Инвестициялық жобалардың тиімділігін бағалау әдістері

Жалпы алғанда, 2010 жылдың қорытындысы  бойынша Қордың еншілес компаниялары Индустрияландыру картасының 13 инвестициялық жобасы бойынша құрылыс-монтаждау жұмыстарын жүргізді. 2010 жылы Атырау облысындағы біріктірілген газ-химия кешенінің инфрақұрылым нысандары бойынша құрылыс-монтаждау жұмыстары басталды. Екібастұз ГРЭС-1 мен Шардара ГЭС энергия шығаратын өндіріс орындарын қайта құру жұмыстары

жүргізілді.

Ұлттық инновациялық жүйені дамыту шеңберінде, ұлттық инновациялық жүйенің негізгі элементтерін қалыптастырудың 1-ші кезеңінде (2005-2007ж.ж.) өзіне Ұлттық инновациялық қорды, Ғылыми қорды, технологиялар инжинирингі және трансфертті орталықты, 8 аймақтық технопарктерді, 11 отандық және шетелдік венчурлық қорларды қамтитын қаржылық және инновациялық инфрақұрылым құрылған.

Инновациялық инфрақұрылымның  қосымша элементтері ретінде 2010-2011 ж.ж. Шығыс-Қазақстан облысында Металлургия орталығы құрылатын болады, 2011-2012 ж.ж. ұйымдастырылатын Каспийлік энергетикалық хабаның негізінде Мұнай-газ технологиялар орталығы құрылатын болады.

Экономиканың инновациялық дамуының тағы да бір маңызды құраушысы энергия үнемдеу және энергия тиімділігін арттыру болып табылады.

Қазақстанда шаруашылықтың барлық салдаларында энергияны үнемдеу және энергия тиімділігін арттыру бүгінгі таңда басымдылықты тапсырма болып табылады, оны шешумен энергетикалық, экологиялық және экономикалық мәселелер кешені шешілетін болады.

Энергиялық тиімділік өзіне негізгі қорларды жаңғырту, өндірістік персоналдың біліктілігін және басқару сапасын арттыру, ауқымды инвестициялар тарту бойынша шараларды қамтуы тиіс. Осыған байланысты, іске асырудың қажетті шарты ғылыми-техникалық әлеуетті және жаңа инновациялық ойлауды пайдалану, қызметтің мамандандырылған жаңа мамандырылған түрі ретінде энергиялық тиімділіктің инвестициялық тартымдылығын көтеру болып табылады.

Энергия үнемдейтін технологиялар мен жобаларды экономиканың өнеркәсіптік секторына ендіру көптеген пайда алуды кепілдейді. Жүргізілген зерттеулер энергия үнемдеуші технологияларға салынатын қаражаттар бірнеше айдан 5-7 жылға дейінгі мерзімде орнын қайта толтыратындығын көрсетеді. Генерациялайтын жаңа қуаттарды енгізген кезде бұл 2-3 есе көп уақытты алады. Сондай-ақ, энергия үнемдеумен энергиялық тиімділікті арттыру Қазақстанға 2011-2015 ж.ж. кезеңде шартты отының 20-30 миллион тоннадан бастап отын-энергетикалық ресурстарды үнемдеуді бере алады.

Кез-келген өнімнің өзіндік құнындағы  үлкен энергетикалық құраушы  оның қымбаттауына және ізінше, бәсеке қабілетсіздігіне, экспорттық мүмкіндігінің  азаюына, ал егер өнім ішкі нарықта  өткізілетін болса халықтың әл-ауқатының  төмендеуіне әкелетіндігін айта кеткен жөн.

Электрлік және жылылық энергияны  тиімсіз және ұтымсыз пайдалану  оны ЖЭО, ГРЭС шығаруды артуына және сәйкесінше, экологиялық жағдайдың  нашарлауына әкеледі.

Көмірді, мұнайды, газды, электр энергиясы  мен жылуды тиімсіз пайдалану  жақын болашақта елді энергиямен қамтамасыз етуде мәселелер туғызады себебі экономиканың электрлік және жылу энергиясына деген өспелі қажеттілігін жабу үшін бұрыннан бар генерациялайтын  қуаттарды, электрлік және жылулық  желілерді қайта құрылымдау және кеңейту, жаңаларын салу қажет.

Берілген сәтке өнеркәсіптің барлық дерлік салаларында құрал-жабдықты жаңғыртуға деген аса үлкен қажеттілік бар. Біздің еліміздің өнеркәсіптік сектор энергия сыйымдылығы жағынан  ЕО елдерінің осындай көрсеткішінен 5 есе көп. Мемлекеттік Мекемелердің (мектептер, аурухзаналар т.б.) едәуір үлесі, сондай-ақ тұрғын ғимараттар тиімсіз  энергиямен жабдықталған және жаңартуды  қажет етеді.

