Инвестициялық жобалардың тиімділігін бағалау әдістері

NPV^* = ^{- А}₀ ,

мұндағы, k – капиталға кеткен шығындар;

                       А₀ – дисконтталған ақшалай жылыстаулар.

Сәндендіріліген ішкі табыстылық нормасын есептейік, яғни IRR^*:

 – А₀ = 0

Сәндендірілген NPV^* және IRR^*-ді қолданғанда жанжалдар туындайды.

Шынында, мысалымызға қайта оралып, реинвестиция қойылымын пайдалану  арқылы жобаларды салыстырамыз: а) і =18% және б) I= 25%

а) TV (А) = 25000 • (1,18)⁴ + 35000 • (1,18)³ + 45000 • (1,18)² + 65000 • (1,18)¹ + 90000 • (1,18)⁰ = 335333,564

Сол сияқты TV (В) = 328239,203

NPV^* (А) = ^{-120000 = 88215;}

NPV^* (В) = ^{-120000 = 83811;}

IRR^* (А) : ^{-120000 = 0 → IRR*} (А) = 22,81%;

IRR^* (В) : ^{-120000 = 0 → IRR*} (В) = 22,29%

NPV^* (А) > NPV^* (В) және IRR^* (А) > IRR^* (В), А жобасы В жобасына қарағанда артықшылыққа ие екендігі түсінікті, егер реинвестиция қойылымы 18% тең болса.

б) 25% тең реинвестиция қойылымына ұқсас операциялар жүргізіп, NPV^* (А) < NPV^* (В) және IRR^* (А) < IRR^* (В) және В жобасы а жобасына қарағанда артықшылыққа ие екендігін көреміз.

Сондықтан келесі нәтижені аламыз: берілген NPV –дің графигінде екі жобаның ішінен дисконттау қойылымы NPV-дің үлкен  мәні сәйкес болатын артықшылыққа ие. Соныдықтан да жобалардың артықшылықтары өзгеретін Фишердің қиылысу нүктесі  реинвестиция қойылымдары бойынша  сезімталдық талдауда өте маңызды  роль атқарады. Біздің мысалда, реинвестиция қойлымы 20,02% аспағанша, онда артықшылық қарама-қарсыға өзгереді.

Келесі мысалда тағы бір маңызды  мәселені қарастырамыз: түрлі уақыт  мерзімдері бар өзара жоққа шығаратын жобаларды салыстыру.

Мысал.

Кесте 21

	Жоба А	Жоба В
Бастапқы инвестициялар, ақша бірлігі	80000	100000
Таза ағым (жылдар бойынша), ақша бірлігі
1-ші	31000	36000
2-ші	35000	32000
3-ші	40000	28000
4-ші	-	22000
5-ші	-	16000
6-ші	-	12000
NPV,ақша бірлігі (r=12%)	4052	6723

 

Әр жобада көрсетілген NPV-ді есептеу  алғашқы нәтижеге алып келе алады, ол нәтиже бойынша өзара жоққа шығаратын 2 жобаның ішінен В жобасын таңдаудың  ақжеттілігі. Біздің шешіміміз дұрыс  па? Біріншіден, маңызды нәрсе В  жобасының «өнімділік» мерзімі 3 жылға көп және дәл осы оның таза келтірілген құнының А жобасындағы NPV-дан артық болуына алып келді. Бірақ біз шешім қабылдағандағы баламалық факторын ескере алмауымызға  болмайды: В жобасын қабылдаудың  балама құндығы В жобасымен бірдей шартта, яғни 6 жыл жұмыс істейтін, біз қабылдай алмаған А жобасына алып келуі мүмкін болған таза табыстық құнына тең. Тәжірибеде көбінесе былай  жасайды: қысқа жобаны «ұзақ» жасайтын жобаға ейін ұзартады және керісінше. Біздің жағдайда А жобасын оның ақшалай  ағымының жылдық шамасын қалай табамыз. NPVжобасын есептеудің нәтижелерінің 3 мүмкін вариантын қарастырайық (1 варианты – 4 жылдан бастап бар ағымның толық  қайталануы; 2 вариантта алғашқы 3 жылдағы  әр жылдық мәндері орта деңгейде алынған; 3 вариантта әр жылдың мәндері соңғы 3 жыл деңгейәнде алынған).

