Математикадан сыныптан тыс жұмыстарда оқушылардың шығармашылық қызметін дамытудың әдістемелік жолдары

3) Мектеп математикасының  кейбір тараулары мен терең  танысуға арналған проблемалар  жүйесі, сондай-ақ мектеп математикасының  бағдарламасына енбейтін математиканың  кейбір мәселелерімен танысу. Бұл  проблемалар жүйесі оқушыларды  әр түрлі геометриялармен (Лобачевский  геометриясы, афиндік және проективтік  геометрия), топологияның элементтерімен, әр алуан құрылымдар мен (группа, өріс, сақина) танысуға мүмкіндік  береді.

4) Оқытудың технологикалық  құралдарын жасауға арналған проблемалар жүйесі. Бұл сызбасын құрастыру, макет, модель, приборлар және т.б. жасаудан тұрады.

Математика бойынша оқушылардың шығармашылық                   қызметінің даму деңгейі ( экспериментке дейін)

№ 9 кесте

Сынып	Группа	Жасампаздық қабылет дамуының деңгейлері
		Еске сақтап Орындау	Жартылай  іздеу	Шығармашылық  Өзгертуші
7-8 Сыпып	Бақылаушы Эксперименттік	54,6 % 35,5 %	33,4 % 39,5 %	12 % 25 %
9 сыпып	Бақылаушы Эксперименттік	56,4 % 20 %	37,2 % 18 %	4,4 % 62 %
10-11 сыпып	Бақылаушы Эксперименттік	46 % 20 %	37 % 22 %	17 % 58 %

 

Эксперемент жұмысының басында  тәжірибеге қатысқан 160 және бақылау  сыныптарындағы 170 оқушының ішінен 2-ақ оқушы жоғары деңгейді көрсетті. 7-8 сыныптарда орта деңгейі көрсеткендері 25/12 (бақылау тобының нәтижесі), ал төменгі деңгейді көрсеткендері 54,6/35,5. Бұл орта мектеп оқушуларының қызметінің көп жағдайда дамымағандығы, шығармашылық қызметінің төмендігімен сипатталады (№9-кестені қараңыз).

 

 

 

 

Қ О Р Ы Т  Ы Н Д Ы Л А Р

 

Дипломдық проблемаларды жан-жақты зерттеу нәтижесінде келесі мәселелер шешілді:

1. Қазақстан Республикасында  математиканы оқыту барысындағы  сыныптан тыс жұмыстардың дамуына  арналған ғылыми-әдістемелік әдебиеттерді  талдау нәтижесінде математиканың  сыныптан тыс атқарылуға тиісті  жұмыстар жүйесіне жеткілікті  мән берілмегені анықталды (Ітарау.1.1).

2. Математиканың сыныптан  тыс жұмыстары бойынша оқушылардың  шығармашылық қызметінің дамуының  теориялық негіздері, мүмкіндігі  мен өзіндік ерекшеліктері зерттелді  (І т. 1.2; 1.3).

3. Қызығушылық, ынталану, себеп-салдар, шығармашылықпен оқу  қабілеті сияқты ұғымдар және  бұлардың өзара байланысы мен  математиканың сыныптан тыс жұмыстардағы  көрінісі анықталды (І т. 1.2; 1.3).

4. Математиканың сыныптан  тыс жұмыстарында оқушылардың  шығармашылық қызметін дамытудың  негізгі әдістемелік жолдары  жетілдірілді (ІІ т. 2.1);

а) Жас математиктер қоғамын  ұйымдастырудың арнайы түрі табылды (ІІ т. 2.1).

б) Жаңа типтегі проблемалық  оқытуға негізделген оқушылармен  жүргізілетін математиканың сыныптан тыс жұмыстарын өткізудің арнайы әдісіне қойылатын талаптар жетілдірілді (ІІ т. 2.3).

5. Сыныптан тыс жұмыстардағы  өз бетіндік жұмыстардың түрлері  зерттелді, оған өз бетіндік  жұмыстардың негізгі төрт түрі  таңдалып алынды, мұндай жұмыстарды  іс-жүзінде қолдануға сәйкес нұсқаулар  берілді (ІІ т. 2.2).

6. Сыныптан тыс сабақтардың  мазмұны мен негізгі проблемалар  жүйесіне қойылатын талаптар  жетілдірілді (ІІ т. Экспериментті  қараңыз).