Министрлік «Энергияны үнемдеу  және энергиялық тиімділікті көтеру туралы» және «Энергияны үнемдеу  және энергиялық тиімділікті көтеру сұрақұтары бойынша Қазақстан Республикасының  кейбір заңнамалық актілеріне өзгертулер мен толықтырулар енгізу туралы»  жаңа заң жобаларын әзірлеуді  жүзеге асыруды.

Индустриалды дамуды инвестициялық  қамтамасыз ету сондай-ақ елдің индустриалды - инновациялық дамуына елеулі әсер етеді.

Бұл бағыттың шеңберінде арнай экономикалық және индустриалды аймақтарды дамыту қарастырылған. 2001 жылдан бастап 6 АЭА  құрылған, оларды шартты түрде мынадай  топтарға бөлуге болады:

1. «Ақтау теңіз порты», «Оңтүстік», «Ұлттық индустриалды мұнай химиялық технопарк» және индустриалды қосалқы аймақ бөлігінде «Астана-жаңа қала» -өнеркәсіптік-өндірістік аймақтары;
2. Құрылыс қосалқы аймағы бөлігінде сервистік-«Бурабай» және «Астана-жаңа қала»;
3. Техникалық-ендірушілік аймақ-«Ақпараттық технологиялар паркі». Оның үстіне Астана және Қарағанды қалаларында 2 индустриалды аймақтар құрылған, бұнымен қоса Астана қ. ИА «Астана-жаңа қала» АЭА құрамына кіргізілген.

2001 жылы маусым айында құрылған  «Астана-жаңа қала» АЭА аумағында  жұмыс істеген жылдар ішінде  бүгінгі күнде 255 объект тіркелген. 976,6 млрд.теңге инвестиция тартылған,  соның ішінде 556,7 млрд.теңге-жеке  инвестициялар. АЭА құрамына кіргізілген  индустриалды паркті дамытуға 2010 жылғы 2000000 мың теңге бөлінген.

Бүгінгі таңда Индустриалды аймақта  жалпы сомасы 170 млрд. артық теңгеге 39 жоба мәлімделген. 7500 астам жұмыс  орындары құрылатын болады. Жыл сайын  жалпы сомасы 105 млрд.теңгеге өнім өндіру жоспарлануда.

2002 жылы сәуірде құрылған «Ақтау теңіз порты» АЭА аумағында инвестициялардың жалпы сомасы 93 млн. АҚШ долларына 3 зауытты салу жүзеге асырылған:

• Теңіз металл құрылымдар зауыты («Keppel Kazakhstan» ЖШС);
• Мұнай сортаментінің құбырларын шығару зауыты;
• Эпокситті негізде шыны талшықты құбырлар зауыты («АЗСТ» ЖШС).

Сондай-ақ, 500 млн.долларға 3 жоба салыну кезеңінде:

• Сұйық дәрілік түрлерді және медициналық мақсаттағы бұйымдарды шығару бойынша фармацевтикалық кешен («Ча-Кур» ЖШС Қазақстан):
• Мұнай мен мұнай өнімдерінің тарататын тиейтін кешені («Хазар-Сервис» ЖШС Қазақстан):
• Металл құрылымдар зауыты («Дос Марин» ЖШС Норвегия–Қазақстан).

5 жоба жобалану кезеңінде:

• ПВХ-дан терезе профильдерін, құбырлар мен фитингілер өндіру зауыты («Funke Kunststoffe» компаниясы Германия);
• Контейнерлерді жобалау және жинау кешені («T.E.S.C.O» ЖШС Қазақстан);
• Мұнайды және мұнай мөлшері бар қалдықтарды қайта өңдейтін шағын зауыт ( «ХакоОйл» ЖШС Қазақстан);
• Аммиактық-карбамидты кешен («Каспий Азот» ЖШС);
• Минералды тыңайтқыштар өндірісі («Caspian Contractors Trust» ЖШС).

2003 жылы тамызда құрылған «Ақпараттық  технологиялар паркі» АЭА аумағында  23 жоба іске асырылады. Аумақты  кішірейтуге байланысты «АТП»  АЭА ТЭН өзгерту бойынша жұмыс  жүргізілуде.