Мысал.

Кесте 22

	Вариант 1	Вариант 2	Вариант 3
Бастапқы инвестициялар, ақша бірлігі	80000	80000	80000
Таза ағым, ақша бірлігі
1-ші жыл	31000	35333	40000
2-ші жыл	35000	35333	40000
3-ші жыл	40000	35333	40000
4-ші жыл	31000	35333	40000
5-ші жыл	35000	35333	40000
6-ші жыл	40000	35333	40000
NPV	63874	652289,35	84456

 

Есептеу көрсеткендей, А жобасының NPV-нің минималды мәні в жобасының NPV-нен үлкен, ол біздің бастапқы шешімімізді  өзгертеді және жобасын артықшылыққа ие қылады. Алайда, шешімнің обьективтілігінде  толық сенімділік жоқ, ол таза түсімнің жылдық шамасы туралы гипотезаға сүйенеді, ал ол, берілген мәліметтерден көріп тұрғанымыздай, жобаның NPV-нің есептелген мәндерінің мәнді шашырауын көрсетеді.

Одан басқа жобаның өмір сүру ұзақтығының жалғасы нақты болжайды, біз оны осы қарастырылған  мысалда көрдік, бірақ тәжірибеде еске алу қажет. Осы жөнделген  бастапқы инвестициялардың көлемін  есептеу туралы тағы бір сұрақ  туындайды. Сондықтан қарастырылған  әдістің қолданылуына құқығы, әрине  бар, бірақ ол қабылданған шешімнің толық обьективтілігін қамтамасыз етпейді.

Көрсетілген кемшіліктен бос бір  әдіс АNPV әдісі (Annualized Net Present Value): аннуитеттелген келтірінді таза құндылық – берілген жобаның NPV-нің жобаның жылдар саны бойынша аннуиетет мәніне және NPV-ді есептеу үшін алынған пайыздық қойылымына қатынасы:

АNPV =  

Біздің мысалда:

А жоба үшін АNPV = = 1687

В жоба үшін АNPV = = 1635

Бұл жерде мынадай нәтиже алуға  болады: АNPV жоғары болатын А жобасын қабылдау керек.

Сондықтан, тиімділіктің түрлі критерийлері бойынша өзара жоққа шығаратын  жобаларды саралау арасындағы кейбір мүмкін жанжалдар шешіледі және инвестициялық  шешімдерді қабылдағандағы мүмкін қателер  азаяды. Алайда, инвестициялардың тиімділігін  бағалау барысында қателердің пайда  болу мүмкіндігін естен шығармау қажет және жобалардың тең бір  критерий бойынша тізбектелуіне  арқа сүйеуге болмайды, өйткені әрбір  критерий жоба жағдайының ерекше аспектісін қарастырады және жиынтығында олар инвестициялық шешім қабылдаудың  тиімділігінің неғұрлым толық сипатын береді.

Инфляцияның инвестиция тиімділігінің бағасына әсері.

Инфляция әсерін талдау екі вариант  үшін келтірілуі мүмкін:

• ресурстардың (кіріс және шығыс) жекелеген құрамдас бөліктері бойынша инфляцияның әр түрлі қарқыны;
• шығындардың әр түрлі құрамдас бөліктері үшін инфляцияның бірдей қарқыны.

Нақты жағдайға сай болатын бірінші  вариант арасында таза мән әдісі  стандарты формада қолданылады, бірақ шығын мен табыс құрамы және дисконт көрсеткіштері жылдар бойынша күтілетін инфляция қарқынына  сәйкес дұрысталады. Ресурстардың әр түрлі  типтері үшін инфляцияның әртүрлі  қарқынын болжау – қиын және орындалмайтын  есеп.

