Кәсіпорын қаржысын басқару

МАЗМҰНЫ

 

КІРІСПЕ......................................................................................................................5

 

1. Кәсіпорынның төлем қабілеттілігі және қаржылық тұрақтылығы сипатының экономикалық мәні мен мазмұны.................................................................................................................7

1.1 Қаржылық жағдай түсінігі, мазмұны  және оны талдаудың мақсаттары.........7                                                                                          

1.2 Кәсіпорынның төлем қабілеттілік  түсінігі........................................................18                 

1.3 Төлем қабілеттілік кәсіпорын  тұрақтылығының белгісі ретінде....................29

 

2. «ҚМГ-Астана» жауапкершілігі шектеулі серіктестігінің қаржылық жағдайының сипаты, қаржылық тұрақтылығы және төлем қабілеттілігінің 2006-2008 жылдар аралығына талдау....................................................................................................................40

2.1 «ҚМГ-Астана» жауапкершілігі  шектеулі серіктестігінің қалыптасуы  мен   қаржылық сипаты......................................................................................................40

2.2 «ҚМГ-Астана» жауапкершілігі  шектеулі серіктестігінің 2006-2008 жылдардағы қаржылық тұрақтылығын  талдау......................................................42                                                      

2.3 «ҚМГ-Астана» жауапкершілігі  шектеулі серіктестігінің төлем  қабілеттілігінің ерекшеліктері.................................................................................51

 

3. Қазақстандағы кәсіпорындардың төлем қабілеттілігі мен қаржылық көрсеткіштерін жақсарту жолдары.............................54

3.1 Кәсіпорынның қаржылық жағдайын  баланс активтерін талдау арқылы       жақсарту.....................................................................................................................54

3.2  Кәсіпорынның қаржылық тұрақтылығын  жақсарту.......................................55

 

Қорытынды...........................................................................................................59

 

Қолданылған әдебиеттер тізімі...............................................................61

 

ҚосымшА...............................................................................................................62

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Кіріспе

 

Қазақстан Республикасы Президентінің өз еліне  «Қазақстан-2030» Жолдауында біздің мемлекетіміздің  дамуының соңғы мақсаты – бұл  экономикалық өрлеу, ал экономикалық өрлеудің басымдығы бүгін, ертең және келесі отыз жылдың ішінде ең маңыздылардың  бірі болатыны нақты айтылған. Бұл  мақсатқа жетудегі елеулі рольді «тек экономикалық өрлеуге ғана емес, сонымен  бірге Қазақстанның халықаралық  қоғамдастыққа кіруіне әсер ететін ақпарат атқарады» (1).

Нарықтық  жағдайда кәсіпорындардын өндіріс тиімділігін, өнімдер мен қызметтердің бәсекеге қабілеттілігін арттыруды талап етеді. Еліміз нарықтық қатынастарға өткеннен кейін кәсіпорындардың дербестігі мен олардың экономикалық жене құқықтық жауапкершілігі жоғарылауда. Шаруашылық субъектілердің қаржылық тұрақтылығының маңызы артуда. Мұның бәрі кәсіпорынның қаржылық жағдайын, яғни ақша құралдарының басқарылуы, бөлінуін жене қолданылуының талдау рөлін жоғарылатады.

Кәсіпорындар  қаржылары жалпы қаржылық қатынастардың  бөлігі бола отырып, халық шаруашылығының әртүрлі салада жұмыс істейтін кәсіпорындарда табыстың пайда болуы, пайдалануы және бөлінуі процесін бейнелейді және кәсіпкерлікпен тығыз байланыста болады, өйткені  кәсіпорын кәсіпкерлік қызметтің  нысаны болып табылады.

Отандық талдау әдебиеттерінде қаржылық талдау мәселесі аз зерттелген, сондықтан  оның прогрессивті әдістері әзірше бізде  ойдағыдай қолданыс таба алмай отыр. Ал бұл кәсіпорын қызметінің қаржылық нәтижесі мен экономикалық дамуына, ең ақырында еліміздің экономикалық өсуіне кері әсерін тигізеді.