2005 жылы шілде айында құрылған  «Оңтүстік» АЭА аумағында 3 жоба - іске асырылуда «Хлопкопром-Целлюлоза»  ЖШС, «Oxy-Textile» ЖШС және «Ютекс-KZ»  АҚ, 1 жоба(«Есенжол-Назар» ЖШС) ЖСҚ  әзірлеу кезеңінде. 400 жұмыс орны  құрылған. 2010 жылы өрт сөндіретін  депоны салуға және электрлік  күш беретін кабельді төсеуге  247 727 мың теңге бөлінген. Инфрақұрылымның  құрылысы жақын арады аяқталатын  болады.

Ауданы 370 га «Бурабай» АЭА 2008 жылы қаңтарда құрылған. Бүгінгі таңда  «Бурабай» туристік орталығын құрудың  шебер-жоспары әзірленген және бекітілген, оған сәйкес жобаны іске асыру 7 кезеңге  бөлумен 2021 жылға дейін 12 жылға жоспарланған. 2010 жылға бөлінген қаражаттың сомасы-19383 мың теңге.

«Ұлттық индустриалды мұнай химиялық технопарк» АЭА 2007 жылы желтоқсанда  инновациялық технологиялардың негізінде  Қазақстанның көмірсутегі шикізатын  терең қайта өңдеу бойынша  мұнай химиялық өндірістерді дамыту мақсаттарымен құрылған. Қолданыс мерзімі 2032 жылға дейін. АЭА аумағы 3475,9 га құрайды. Өкілетті орган-Энергетика және минералды ресурстар министрлігі  мүдделі тараптармен бірлесіп АЭА  шеңберінде іске асыру үшін инвестициялық  жобаларды өңдеп жатыр. 2010 жылға 2 бюджеттік бағдарлама бойынша 1 056 316 мың.теңге бөлінген.

Индустриалды дамытуды инвестициялық  қамтамасыз етудің тағы бір міндеті  Қазақстандық қамтуды дамыту болып  табылады, оның процестерін құқықтық реттеу үшін үкіметтің 10-нан астам  актілері әзірленген және бекітілген.

Тауарларды, жұмыстар мен қызметтерді  сатып алу кезінде қазақстандық қамтуды есептеудің бірыңғай әдістемесі және тауарларын, жұмыстары мен қызметтерін  сатып алу қазақстандық қамтудың мониторингіне жататын ұйымдардың тізімі бекітілген.

Отандық тауар өндірушілерін және отандық жұмыс пен қызмет жеткізушілерін мемлекеттік қолдау шаралары анықталған.

Барлық субъектілер үшін тауарларды, жұмыстар мен қазметтерді сатып  алуды есептеудің оңтайлы және неғұрлым объективті әдістемесін анықтауда  Қазақстандық қамту есебі және тауардың шыққан елін анықтау, тауардың шығуы  туралы сараптама актісін құрастыру  және беру, тауардың шығуы туралы сертификатты ресімдеу, куәландыру және беру бойынша  Ереже, сондай-ақ жер қойнауын пайдалану  саласында Қазақстандық қамтуды  дамытуға бағытталған шараларды  күшейту бойынша іс-шаралар жоспары  бекітілген.

Базасында 4360 тұтынушы-кәсіпорын және 364 өндіруші-кәсіпорын бойынша ақпарат  орналастырылған, Қазақстандық өндірушілер  шығаратын тауарлардың, жұмыстар мен  қызметтердің бірыңғай тізімі құрылған (МСБ субъектілерінің үлесі 95% құрайды).

«СТ-KZ» - отандық шығарылған тауарларды сертификаттау жүйесі ендірілген, оның болуы отандық тауар өндірушілеріне қосымша жеңілдіктерді қарастырады.

2010 жылғы жоспарланған шекке қол жеткізілді - жүйе құраушы кәсіпорындардың тауарларын, жұмыстары мен қызметтерін сатып алудың жалпы көлемінде қазақстандық қамтудың үлесі 60% құрады.

Ірі және шағын компаниялардың ынтымақтастығын  ретке келтіруге мүмкіндік берген барлық аймақтарда тауарлардың, жұмыстар мен қызметтердің Қазақстандық өндірушілерінің  республикалық форумдары өткізілді.

Нәтижесінде жалпы сомасы 909,2 млрд. теңгеге 960 меморандум, жалпы сомасы 747,7 млрд. теңгеге 11 мыңнан астам келісім-шарт жасалды.

«Қазақстандық қамту» интернет-порталы  іске қосылып, онда мемлекеттік мекемелер  мен кәсіпорындардың, ұлттық компаниялар  мен холдингтердің сатып алу  жоспарлары топтастырылған.