Екінші вариант шегінде инфляцияның  әсері ерекше сипат иеленеді инфляция есептеуде табылатын сандарға (аралық мәндер), бірақ қорытынды нәтижеге жоба тағдырына қатысты қорытындыға әсер етпейді.

Ең төменгі құн критерийі  бойынша шешім қабыладау

Ақшалай табысты есептеу қиын немесе мүмкін емес инвестициялық жобалар  бар. Бұған, мысалы, ақша ағымының нәтижесін  бағалау мүмкін емес жағдайда көптеген әртүрлі жоспарлы технологиялық  циклдарға қатысатын технологиялық  немесе транспорттық құрал-жабдықтарды  жаңарту жобаларын жатқызуға  болады. Бқл жағдайда инвестицияның  тиімділігі жөнінде шешім қабылдауға қажетті критерий ретінде құрал  жабдықтарды пайдалану қызмет атқарады.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

3.   Қазақстанда индустрия - инновациялау жағдайында инвестициялық жобалардың тиімділігін арттыру жолдары

 

Сатып алудың негізгі көлемі Астана, Алматы, Павлодар облыстары және Маңғыстау  облысы сияқты аймақтарда шоғырланған. Отандық тауар өндірушілерден сатып алу көлемі 2010 жылы 281 млрд теңгеден астам соманы құрады. Отандық өнімнің ұзақ мерзімді сатып алуларын ерекше бөліп айту қажет. Ұзақ мерзімді сатып алу құрылымында негізінен, машина құрылысы саласының өнімдері жинақталғанын айту керек. Негізінен алғанда, бұл локомотивтер мен оларға қосалқы бөлшектерді, ірі вагон литий,рельс жеткізуге ≪ҚТЖ≫ АҚ арада жасалған шарттар.

Отандық өнімнің ұзақ мерзімді сатып  алуын ынталандыру жұмыстарын жүргізу нәтижесінде ұзақ мерзімді сатып алуды келісілу процедурасы жеңілдетіліп, отандық тауар өндірушілермен ұзақ мерзімді шарттарды жасасу тәртібі белгіленді.

Кесте 23 - «Самұрық-Қазына» ҰӘҚ» АҚ тобы жасаған шарттар бойынша жиынтық ақпарат, млрд теңге

 

Ұйым атауы	Жасалған шарттардың жалпы сомасы мен ҚҚ болжамды үлесі								ОТӨ Жасалған шарттардың сомасы
	жиыны	ҚҚ үлесі,%	Тауарлар		Жұмыстар		Қызметтер
			сомасы	ҚҚ үлесі,%	сомасы	ҚҚ үлесі,%	сомасы	ҚҚ үлесі,%
≪Қазатомпром≫ ҰАК≫ АҚ	231	61	146	66	62	39	22	88	4
≪КEGOC≫ АҚ	52	61	25	46	23	73	4	88	33
≪ҚазақстанИнжиниринг≫ АҚ	11	9	10	4	0	51	1	80	1
«Қамқор» АҚ	67	51	58	47	2	31	7	91	25
«ҚТЖ» АҚ	862	66	234	54	264	55	364	82	113
«Самұрық-Энерго» АҚ	287	59	99	63	117	33	71	96	30
«Эйр Астана» АҚ	23	31	10	3	0	32	13	52	0,39
«Қазақтелеком» АҚ	54	50	28	22	10	81	16	79	9
«Қазпочта» АҚ	5	65	1	47	1	73	4	68	0,08
«ҚазМұнайГаз» АҚ	1 677	44	1 222	47	321	30	133	58	64
Басқасы	37	43	10	4	0	30	27	57	0,04
Қор бойынша жиыны	3 306	50	1 843	49	800	41	662	77	281

«Самұрық-Қазына» АҚ компаниялар  тобы инвестицияларының жалпы көлемі 2010 жылы өндіріс активтерін жұмыс күйінде ұстап тұруға жұмсалған күрделі жұмсалымдардың ескерілуімен 784,3 млрд теңгені құрады. Алдағы бес жылда Қордың еншілес және тәуелді ұйымдарының дамуына болжамалы түрде $40 млрд күрделі салым салу жоспарланып отыр.