7. Оқушылардың шығармашылық  қызметін дамытуға бағытталған  математиканың сыныптан тыс шараларының  проблемалар жүйесі жетілдіріледі  (ІІ т. Экспериментті қараңыз).

8. Теориялық жоспарда  алға қойылған негізгі әдістемелік  тезистер жан-жақты негізгі педагогикалық  эксперимент жүйесі іске асты. Сонымен осы зерттеуде шығармашылық  қызмет, өзбетіндік жұмыс, сыныптан  тыс жұмыстар деген ұғымдардың  мәнін құрастырушы негізгі мәселелер  қарастырылды. Бұл арада айтылған  ұғымдар арасындағы байланысты  көрсету, осы ұғымдардың мектептегі  математикадан ұйымдастырылатын  сыныптан тыс жұмыстардағы жалпы  құрылымының орны мен ролін  анықтауға мүмкіндік туды.

Оқушының ой-өрісінің дамуының барлық кезеңдерінде сыртқы және ішкі қайшылықтар дамудың қозғаушы күші болатыны, оны мұғалімнің дұрыс пайдалануы, оқушылардың шығармашылық қызметінің дамуының белгілі бір кезеңінде  оның қызығушылығы мен қабілеті жалпы  дамуға өзінің ықпалын тигізетіні дәлелденген. Шығармашылық қызметтің даму белгісіне: а) оқушының сыныптағы сабақта қол  жеткізген жетістіктері; ә) дербестіктің пайда болуы және әр түрлі оқу  проблемаларын шешудегі оқушының табыстары; б) шешілген проблемалардағы оқушының қол жеткізген шығармашылық қызметінің нәтижелері; в) қоғамдық белсенділігі; г)мектеп бітірудегі жетістіктері, соған  сай мамандық таңдауы сияқты мәселелер  алынды.

Сонымен бірге біз қызығушылық, оқу материалының себеп-салдары, ынталандыру, математикалық қабілеттілік т.с.с. сыбайлас ұғымдарды қарастырдық және осы  ұғымдар туралы өзіміздің пікірімізді  білдірдік.

Оқушылардың шығармашылық қызметінің сыныптан тыс жұмыстарында дамуын белгілі  бір процес ретінде қарастыра  келіп, оқытудың жаңа әдісі ретінде  пайда болған өзіндік ерекшелігі бар, оқытудың проблемалық әдістерін  жетілдірдік.

Осыған байланысты біз  мүмкіндігіне қарай оқу проблемаларының  жүйесін қарастырдық, біздің көзқарасымызша оның шешуі оқушылардың шығармашылық белсенділігін дамытады. Проблемалар  жүйесіне қажетті талаптарды жетілдірдік  деп есептейміз.

Дипломдық зерттеу жұмысында проблемалар жүйесіне арнап екі мысал келтірдік. Бірінші мысал үшбұрыш элементтері арасындағы негізгі қатыстардың жалпылануы мен аналогын үйренуге арналған. Оқушылар жаңа зерттеу әдісін (салыстыру, жалпылау, аналогия), кеңістік жөніндегі түсінігін дамыту, жаңа фактілерді ашу, т.б. үйренуге арналған проблемалар циклін шешті.

Бұдан басқа, көрнекілік жасауға  арналған проблемалар жүйесін келтірдік. Бұл проблемлар жүйесі теориялық және практикалық оқу проблемаларының кең ауқымын қамтиды және оқушылардың танымдық және шығармашылық әрекетін дамытуға қолайлы жағдай туғызады. Математикадан жүргізілетін сыныптан тыс жұмыстар оқушылардың шығармашылық қызметін дамытуға мол мүмкіндіктер ашады. Осы заманғы мектептің негізгі мәселесі болып табылатын өз бетінше білім алу қажеттілігін қалыптастыру ең өзекті мәселенің бірінен саналады.

 

 

 

Ұсыныстар

 

   Оқушылардың математикадан  шығармашылық қызметін дамытуға  байланысты мынадай ұсыныстар  келтіреміз:

1. Математикадан сыныптан  тыс жұмыстар сыныптағы сабақтың  логикалық жалғасы екеніне мұғалімдердің  назарын аударамыз, бағдарлама  мен оқулықтың мазмұны шығармашылықты  дамытатындай болуы керек.

