Математикадан сыныптан тыс жұмыстарда оқушылардың шығармашылық қызметін дамытудың әдістемелік жолдары

Оқушылардың шығармашылық қабілетінің  дамуындағы жетістікті олардың мектепті бітіруі бойынша келесі:

а) шешілген проблемалардың нәтижесі - тапсырманы орындаудың саналылығы мен қоғамдық мәні;

б) барлық пән бойынша  мектепті табысты түрде аяқтау (жекелей  алғанда математикадан сыныптан тыс шығармашылық әрекетке қатысты);

в) мамандық таңдаудың дұрыстылығы  мен болашақтағы жұмыс не оқудың таныстылығы сияқты белгілерді анықтауға  болады.

Егер оқушы бұл өмірлік  маңызы бар мәселелерді шешуде дұрыс  бағдар жасай алса, онда сыныптан тыс  жұмыстардағы оқушылардың шығармашылық әрекеті қажетті нәтижеге қол  жеткізді деп есептеледі. Сонымен, оқушылардың  шығармашылық әрекетінің белгісі мынадай:

а) Кластағы сабақ кезіндегі  табысы;

б) өз бетімен істейтін және әртүрлі оқу проблемаларын шешудегі қол жеткізген табыстары;

в) оқушының есептер шешу кезіндегі шығармашылық әрекетінің нәтижелері (жаңалығы, сонылығы);

г) қоғамдық белсенділігі; жеке тұлға ретіндегі табысы;

д) мектепті табысты түрде  аяқтау және мамандықты дұрыстап таңдауы  сияқты мәселелер болуы мүмкін.

 

5. Сыныптан тыс жұмыстардың педагогикалық ерекшеліктері

 

Негізгі сипаты. Оқушылармен  жүргізілетін математикалық сыныптан тыс жұмыстарының әрқайсысын жеке қарастыруға  болады. Алайда, біз сыныптан тыс  жұмыстың негізгі формасы болып  есептелетін - үйірме жұмысының ерекшелігіне тоқталамыз. Ол ерекшеліктер:

а) үйірменің тақырыбын  таңдаудың ерекшелігі;

ә) үйірменің лекциялық, практикалық әдеттегі жай сабақ түрінде, қабырға газеттері, олимпиадалар, мектептегі үйірме, бір не бірнеше мектептегі параллель сыныптардың үйірмесі т.с.с. түрлерінің айтарлықтай әралуандылығы;

б) маттериалының қызықтылығы;

в) бір тақырыпқа бөлінетін  сағат санының аздығы;

г) таңдап алынатын сабақ  тақырыбының әртүрлі болуымен ерекшеленеді.

Жоғарыда айтылған ерекшеліктер бір-бірімен өзара байланысты, бұлар  үйірме жұмысына оқушылардың белсенді араласуының міндетті еместігі туралы принциптің салдары болып табылады. Біз үйірме жұмысының барлық ерекшеліктерін баяндауды алдымызға мақсат етіп қойған жоқпыз, аталған ерекшеліктердің  өзі бұл жұмыстың икемділігін, оқушылардың  нақты тобының үйірме жұмысын  қандай да бір формасына үйренетіндігіне  жеткілікті екенін көрсетеді.

 

 

6. Математиканың сыныптан тыс жұмыстарын ұйымдастыру формалары

 

Математиканың сыныптан тыс  жұмыстарын ұйымдастыру оқушыларға терең білім беруде, олардың білім  алу процесіндегі жоғары математикалық  дайындық жүйесін мәнді функционалдық  байланыстар деңгейінде құруда сыныптан тыс жұмыстар аса маңызды міндет атқарып келеді.

Оқушылардың жоғары да сапалы математикалық дайындығының құрылымының  бір элементі ретіндегі сыныптан тыс жұмыстарды дамытып, оларды үнемі  жетілдіріп отыру керек, олардың  кейбіреулерін атап өтейік.

А. Бастауыш сынып оқушыларының үйірме жұмысы

Факультативтік сабақтар 7-сыныптан бастала ма әлде оның өткізілу уақтысы ілгері не барынша кейін  жылжи ма деген мәселені қарағанда  оқушылардың математика пәніне қызығушылығы қашан пайда болатындығына, математиканы үйренуге деген талпыныс, қажеттілік т.с.с. қашан қалыптасатындығына назар  аудару керек.

Сыныптан тыс жұмыстар мен факультативтік сабақтар оқушылардың  қызығушылығын дамытып, ынтасын  арттыруы керек. 1-4 сынып оқушыларымен жүргізілетін сыныптан тыс жұмыстардың  мазмұны, өткізу әдістері, формасы жеткілікті талданбаған, оны халқымыздың әдет-ғұрып, салт-дәстүрімен, ұлттық ойындарымен  жеткілікті түрде байланыстырылмаған.