Қазіргі кезде Қазақстанда қолданылатын кәсіпорынның қаржылық-экономикалық жағдайын болжау мен талдау әдістері нарықтық экономикасы дамуынан артта қалып  отыр. Бухгалтерлік және статистикалық  есеп берулерге кейбір өзгерістер кіргізілуіне қарамастан ол жалпы түрде нарықтық жағдайларда кәсіпорынды басқару  қажеттіліктеріне сай келмейді, өйткені  бізге мәлім кәсіпорынның есеп беруі  кәсіпорынның қаржылық тұрақтылығын бағалауға  арналған бөлек нысан немесе арнайы бөлімді кіріктірмейді. Кәсіпорынның қаржылық талдауы факультативті  жүргізіліп және қажетті болып табылмайды.

Сондықтан менің жұмысымның мақсаты - қаржылық-экономикалық тұрақтылықтың негізгі элементтері  ретінде нарықтық жағдайындағы қаржылық-экономикалық қызметтің жалпы талдауының құрамдық бөлігі болып табылатын ликвидтілік  пен төлем қабілеттілікті талдау.

 Зертеу объектісі «ҚМГ-Астана»  ЖШС–гі болып табылады. Талдаудың  заты кәсіпорынның қаржылық жағдайы,  төлем қабілеттілігі мен оның  тұрақтылығының қаржылық көрсеткіштері  болып табылады.

Қаржылық жағдай кәсіпорынның өз қызметін қаржыландыру қабілетімен түсіндіріледі. Ол кәсіпорынның тұрақты қызмет етуіне қажетті қаржылық ресурстармен қамтамасыз етілуімен, олардың тиімді қолданылуымен, басқа заңды және жеке тұлғалармен  қаржылық қатынастармен, төлемқабілеттілік  пен қаржылық тұрақтылықпен сипатталады.

Жұмыстың мақсатына жету үшін келесі міндеттер алға қойылады:

• «ҚМГ-Астана» ЖШС-ң баланс активтерінің құрамы мен құрылымын талдау;
• баланс өтімділігін талдау;
• серіктестіктің төлем қабілеттілігі мен несиеге қабілеттілігін талдау.

           Жоғарыда айтылып өткен мәселелерді шешу үшін келесі мәліметтер қолданылды:

• «ҚМГ-Астана» ЖШС-ң Жарғысы;
• «ҚМГ-Астана» ЖШС-нің 2006 жылдан 2008 жылға дейінгі бухгалтерлік есебі;

Бұл дипломдық жұмыс үш бөлімнен тұрады. Бірінші бөлімде кәсіпорынның қаржылық жағдайы теориялық негіздері  қарастырылған. Қаржылық жағдайдың  мәні мен оны талдаудың мақсаттары, оны талдауды неден бастаған жөн, төлемқабілеттілік, несие қабілеттілігі, қаржылық тұрақтылық сияқты түсініктер жайында жазылған.

Жұмыстың екінші бөлімінде   «ҚМГ-Астана» ЖШС-нің негізгі  қызмет барысы сипатталған. Сонымен  қатар қаржылық жағдайды сипаттайтын  негізгі көрсеткіштер талданған. Олардың  ішінде кәсіпорынның жылдық балансы, пайдасы  мен шығындары, рентабелділігі, қаржылық тұрақтылық коэффиценттері мен өтімділік  көрсеткіштері қарастырылған. Талдау барысында қаржылық көрсеткіштердің  өзгерісі қандай себептерге байланысты екендігі қарастырылған.

Соңғы бөлімде екінші бөлімде пайда  болған негізгі мәселелерді шешу жолдары ұсынылған. Сонымен қатар  бұл бөлімде ұйымның қаржылық тұрақтылығы мен төлем қабілеттілігін көтеретін шарттар негізіндегі  жолдар да ұсынылған.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

1. Кәсіпорынның төлем қабілеттілігі  және қаржылық тұрақтылығы сипатының  экономикалық мәні мен мазмұны

 

Берілген  тарауда кәсіпорынның қаржылық жағдайы  мен төлем қабілеттілігінің анықтамалары мен экономикалық мәні мен мазмұны, оларды талдаудың мақсаттары қарастырылған. Сонымен қатар осы тарауда  төлемқабілеттілік пен тұрақтылық көрсеткіштерін есептеу жолдары  және талдау түрлері көрсетілген.