 

 

 

 

 

Қорытынды

 

Сонымен,  егер  бастапқыда  инвестицияны  жүзеге асыру   жетекшілері өз  бетінше инвестицияға  қатысты  шешім  қабылдай алатын  кәсіпорынның жұмысы  болып көрінсе,  онда мұндай  жағдайда ең әуелі шешімнің зардаптарын  бағалауды үйрену керек, өйткені  инвестициялардың жүзеге асырылмауы да өзінше бір стратегия.  Инвестициялық  стратегиясы  деп ұзақ мерзімді мақсаттар  кешені және оларға жетудің  анағұрлым  тиімді  жолдарын таңдау түсініледі.

Елімізде индустриалды-инновация  дамудың дұрыс жолдарының бірі.  
Индустриалды-инновацияны дамыту мен оны жүзеге асыруда  инновациялық қордың рөлі ерекше.  Қазақстанда инновациялық жүйені дамытуға арналған барлық алғы шарттар  бар: ғылыми әлеует, инновациялық және қаржылық инфрақұрылым, инновациялық кәсіпкерлік. Бұл технопарктер мен бизнес-клубтардың құрылуын, ғылыми зерттемелерге гранттердің бөлінуін, сонымен бірге өндірісте инновациялық жобалардың іске асырылуы мемлекеттік –жекеменшік әріптестік тәсілдерінің кеңінен қолдануын көздейді. Ұлттық инновациялық қор жобаларды дамытудың әртүрлі кезеңдерінде қаржыландырады: идея мен үлгі жасауынан бастап өндірістің кеңейтуіне дейін. Ұлттық инновациялық қордың қаржыландыруының тетігі –жоба құнынан 49 пайызға дейін үлестік инвестиция салу. 

Жалпы қазіргі таңда индустриалды-инновация  картасы –елімізде жағымды инвестициялық  ахуал, бизнеске қолайлы белбеу қалыптастырып  отыр. Осындай маңызды қадамдардың  арқасында еліміздің қаржы-несиелік, фискалдық, тарифтік экономикалық саясат заманауи талаптарға сай бола бастады. Мемлекет инвесторларға тек міндет қоймай, қаржы және қаржылық ресурстар  бойынша қол ұшын созып келе жатқанын да айта кетуіміз керек. Бүгінде кәсіпкерлікті қолдауға бағытталған жүздеген тетік іске асырфылып отыр. Олар –инвесторларды, инноваторларды, экспорттаушы компанияларды қолдауға бағытталған және «Бизнестің жол картасы-2020» мен «Өнімділік-2020» бағдарламалары. Биылғы жарты жылдықта 75 инновациялық жоба іске қосылады, бұл дегеніміз 114 млрд теңгенің инвестициясы игеріліп, 10 мыңға жуық қазақстандықтар тұрақты жұмыспен қамты.

Елбасы  атап көрсеткендей, 2010 жылы экономикадағы өсімнің жеті пайызын осы жылы іске қосылған жаңа кәсіпорындар қамтамасыз еткені белгілі. Ал биылғы жылы  осынау индустриалды дамудың үлесі ел экономикасын тағы да 2,6 пайызға арттыра түседі деп күтілуде. 
Бүгінде Қазақстанның жолы – индустриалды инновациялық дамудың кең арнасына айналып отыр.

Индустриалды-инновациялық даму бағдарламасының  негізінде ағымдағы жылдың өзінде бірнеше  объектілер іске қосылды. Бірінші жартыжылдықта  бес объекті өз ісін бастады.

Қазақстан Республикасының  экономикасын дамытуда  инновациялық жобаларды қажет ететін өнеркәсіптің кейбір салалары да жоқ емес. Біз аграрлық елміз және біздің осы салада ресурстарымыз бар. Еліміз агроөнеркісіптік қуаттардың жетілдіру мен асыл тұқымды шаруашылықтардың дамытуымен айналысуы керек. Сонымен қатар тек шикізат экспортымен ғана шұғылданбай, ауылшаруашылық өнімнің терең өңделуіне ерекше назар аударуы өте маңызды. Бұл үшін үздік агротехниканы қолдану маңызды, қатерлі егін шаруашылығы аймағында жоғары өнімділікті қамтамасыз ете алатын ииновациялық энергия және су сақтайтын технологияларды жетілдіру қажет. Келесі маңызды сала – бұл металлургия өнеркәсібі. Бұл жерде шетелге металл сынығын сату емес, түпкілікті өнім өндірілуі үлкен маңызға ие. Біз IT-технологиялар саласында да артта қалмауымыз керек. Сонымен қатар энергия сақтау, био және нанотехнологияларды  дамытуға күшті бағыттау маңызды. Үлкен ғылыми әлеует химия өнеркәсібінің дамытуында да сақталады. Біз үшін перспективті салаларды анықтап алу және әрі қарай осы салаларды жетілдіру негізінде жалпы тұрақты дамуға қол жеткізуге болады.