиімді қою, оған жету мүмкұндігіне ие болу үшін, басшылық функциялар комплексін орындайды. Басқарудың кез-келген жүйесінің маңызды байланыстырушы функциялары шешімдерді табу және қабылдау, хабарламалармен (коммуникация) алмасу болып табылады.

     Олардың негізінде басшылық шешімдерді қабылдау және оларды қызметкерлерге жеткізуде  қажетті мәліметтерді алады. Жалпы  сандар қатарына ұйымның жоспарлау функциялары (қызметкерлердің координациясы мен ұйымдастырылуын қоса есептегенде), тиімді іс-әрекет пен бақылауға қызметкерлердің мотивациясы (кәсіпорын қызметінің есебімен талдауын қоса есептегенде) жатады.

     Ұйымның сыртқы ортамен өзара әсері және оның ішкі фирмалық қызметі менеджментінің түрлі типтерін пайдаланумен және белгілі типтерін рамкасында болуы мүмкұн. Басқару құрылымы – басқарудың тиімділігімен бүтінділігін қамтамасыз ететін және нақты ұйымдастырылған формада жүзеге асатын кәсіпорын басқаруының объектілері мен субъектілерінің тұрақты байланыстылықтарының жиынтығы. Басқару құрылымы функцияларымен тығыз байланыста. Жаңа ұйымды құруда функциялар құрылымды құру үшін анықтаушысы болып табылады. Басқару мен өндірістің жетілуінде құрылым функция Кеңесін модернизациялау үшін негіз болып қызмет етеді.

     Қазіргі кезеңде басқарудың қалыптасқан  принциптері мен функцияларына  толық жауап беретін, берілген ұйымда және оның айналасындағы жағдайлар  мен шарттарға сәйкес келетін  басқарудың шарттарға сәйкес келетін басқарудың ұйымдастырылған құрылымы құрылуда, жетекші кәсіпорындардың тәжірибесі көрсеткендей кәсіпорынның қызметі кілті – кәсіпорынды басқаруды анық ұйымдастыру.

     Менеджмент  бойынша мамандар ұйымдар ең тиімді кезеңі оның басшыларының ойланған іс-әрекеттері деп есептейді. Басшылықтың квалифицирленген іс-әрекеттері қызметкерлердің жүріс-тұрысын қажетті ағымға бағыттауға қажетті өндірістік бағытты құруға және қызметкерлердің жұмыстарының мотивациясын өршітуге, тиімді жұмысқа әсеретуге мүмкіндік береді.

     Қорытындыда ұжымның өндірістік қызметі қажетті  мақсаттылыққа, ұйымшылдыққа, өнімділікке  ие болады. Олай болса, жетістік сапалы басшылық қызметкерлердің активтілігін оятқан кезде, ал олардың өзара әсерлесуі  тиімді өндірістік қызметте анықталған жағдайда келеді.

     Қазіргі кезеңде қызметтің үш негізгі  түрін ажырата білу керек:

• өндірісте материалдардың, техника және технологияның прогрессивті түрлерін құру, меңгеру, қолдану бойынша техникалық қызмет. Қызметтің бұл түрінде негізі – техникалық идеяны, тууды білу. Менеджер міндеті – қабілетті адамдарды іздеу  және оларды творчествалық жағдайымен қамтамасыз ету (инновациялық топты, фирмаларды, бөлімдерді, венчурлы бөлімшелерді құру);
• өндірістік процесстердің келісімділігімен тәртіптілігін қамтамасыз ету іс-әрекеттердің кординациясы бойынша басқару қызметі. Басқару қызметінде жетістік негізінен төменгі шенділердің күш-жігері есебінің қортындысында алынады ( менеджмент - өндірістің ішкі факторларын басқару);
• тауарлар мен қызмет көрсету нарығында кәсіпорындар іс-әрекеттерін ұйымдастыру бойынша басқару қызметі (нарықта кәсіпорын қызметінің тактикасы және стратегиялық басқару жүйесі). Ол ерекше атауға ие – маркетингтік басқару қызметі (сыртқы факторларды есепке алу негізінде фирманы басқару).