 

1.1 Қаржылық жағдай түсінігі, мазмұны және оны талдаудың  мақсаттары

 

Кәсіпорын қаржысы – бұл қаржылық ресурстарды қалыптастыру, орналастыру және пайдалану процесінде пайда болатын ақшалай қатынастар жүйесі.

Кәсіпорынның  қаржылық жағдайы қаржылық ресурстарды: өткізілген өнім (тауарлар, жұмыстар мен  қызметтер) бойынша түсетін ақшалай  құралдарды, банк несиелері мен қарыздарды, арнайы қорлардан уақытша тартылған  бос құралдарды қалыптастыру, орналастыру  мен пайдаланумен бейнеленеді. Нарықтық жағдайға көшумен бірге кәсіпорынның қаржылық жағдайы мен оны жақсарту жолдарын іздеу туралы мәселелер  пайда болды. Бұл сұрақтардың  актуальділігі бөлек кәсіпорындардың  және жалпы өндірістің жұмысына жақсы  жағдайлар жасау қажеттілігімен анықталады.

«Қаржылық талдау» мен «қаржылық жағдайды талдау» түсініктерін шатастырмау  керек. Қаржылық талдау - әлдеқайда кең түсінік, өйткені ол қаржылық жағдайды талдаумен қатар табысты, өнімнің өзіндік құнын, өткізуді қалыптастыру мен бөлуді талдауды және басқа да сұрақтарды кіріктіреді. Қаржылық жағдайды талдау – бұл қаржылық талдаудың бір бөлігі. Кәсіпорынның қаржылық жағдайы кәсіпорынның коммерциялық, өндірістік және басқа іс-әрекеттеріне қажетті қаржылық ресурстармен қамтамасыз етілуімен, оларды орналастыру мен пайдаланудың мақсатты бағытталуы мен тиімділігімен, шаруашылық жүргізудің басқа субъектілерімен қаржылық қатынастарымен, төлемқабілеттілік пен қаржылық тұрақтылықпен сипатталады. Кәсіпорынның уақытында қаржылық төлемдерді жүргізуі оның жағымды қаржылық жағдайы туралы айтады.

Кәсіпорынның  қаржылық жағдайы оның өндірістік, коммерциялық және қаржылық қызметінің нәтижелеріне тәуелді болады. Жоғары сапалы өнімді тоқтамай шығару мен  өткізу кәсіпорыннның қаржылық жағдайына  оң әсер етеді. Өндірістік процестегі тоқтаулар, өнім сапасының төмендеуі, оны өткізудегі қиындықтар кәсіпорын  шотына түсетін қаржылардың кемуіне  әкеледі, соның нәтижесінде оның төлемқабілеттілігі төмендейді. Кері байланысты да байқауға болады, өйткені  ақшалай құралдардың жоқ болуы  материалдық ресурстармен қамтылуын тежеуі мүмкін, сондай-ақ өндірістік процесте де.

Кәсіпорындар  қызметінің практикасында жақсы  жұмыс істеп тұрған кәсіпорын  өзінің ресурстарын тиімсіз орналастыру  мен пайдалануға байланысты қаржылық қиындықтарға кезігетін жағдайлар  көп. Сондықтан қаржылық іс-әрекет қаржылық ресурстардың жүйелі түрде түсуі  мен тиімді пайдалануын қамтамасыз етілуіне, есеп және несиелік тәртібін сақтауға, меншікті және қарыз құралдары  арасында рациональды қатынасқа  қол жеткізуге, кәсіпорынның тиімді қызмет ету мақсатында қаржылық тұрақтылыққа бағытталуы тиіс. Яғни, кәсіпорынның қаржылық жағдайы өндірістік-экономикалық факторлардың сәйкестігі ғана емес, қаржылық қатынастардың  басқа да элементтері әсерінің нәтижесі болып табылады.

