Определение компьютера

 

   Диаграммада сандық мәндермен  бірге басқа да жызылымдарды қосуға болады. Элементтердің форматы (Форматы элемента) сұхбат терезесіндегі Мәліметтердің жазылымдары (Подписи данных) ішкі бетінде категория ауыстырғышын таңдаймыз.

 

   Кез келген мәліметтің жазылымында (подписи данных) тышқанды екі рет  шертсек, Мәліметтер жазылымдарының форматтары ( Форматы подписей данных) сұхбат терезесі ашылады. Қаріп (Шрифт) ішкі бетінде қаріптің көлемін және сызылымын өзгертуге болады. Қаріпті 16 пункт биіктікке және Arial түріне өзгерті қажет болсын. Ол үшін:

1.                 Қаріптер тізімінен Arial түрін таңдаңыз.

2.                 Өзіңізге ұнайтын түсті таңдаңыз.

3.                 Қаріптің қажетті мөлшерін көрсетіңіз.

 

  Мәліметтер жазылымының  орналасу бағытын өзгерту үшін Туралау (Выравнивание) ішкі бетін ашамыз. Бағыт (Ориентация) аймағындағыЖазба (Надпись) деген сөз жазылған өрісте қажетті бағытты таңдаймыз. Мәтін (текст) сөзі жазылған өрісте тік (вертикаль) бағытты тағайындауға болады. Өзгерістер жасаған соң ОК батырмасында тышқанды шертеміз. Жазылымдарды өзіне тиісті орынға орналастыру үшін, жазылым аймағында тышқанды шерткенде пайда болған маркерлердің жақтауын тышқан көмегімен жылжытамыз.

Өрістерді форматтау.

 

   Диаграмманың өрістерін  оның басқа элементтері сияқты форматтауға  болады. Бұл әрекет Өстердің форматтары (Формат оси) сұхбат терезесінде орындалады. Осы сұхбат терезені ашу үшін, өстің бірінде тышқанды екі рет шерту жеткілікті.

 

   Өстердің форматы сұхбат терезесінде қаріптің форматын, мәтіннің орналасу бағытын өзгерті мүмкіндігі бар. Сондай-ақ осы сұхбат терезеде сандардың форматын, жазылымдардың бағытын өзгерту мүмкігдігін беретін ішкі беттер орналасқан. Түр (Вид) ішкі бетінде өстің қалыңдығы, түсі, сызықтың типі сияқты параметрлерін өзгерте аламыз.

Өстердегі масштабты  өзгерту.

 

   Диаграммалар  шебері Ү осі бойынша негізгі және аралық бөліктің құнын автоматты түрде таңдайды. Әдетте, бұл өске мәндер өсу реті бойынша орналасады. Өске бөліктің құнына сәйкес белгілер қойылады.

 

   Бөлік құны дегеніміз өстің бойында орналасқан екі көршілес белгілердің аралығы. Бөлік құны мыңдаған теңгелер, жүздеген километр немесе диаграммада бейнелеу мақсатында қолданылатын кез келген шама болуы мүмкін.

 

   Шкала - өстерге қойылған белгілердің жиынтығы. Белгілердің ішінде бірқатары сандармен немесе бейнеленген шаманың жеке мәндеріне сәйкес келетін басқа да символдармен көрсетіледі. Шкалаға барлығымызға таныс термометрдің шкаласы жақсы мысал бола алады.

 

   Диаграммалар шебері таңдаған өсу қадамы барлық кезде тиімді бола бермейді. Excel программасы Ү өсі  бойынша қадамды өзгерту мүмкіндігін  береді. Өске орналасқан ең аз (минимум), ең үлкен (максимум) шаманы өзгерту  немесе басқа да өсу қадамын таңдау үшін мына әрекеттерді таңдау қажет:

1.                  Өстерде тышқанды екі рет шерту арқылы Өстердің форматы сұхбат терезесін ашамыз;

2.                  Шкала ішкі бетіне көшеміз;

3.                  Excel программасы өстерді масштабтау кезінде қолданылған ағымдағы мәндерді көрсетіп тұрады. Оның кез келгенін  өзгерту үшін, мәндер өрісінде тышқанды шертіп, жаңа мәндерді енгіземіз. Бұл кезде, автоматты режим өшіріліп қалады.

Диаграммаға тақырып  жазу.

Диаграммаға арналған тақырыпты Диаграммалар шеберімен оны құру кезінде де жазуға болады. Егер диаграмманы құру кезінде тақырып жазылмай қалса немесе тақырыпты өзгерту керек болса мына әрекеттерді орындаймыз:

-                     Жаңа тақырып жазу. Диаграмманың өз аймағының кез келген жерінде тышқанның оң батырмасын шертеміз де, жанама менюденДиаграмманың параметрлері (Параметры диаграмм) командасын таңдаймыз. Тақырыптар (Заголовки) ішкі бетін ашамыз. ТақырыптыДиаграмманың аты (Название диаграммы) өрісіне теріп жазамыз да ОК батырмасын шертеміз.