1-6 сыныптарда тек сан  ғана қарастыру бастауыш сынып  оқушыларының жалпы математикалық  және жалпы білім алудағы мол  мүмкіндіктеріне өзінің кедергісін  келтіріп отыр. Бұдан кейін жасалатын  жаңа оқу бағдарламасында бастауыш  сынып оқушыларының терең білім  алудағы мол мүмкіндіктерін ашатындай  қызықты сыныптан тыс жұмыстар  түрлерін ұйымдастыру қажет. Жоғарыда  аталған ерекшеліктердің біразы 4-5 сыныптарда «қиындығы жоғары  жаттығуларды таңдап алу сияқты  мәселелерге қатысты  төменгі  сыныптарда ұйымдастырылатын математикалық  сыныптан тыс жұмыстарына қатысты. 

Сонымен, бастауыш сыныптарда ұйымдастырылатын сыныптан тыс жұмыстар оқушылардың факультативтік сабаққа  дейінгі математикаға қызығушылығы мен қалыптасуының, одан соң математика пәнін терең үйренудің негізгі  шартына айналады.

Ә. Жоғары сыныптардағы үйірме жұмысы

Өткен Кеңес өкіметі жылдарында жоғары сыныптарда математикадан үйірме өткізу және ұйымдастыру туралы бай  тәжірибе қалыптасты. Бұл тәжірибені үйрену және оны жалпылау туралы бірталай диссертациялық зерттеу жұмыстары  жазылды.  Бастауыш және жоғары сыныптардағы математикалық үйірмелер мектеп математикасының мазмұны мен  оны оқыту әдісін зерттеп жетілдірудің терең перспективалы бағыты болып  табылады. Сондықтан, оқушылардың жоғары деңгейдегі математикалық дайындығының негізгі формаларын жетілдіруде  факультативтік сабақтар мен жоғары сыныптардағы үйірменің атқаратын  маңызы зор.

Сонымен бірге, математиканың  сыныптан тыс жұмыстарының, әсіресе  үйірменің өткізуге икемділігі математикаға тұрақты қызығушылығы жоқ оқушыларды жеткілікті дәрежеде пәнге қызықтыруға  қол жеткізуге мүмкіндік жасайды (36-42).

Математикалық олимпиадалар.

Математикадан олимпиадалар өткізу және оны ұйымдастыру Республикамызда 1934-35 жылдардан бері сыныптан тыс  жұмыстың бір түрі ретінде қалыптасып, дәстүрге айналды. Оның мақсаты оқушылардың  математикаға қызығушылығын арттырып, өзбетінше ой тұжырымдарын жасай  білуге, математикалық қабілеттің дамуына  қол жеткізу, бұлардың ішіндегі ең негізгісі  математикаға қабілетті оқушыларды анықтау болып табылады.

Біз орта мектептегі математикалық  жаттығулардың мазмұнының даму деңгейін көбінесе 1) Республикалық,  2) Облыстық, 3) Қалалық, 4) Аудандық  және мектеп ішілік, 5) Жоғары оқу орындарындағы мектептердің олимпиадасында тексереміз.  Бұл  олимпиадалар арасында ешбір сабақтастық  жоқ, ұйымдастырылуы мен материалдың  мазмұнының біртіндеп қиындауы, оқушылардың  әртүрлі ойлау қабілеттерінің дамуы  т.б. сәйкес болуында ешбір байланыстар  жоқ. Әртүрлі пәндерден олимпиаданың бір мезгілде өтуі немесе бір оқушының барлық олимпиадаларға қатысуы дәстүрге айналып келеді. Бұл жарысқа қатысушыларды  зорықтырады. Сондықтан олимпиада  ұйымдастыру мен өткізуді реттеу керек (43,44,45).

Орта мектеп математикадан  қызықты кеш ұйымдастыру, викториналар, ғалым математиктермен кездесу, қабырға газеттерін шығару, жаздағы  лагерлердегі жас математиктер қоғамы мен жарыстары және конференциялар өткізу, оған баяндама жасауға әзірлену, математикалық шығармалар жазу, көрнекі  құралдар жасау жарысы сияқты сыныптан тыс жұмыс түрлеріне үнемі  назар аударып, оны әдейі ұйымдастыруы, олардың еңбегін бағалауы керек.