2010 жылдың қорытындысы бойынша мұнай-газ секторына салынған инвестициялар жалпы күрделі шығындардың 43 % құрады. Оның шамамен 197 млрд теңгесі Каспий теңізінің Қазақстан аумағындағы мұнай-газ кен орындарын (Қашаған, «Н», «Жамбыл» және т.б.) игеруге, 85 млрд теңгесі «ҚазМұнайГаз» БӨ» АҚ инвестициялық бағдарламасын жүзеге асыруға, сондай-ақ басқа да жаңа оффшорлы кен орындарға жұмсалды.

Көлік секторына (т/ж, әуе көлігі, мұнай-газ  құбырлары), соның ішінде «ҚазТрансОйл» АҚ, «Қазтрансгаз» АҚ және «Қазақстан темір жолы» АҚ инвестицилық бағдарламаларын жүзеге асыруға салынған инвестициялардың жалпы көлемі 232 млрд теңгені (күрделі шығындардың жалпы көлемінің 30 %) құрады.

«Самұрық-Энерго» АҚ мен «KEGOC»  АҚ шығаратын электр энергияның өндіріс қуатын арттыруға және таратуға 2010 жылы шамамен 66 млрд теңге (8 %) инвестиция салынды. 2010 жылдың қорытындысы бойынша өзге салаларға салынған инвестиция көлемі күрделі жалпы жұмсалымдардың 19 % (150,5 млрд теңге) құрады.

Қор жүйетүзуші ірі инвестициялық жобаларды алға жетелейтін бастамашы болып табылады. Мұндай жобалар бәсекеге қабілеттілікті арттыру және әртараптандыру арқылы ел экономикасының орнықты әрі теңгерімді өсімін қамтамасыз етеді. Елдегі индустрияландыру саясатын бұдан әрі да қолдау мақсатында Қор өз күшін шикізат өндірісін жоғарылау межеге көтеруге, сондай-ақ Қазақстан экономикасының индустрияландыру қарқынын үдету мақсатында стратегиялық маңызды көлік, коммуникациялық және энергетикалық инфрақұрылымды дамытуға жұмсайтын болады.

2010 жылы Қазақстан Республикасын  үдемелi индустриялық-инновациялық  дамыту жөнiндегi мемлекеттiк бағдарламасының қабылдануымен Қор тобы Қазақстанды индустрияландыру картасына кіргізілген 21-инвестициялық жобаның іске асырылуына жауапты деп танылды. Қордың елдің үдемелі даму шеңберіндегі инвестициялық қызметінің басты бағыттары болып, инфрақұрылымдық, инновациялық және индустриалдық жобалардың іске асырылуы табылады.

2010 жылдың қорытындысы бойынша  Индустрияландыру картасының шеңберінде Екібастұз қ. «Таман» ЖШС базасында жүк вагондары өндірісін ұйымдастыру жобасы бойынша алғашқы іске қосу кешені пайдалануға берілді (өндіріс қуаты – жылына 500 вагон). Бұдан басқа, Алматы қ. Азиада нысандарын электр қуатымен қамтамасыз ету үшін 4 трансформаторлық подстанция пайдалануға берілді. 2010 жылдың қарашасында № 5 ЭГРЭС-1 блогында электр сүзгі пайдалануға қабылданды. Сондай-ақ 2010 жылдың 21 желтоқсанында Бейнеу –Шымкент газ құбыры құрылысының басталу салтанаты өтті.