     Маркетинг және менеджмент кәсіпорын басқаруының екі үздіксіз жақтарын құрайды, осы жағдайда маркетинг идеяның генераторы ролін, ал менеджмент оның жетістігін қамтамасыз етуіне бағытталған. Кәсіпорын менеджментінің мазмұнын және оның негізгі есептерін қарастырайық.

     Басшы – менеджмер:

1. Кәсіпорын қызметімен байланысты фактілерді білу, оқу, талдау жасау керек. Кәсіпорында, ортада өзара әсерлесетін жағдайлардың даму логикасын анықтау, үнемі ретроспективті талдау жүргізу керек. Тұтынушыны зерттеу керек. Өндірістік ұжымының ішкі проблемаларын диагностикалау керек. Сыртқы факторлардың іс-әрекеттерін болжау керек.
2. Ағымдағы және перспективті мақсаттарды белгілеу керек, бірақ

     ағымдағы  мақсаттар мен міндеттер үнемі  бақылауда болу керек; ұжымның потенциалды  мүмкіндігін пайдалануға бағытталған іс-әрекеттердің бәсекелестік қабілетті стратегиясын жасау, стратегиялық концепцияны құру керек. Меншіктік әлеуметтік-экономикалық, өндірістік, кәсіпкершілік тактиканы анықтау керек.

3. Мақсатқа жету үшін құралдар мен ресурстарды біріктіру, қамтамасыз ету, ұйымдастыру керек. Өндірістік бағдарламаларды олардың жалпы ресурстық қамтамасыздандыру позициясы тұрғысынан келісу, координирлену керек, ресурстарды нормативті базаларды пайдалану мен баланс және смета бойынша шығындалуының мүмкіндік масштабын анықтау керек. Негізігі ресурстар бақылауына ерекше көңіл бөлу керек.
4. Әрекет етуші, атқарушы құрылымды құру. Бағдарламаның, басқару құрылымын пайдалану. Децентрализацияны қажетті централизамциямен байланыстыру. Басқару бойынша уәкілеттілікті мүмкіндік шектерге бөлу. Уақытша немесе тұрақты әрекеттенуші мамандандырылған құрылымды, маңызды функцияларды жүзеге асыру үшін ячейкаларды құру.
5. Адамдарды таңдай білу, өз уақытында инициативті және қабілетті мамандарды алдыңғы қатарға шығару. Басқарудың мақсаты мен міндеті жөнінде ұжымды хабардар ету. Адамдарды оқыту және олардың қабілеттілігін дамыту, талаптарға ерекше көңіл бөлу керек. Адамдарды бағалау. Перспективті емес, қажетті емес қызметкерлерден босату, жұмысқа қызықтыру жұмыс істете білу керек.
6. Кәсіпорын қызметкерлері мен барлық бөлімшелерінің қызметінің координациясы мен интеграциясын қамтамасыз ету.

     Ішкі  фирмалық басқару жүйесінің эволюциясы бір бірінен ауысқан жүйелер  тұрақсыздығының өсуші деңгейіне  есептелгендігіне түсіну мүмкіндігін  береді.

     ХХ  ғасырдың басында кәсіпорынды басқару жүйесінің екі типі қолданылады:

• бақылау негізінде орындау жұмыстарын басқару;
• өткен кезеңдегі экстрополяция негізінде басқару;

     Қазіргі уақытта басқару жүйесінің келесі типтері қалыптасты:

1. Позицияның анықталуымен байланысқан. Басқарудың бұл типі құрайды:

• ұзақ мерзімді және стратегиялық басқаруды;

• стратегияның позицияларды таңдауды.

2. Қоршаған ортада жылдам және күтпеген өзгерістерге жауап беруші өз уақытындағы реакциялармен байланысқан. Басқарудың бұл типі құрайды:

• стратегиялық есептерді ранжирлеу негізінде;
• күшті және басу сигналдары бойынша;
• стратегиялық күтпеген жағдайларда.

     Нақты кәсіпорын үшін түрлі жүйелердің сәйкестілігін таңдау ортаға байланысты. Өз уақытындағы реакция жүйесін  талдау есептің өзгеру қарқынымен анықталады. Басқарудың осы жүйелерінің синтезі, интеграциясы сыртқы орта анықталмағандығы мен икемділік шарттарына толық жауап беруші стратегиялық басқару әдісін құруға мүмкіндік береді.