Қаржылық  жағдай ағымдық және перспективті төлемқабілеттілік, айналымдылық, меншікті және қарыз  құралдарының болуы, оларды пайдаланудағы  тиімділік сияқты көрсеткіштермен  сипатталады. Тұрақты қаржылық жағадйға жетудегі елеулі рольді талдау атқарады. Кәсіпорынның қаржылық жағдайының ішкі және сыртқы талдау түрлерін бөлуге болады.

Ішкі  талдау кәсіпорынды басқарудың қажеттіліктері үшін жүргізіледі. Оның нәтижелері қаржылық жағдайды жоспарлау, бақылау және болжау үшін де қолданылады. Сыртқы талдау жариялы  ақпаратты қолданатын барлық талдау субъектілерімен жүргізіледі. Бұл  талдаудың мазмұны қаржылық ресурстардың иелері мен бақылау органдарының мүдделерімен анықталады.

Ішкі  және сыртқы талдаудың негізгі міндеттемелері:

1. қаржылық жағдайды және оның өзгеруін жалпы бағалау;
2. қаржылар мен олардың көздері, оларды орналастыру рационалдығы мен пайдалану тиімділігі арасында сәкестікті зерттеу;
3. қаржылық, есеп және несиелік тәртіпті сақтау;
4. кәсіпорынның ликвидтілігі мен қаржылық тұрақтылығын анықтау;
5. қаржылық жағадйды ұзақ мерзімді және қысқа мерзімді болжау.

Бұл міндеттерді  шешу үшін зерттеледі:

1. кәсіпорын құралдарының бар болуы, құрамы мен құрылымы,; олардың өзгеру себептері мен салдары; кәсіпорын құралдарының көздерінің бар болуы; құрамы мен құрылымы; олардың өзгеру себептері мен салдары.
2. ұзақ мерзімді активтердің жағдайы, құрылымы мен өзгеруі;
3. өндіріс пен айналым сферасындағы ағымдық активтердің бар болуы мен құрылымы, оалрдың өзгеру себептері мен салдары;
4. ликвидтілік пен дебиторлық берешектің сапасы;
5. құралдар көздерінің бар болуы, құрамы мен құрылымы; олардың өзгеру себептері мен салдары;
6. төлемқабілеттілік пен қаржылық икемділік;
7. активтерді пайдалану тиімділігі және инвестициялардың өзін-өзі өтеушілігі.

Сонымен қатар, басқа да міндеттер шешіледі. Мысалы, ішкі талдаудың маңызды міндеті  болып сыртқы қаржыландыру мүмкіндігін  анықтайтын жағдайды бағалау табылады. Ол үшін кәсіпорынның қаржылық ресурстарға, соның ішінде қарыз ресурстарына деген жалпы қажеттілігі, іскерлік тәуекелдің дәрежесі, капитал иелері арасындағы келісімдердің нәтижелері зерттеледі.

Сыртқы  талдау кезінде кәсіпорын менщігінің нақты құны зерттеледі, болашақ қаржылық түсімдердің, капитал құрылымының, дивидендтер өзгерісінің дәрежесі мен тенденцияларының болжамы жасалады.

Жұмыс шегінде  талдаудың әдістемесін талдамалы  ақпараттың барлық тұтынушылары мақсаттарына сәйкес қарастыру оңай емес. Сондықтан  қаржылық жағадайды талдаудың сыртқы және ішкі талдау субъектілерімен зерттелетін  ең негізгі сұрақтары баяндалған.

Нарықтық  қатынастары жағдайында кәсіпорынның қаржылық жағдайын талдаудың маңызы өте зор. Бұл кәсіпорындардың  тәуелсіздікке ие болуымен, сондай-ақ олардың меншік иелері, жұмысшылар, коммерциялық серіктестер және де басқа  контрагенттер алдында өзінің өндірістік-кәсіпкерлік  қызметінің нәтижелері үшін толық жауапкершілікте  болуымен байланысты.