Қорытынды: Математикадан  сыныптан тыс жұмыстардың аталған  ұйымдастыру формалары оқушылалрдың математикаға және оның қолданбалы саласына қызығушылығын, шығармашылығын, қабілеті мен бейімділігін арттыруға, математиканы тереңдеп оқуға, мектеп математикасының  жаңа мазмұнды жетілдірілген әдістермен оқытатын жаңа бөлімдерінің пайда болуына  өз ықпалын жасайды.

Сонымен, математиканың сыныптан тыс жұмыстары оқушылардың математикадан  тыс шығармашылық қызметін дамытудың  алғы шарты іспеттес деген қорытындыға келеміз.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

ІІ. МАТЕМАТИКАДАН  СЫНЫПТАН ТЫС ЖҰМЫСТАРДА ОҚУШЫЛАРДЫҢ  ШЫҒАРМАШЫЛЫҚ ҚЫЗМЕТІН ДАМЫТУДЫҢ ӘДІСТЕМЕЛЕРІ

 

 

2.1 Оқушылардың  шығармашылық  қызметінің дамуы  бойынша математикадан сыныптан тыс жұмыстарды ұйымдастыру

 

2.1.1 Математиканы оқыту  процессінде оның сыныптан тыс  жұмыстарын ұйымдастыру арқылы  оқушылардың шығармашылық  қызметін  дамытудың маңызы

Оқушылардың шығармашылық қызметі  бойынша қарастырылған біздің зерттеулеріміз келесі ғылыми-әдістемелік мәселелерден тұрады. Мектеп мұғалімінің математикадан  жүргізетін жұмысы оқушылардың ғылымға  ынтасын арттыратын жақсы жұмыс, бірақ міндетті емес екені педагогика теориясында және мектеп практикасында  сеніммен орнығып нығайған. Кейбір жағдайларда оқушылардың математикадан  сыныптан тыс жүргізетін жұмысы ерікті әрекет, бұл еріктілік механикалық  түрде мұғалімге ауысады (яғни мұғалім  де өзінің көңіл күйіне қарай жүйелі түрде кластан тыс жұмысты  өткізбейді.) Мұндай көзқарас, біздің ойымызша оқушыларды сыныптан тыс оқыту мен  тәрбиелеудің маңызын мұғалімнің түсінбеушілігі мен жете бағаламағандық деп түсінуге болады. Сонымен бірге математикадан  жүргізілетін сыныптан тыс жұмыс  арқылы тек оқушыларды оқытып  қоймай, сондай-ақ мұғалім де оқып үйренуге мәжбүр болады, ал кейбір жағдайларда  сыныптан тыс жұмыстар мамандық таңдауда шешуші роль атқарады.

Дұрыс ұйымдастырылған сыныптан тыс жұмыстар оқушылардың математикаға деген ынтасын арттырып, сыныптағы  сабақтардың меңгерілу сапасын  арттырады.

Математикадан жүргізілетін сыныптан тыс жұмыстардағы оқушылар қызметі мыналарға байланысты:

а) оқушылардың сынып жұмысы барысында ала алмайтын жаңа білімді  сыныптан тыс жұмыстар арқылы алатындығы;

б) сынып жұмысы жағдайында өз білімін қолдана алмайтын, өз қабілетін көрсетуге мүмкіндік  болмайтын жағдайларда оған сыныптан тыс жұмыстарда қол жеткізеді.;

в) оқушылардың мұғалімге  деген сенімі, оқушы өзі қиналатын  сұраққа мұғалім жауап бере алар ма екен деген мәселені сыныптан тыс  жұмыс арқылы біледі. Сол сұраққа  сыныптан тыс жұмыс кезінде жауап  бере алатындығына көзі жеткен оқушы  ол мұғалімнің пәнін, сабағын барынша  терең игеруге қолынан келген бар шараларды қолданады.

Математикадан сыныптан тыс  жұмыстағы мұғалімнің әрекеті неден  білінеді? Мұғалімнің математикадан жүргізетін сыныптан тыс жұмысы:

а) мұғалім балаларды қызықтыра  отырып оқушыларға бағдарлама талабына сай білім береді, іскерлік, білім, білік, дағды қалыптастырады, бұл  мұғалімнің кәсіптік міндеті, мұнсыз оның жұмысында тиімділік болмайды;

 б) педагогикалық шеберлігі;

в) мұғалімнің беделі - бұл  өте маңызды іс. Мұның бәрі жай  емес, сыныптан тыс жұмыс жүргізіп бедел жинаудан гөрі сыныптағы сабақта  жақсы мұғалім болу әлде қайда  жеңіл.