2. Орта мектептің төменгі  сыныбында қалыптастырған шығармашылық  деңгейін одан әрі дамытып,  көздеген мақсатқа қол жеткізу  керек. 

3. Шығармашылық қызметті  дамытуға математиканың сыныптан  тыс жұмыстарының мазмұнын дидактикалық  талаптарға сай таңдап алу  керек. 

4. Математиканың сыныптан  тыс жұмыстарында оқушының дербестігі  мен өзіндік ойлай алу қабілетін  үнемі дамыту қажет. 

Осы зерттеу жұмысы оқушылардың  шығармашылық қызметін дамыту үшін сыныптан тыс жұмыстардың зор мүмкіндіктері  бар екендігін көрсетеді. Бұл  мүмкіндіктер осы заманғы мектептің  алдына мақсат етіп қойған ең негізгі  проблемасы - өз бетінше білім алу  қажеттігін қалыптастыру сияқты өзекті мәселені құрады.

Бұл жұмыс қазіргі мектептің  қажеттігінен туған  көкейкесті мселелерді шешуге, пән мұғалімдеріне практикалық  және теориялық ұсыныс болып табылады.

Егер осы айтылған ұсыныстар  қолданыс тауып, келешектің білікті  де білгір мамандарын даярлауға аз да болса көмегін тигізсе, онда менің  мақсатымның орындалғаны.                

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Пайдаланылған әдебиеттер

 

1. Әбілқасымова А.Е.Студенттердің танымдық ізденімпаздығын қалыптастыру. - Алматы: "Білім", 1994, - 192б.
2. Ахметов М. Математиканы оқытуда оқушылардың ғылыми-диалектикалық ойлауын қалыптастыру: (студенттерге арналған құрал). - Алматы: Республикалық баспа кабинеті, 1993.-215б.
3. Балк М.Б.,Балк Г.Д. Математика после уроков: Кн. для учителя. - М:Просвещение. 197-256с.
4. Дырченко И.М. Разивитие математических способностей учащихся на внеклассных занятиях: Автореферат - дисс... канд.пед.наук, Ташкент, 1963
5. Кадыров И. Взаимосвязь внеклассных и факультативных занятий по математике: Кн.для учителя.-М:Просвещение, 1983.-64с.
6. Сергеев В.Н. Проблемы развития форм и методов внеклассной работы по математике:Автореф.дисс...канд.наук.-Омск,1979.
7. Тонян Г.А. Математические олимпиады, как средство повышения математические культуры учащихся:Автореф.дисс...канд.пед.наук.-М,1971.
8. Коменский Я.А. Педагогика в чехоcлавакии.- М : Педагогика, 1970.        -342 с.
9. Махмутов М.И. Теория и практика проблемного обучения.-Казань:Татариздат,1972.-240 с.
10. Дистервег А. Избранные педагогические сочинения .- М : Учпед1гиз,1956.-370 с.
11. Пойа Д. Математика и правдоподобные рассуждения/ Пер с англ. И.А.Вайнштейна.-2-е исправленное изд.-М:Наука,1975.-462 с.
12. Адамар Ж. Исследование психологии процесса изобретения в области математики. - М:Советское радио, 1970. - с.27-98
13. Шамова Т.И. Активизация учения школьников.-М.: Педагогика, 1982-208 с.
14. Скаткин М.Н. Вопросы дидактики.-М,1969.-с 2-7.
15. Кулагина Г.Н. Формирование у студентов познавательной самостоятельности и активности. Автореф. дис. … канд. пед. наук.- М., 1980.-16 с.
16. Голант М.Г. Дидактические основы дифференцированного обучения в советской школе. // Актуальные проблемы индивидуализации обучения. Материалы научного симпозиума - Тарту, 1970.
17. Есипов Б.П. Самостоятельная работа учащихся на уроке.- М.: учпедгиз, 1961.-239 с.
18. Гальперин П.Я. Введение в психологию.-М.:МГУ, 1976.-150 с. 
19. Аристова Л.П. Активность учения школьников.- М : Просвещение,1968.-139 с.   
20. Низамов Р. А. Дидактические основы активизации учебной деятельности сту<span class="List_0020Par