     Сапаны  басқару - өнім сапасының қажетті  деңгейін белгілеу, қамтамасыз ету  және қолдау мақсатында өнімді құру, эксплуатациялау немесе тұтынуда жүзеге асырылатын іс-әрекеттер.

     Кез-келген басқарудың мәні басқару шешімдерін анықтау және басқарудың белгілі  объектісінде осы шешімдермен қарастырылған  басқарумен әсерлерді жүзеге асыру  болып табылады. Өнім сапасын басқаруда басқарудың тікелей объектілері ретінде өнім сапасы байланысты процестер алынады. Олар өнімнің өмірлік циклінің өндірістік стадиясына дейін, өндірістік стадияда және өндірістік стадияға дейін жүреді және ұйымдастырылады. [7]

     Басқарушы шешімдер басқару процесінің нақты жағдайы жөнінде хабарламаны басқару бағдарламасымен берілген басқару процессінің сипаттамаларымен салыстыру негізінде анықталады.

     Өнім  сапасының көрсеткіштерінің немесе параметрлерінің мәндерін анықтаушы  нормативті құжатты (өнімді жасауда техникалық тапсырмалар, стандарттар, техникалық шарттар, чертеждер) өнім сапасын басқару бағдарламасының маңызды бөлігі ретінде қарастыру керек.

     Әрбір кәсіпорынның негізгі міндеті өндірістік өнім мен көрсетілетін қызметінің сапасы. Мына кәсіпорындар кәсіпорындардың табысты жұмысын өнім немесе қызмет көрсету өндірісімен қамтамасыз ете алады:

• пайдалану сферасында нақты белгілі қажеттілікке жауап беретін;
• тұтынушы талаптарын қанағаттандыратын;
• пайдаланылатын стандарттар мен техникалық шарттарға сәйкес келетін;
• бәсекелестік қабілетті бағаға қатысты тұтынушыға ұсынылады;
• пайданы алуға бағытталған.

     Сапа  облысындағы саясат ұзақ мерзімді мақсат немесе кәсіпорын қызметінің принципі түрінде жүргізілуі мүмкін:

• кәсіпорынның экономикалық жағдайының жақсаруы;
• өнімді өткізудің жаңа нарықтарын кеңейту;
• жетекші кәсіпорындар мен фирмалардың деңгейінен асатын өнімнің техникалық деңгейіне жету;
• белгілі салалар немесе аймақтардың тұтынушыларының талаптарын қанағаттандыруға бағыт;
• функционалдық мүмкіндіктері жаңа принциптер негізінде жүзеге асырылатын бұйымдарды меңгеру;
• өнім сапасының маңызды көрсеткіштерін жақсарту;
• жасалатын өнімнің деффектісінің деңгейін төмендету;
• өнім гарантиясының мерзімін көбейту;
• сервис қызметін дамыту.

     Өнім  сапасын басқару жүйелерімен  қатар өнім бағдарламасын оқу жүзеге асыруда маңызды роль сапа ұйымдарына да қатысты.  Шетел тәжірибесі көрсеткендей, сапа ұйымы – кәсіпорында психологиялық климатты өзгертетін, өнім сапасында жұмысшылардың қызығушылығын қалыптастыратын капиталдың демократизация формасы.

       Ғылыми-техникалық дамуды басқару  барлық мақсатты ішкі жүйелермен  байланысты, осы ішкі жүйелердің  мақсаттары ғылыми-техникалық дамуының  негізігі мақсаттарын жүзеге  асыру жағдайында орындалады. Даму  басқаруы маркетинг пен өнім  сапасы басқаруымен ерекше тығыз байланыста, өйткені  өндірістік ғылыми-техникалық деңгейі жоғары сапалы өнімді жасау және дайындаудың негізігі факторы болып табылады.

     Маркетинг және өнім сапасын басқару арқылы өндірістің технологиялық дамуына  нарықтың талаптары белгіленеді: жаңа тауарлар арқылы жаңа технология нарықтық қолдауды алады және технологиялық талпыныс болады. Ғылыми – техникалық дамуының басқаруымен өнім сапасы басқаруының интеграциясы өзара байланысқан, негізделген функциялардың бірыңғай бас орындаушыларымен мақсатты ішкі жүйелердің бірыңғай басшыларын  тағайындаумен жетеді.