Неге олай? Мұғалім сыныпта  істейтін жұмысында оқулықты, әдістемелік  әдебиеттерді, тіпті кейде берілген бір тақырыптың өзіне өте жетілдірілген  өте анық талдауларын қолданады. Ал, сыныптан тыс жұмыстарда мұндай қосымша материалдар болмайды. Ол тақырыпты өзі тауып, сәйкес әдебиеттерді қарастырып, материалдарды шығармашылықпен  талдап, оқушылардың санасына жететіндей етіп, материалдың мазмұнын түрлендіріп  байытады. Бұл өте күрделі жұмыс.

Сыныптан тыс жұмыс  оқушыға не береді? Ол жаңа білім, білік, дағды алып, мамандық таңдау жөніндегі талғамын арттырады, шығармашылықпен серпіліс жасайды. Сыныптан тыс жұмыс өткізу мұғалімге не береді? Кейбір мағынада алғанда сыныптан тыс жұмыс жүргізген мұғалім шәкіртке қарағанда көбірек білім алады. Мұғалім үшін мұндай кезең міндетті түрде қажет. Мұғалім жаңа білім алады, өзінің білік, дағдысын, педагогикалық шеберлігін жетілдіреді, оқушылардың мұғалімге деген сенімі күшейеді, мұғалімнің беделі артады, осының бәрі сыныпта өтілетін сабақтың дұрыс өтілуіне зор көлемде игі ықпалын тигізеді.

Қазір Республика мектептерінің  практикасында оқушылырмен бірлікте сыныптан тыс жұмыстардың әр алуан  түрін ұйымдастыру қалыптасты. Әдістемелік  және педагогикалық басылымдарда сыныптан тыс жұмыстарды ұйымдастырудың үйірме, ғылыми бірлестік, әр алуан жарыс  жұмыстары сияқты формалары атап өтілуде.

Республикамыздағы көптеген тәжірибелі мектеп мұғалімдері сыныптан тыс жұмыстардың әр алуан түрін  өткізеді. Республикамыздың нарықты  экономикаға көшуіне байланысты сыныптан тыс жұмыстардың түрін  өзгерту оған қажетті әдістемелік  әдебиеттердің көбеюіне себепші  болды. Сыныптан тыс жұмыстар бизнеспен  араласып қатар жүретін болды. Соңғы  кезде тіпті бұрыннан да оқушыларды математикаға қызықтыра оқыту жұмысына педагогикалық институттар мен  университеттердің педагог ғалымдары  белсене араласып келеді. Олар арнайы математикалық мектептер, коммерциялық сыныптар, лицей, гимназиялар, сырттай  оқытатын мектептер, жазғы демалыс  кезіндегі мектептер, т.б. болашақта  экономист, компьютерде есептегіш, т.б. қазіргі қоғамның өскелең талабына сай компьютерді меңгерген кадрларды  оқытатын шағын мектептерде әр алуан  сабақтан тыс оқыту жұмыстарын жүргізуде.

Қазіргі кезде экономикалық өзгерістер, нарықты экономика талаптары  көптеген экономика мамандарын, шаруашылықтың  әр түрлі саласындағы бизнесмендер мен маман экономист кадрларды  өте көп дайындау қажеттігі туды. Шаруашылық, сауда, оқу т.б. мамандықтағы қысқаша айтқанда өмір сүру үшін әр адам өмірдің заңындай болған капиталистік өндіріс процесін терең білуі  қажет болды. Экономиканы меңгеру  үшін көбінесе математиканы тереңдетіп оқытатын мектептер, шет тілін тереңдетіп оқытатын, есептегіш бағыттағы практикалық дағды беретін компьютерлік-есептегіш программистер дайындайтын мектептер бүгінгі күннің өмір талабы болып отыр. Осындай мектептердің жұмысы жақсы жолға қойылуының, оқушының өз білімін тереңдетуінің мүмкіндігі, мектепте өзінің шығармашылықтың қажеттілігін қанағаттандыруының бір жолы ең алдымен жақсы ұйымдастырылған сыныптан тыс жұмыстарға қатысу болып табылады. Соңғы кездері әдістемелік әдебиеттерде "мектеп-қуаныш үйі" болуы керек деген жарыссөздер жарияланып жүр. Бұл жарыссөзге қатысушылар мектеп өзінің бүкіл жұмысын оқушыны өзіне баурайтындай, онда оқушылар үшін қызықты жұмыстар мен қуаныштар күтіп тұратындай етіп ұйымдастыру керек деп талап қояды. Оқушыны мектепте тек үнемі білім, білік, дағды алуға ұмтылып қана қоймай, сонымен бірге биік моральдық қанағаттанушылық, кішкентай ашылыстардың сезімдік қуанышына бөленуі қажет. Біз мұндай мектептерді сыныптан тыс жұмыстарды негізгі пән ретінде жоғары деңгейге қою арқылы ғана құра аламыз.