-                     Бұрын жазылған тақырыпты өзгерту. Диаграмманың тақырыбында тышқанды кідіріс жасай отырып екі рет шертеміз. Тақырып аймағында пайда болған курсор орнына жаңа тақырыпты теріп жазамыз да, диаграмма аймағының кез келген жерінде тышқанды шертеміз.

-                     Тақырып форматын өзгерту. Тақырыпта тышқанды екі рет шертеміз де, ашылған сұхбат терезеде тиісті өзгертулер жасаймыз.

-                     Тақырыптың орнын ауыстыру. Тақырыпта тышқанды шертіп, оның айналасында пайда болған жақтауды қажетті орынға орналастырамыз.

Түстермен безендіру.

 

   Excel программасында диаграмманың  түстерін өзгертуге өте қарапайым  тәсілдер қолданылады.Бұл тәсілдер  диаграмманың әр түрі үшін  әр қилы болады. Олар төменде  қарастырылған.

 

   Дөңгелек диаграмма сияқты, бірнеше мәндер қатарын бейнелейтін  диаграммадағы түстерді бір әрекетті орындау арқылы өзгерте алмаймыз. Мұндай диаграмманың әрбір элементімен  жеке жұмыс жасауымыз керек:

1.                 Диаграммадағы мәліметтер элементін белгілейміз де тышқанды екі рет шертеміз, осы мезетте Мәліметтер элементінің форматы сұхбат терезесі ашылады.

2.                 Түр (Вид) ішкі бетіне көшіп, Бояу (Заливка) аймағында мәліметтер элементі үшін қажетті түсті таңдаймыз.

3.                 Бояу тәсілдері (Способы заливки) батырмасында тышқанды шертіп, Градиентті, Текстура, Өрнек, Сурет ішкі беттерінде бояу тәсілдерінің бірін таңдаймыз.

4.                 Алдыңғы терезеге қайта оралу үшін ОК батырмасында тышқанды шертеміз, тағы да ОК батырмасында тышқанды шертеміз.

5.                 Сұхбат терезенің ортасында орналасқан Түстер өрісінен қажетті түсті таңдап, ОК батырмасында тышқанды шертеміз.

Бір ғана шаманың мәнін  бейнелейтін гистограммаларда , әдетте бағаналар бір түске боялғандықтан  тышқанның оң батырмасын шеркенде ашылған  меню командалары барлық бағаналар  үшін бірдей орындалады.

Диаграмманы баспаға  шығару.

 

   Диаграмманы баспаға шығару, кітап беттерін баспаға шығарғанға ұқсас. Диаграмманы баспаға шығармас бұрын, алдын ала көру режимін  пайдаланған дұрыс. Диаграмманы  қағазға шығарудың мына екі вариантының  бірін таңдау мүмкіндігі бар:

-                     Диаграмманы кітап бетінің бір бөлігі етіп шығару

-                     Жеке параққа шығару.

 

  Егер диаграмма кестемен қатарластырылған (встроенная) болса, онда ол өзіне сәйкес кестемен бірге  қағазға шығарылады. Мұндай диаграмманы  жеке параққа басып шығару үшін оны  белгілеп алып, Алдын ала көру (Предварительный просмотр) батырмасын шерткен соң баспаға шығару командасын орындаймыз.

 

   Баспаға шығару кезінде мүмкіндігінше  диаграмманың өлшемін стандартты параққа  лайық күйге келтірген жөн. Ол үшін:

1.                   Саймандар тақтасындағы Алдын ала көру батырмасында тышқанды шертеміз.

2.                   Парақ (страница) батырмасында тышқанды шерткенде пайда болған сұхбат терезенің Диаграмма ішкі бетін ашамыз.

3.                   Барлық парақты пайдалану (Использовать всю страницу) ауыстырғышын қосамыз да, ОК батырмасын шертеміз.

4.                   Егер алынған нәтиже қанағаттанарлықтай болса, Баспа (Печать) батырмасын, одан кейін ашылған сұхбат терезеде ОК батырмасын шертеміз. Нәтиже қанағаттандырмаған жағдайда өз қалауымызша парақ параметрлерін тағайындаймыз.

Егер диаграмманың орналасуы  ұнамаған жағдайда, Жабу (Закрыть) батырмасын шертіп, қажетті өзгертулерді жасағаннан кейін алдын ала көру режиміне қайтадан ораламыз.

 

 

Бақылау сұрақтары

1. ЕхсеІ электрондық кестесінің атқаратын қызметі қандай?
2. ЕхсеІ программасын іске қалай қосуға болады?
3. ЕхсеІ терезесінің негізгі элементтерін сипаттаңыз?
4. Электрондық кестедегі кітап дегеніміз не? Жаңа кітап қалай құрылады?
5. Стандартты және Форматтау саймандар тақтасының айырмашылықтары қандай?
6. Формулалар қатарының атқаратын қызметі қандай?
7. Қалып-күй қатарында қандай ақпараттар көрініп тұрады?
8. Пернелер көмегімен меню командаларын қалай орындауға болады?
9. Сервис-Параметрлер командасын орындағанда ашылған Түр /Вид/ ішкі бетінің қандай мүмкіндіктері бар?
10. Сервис-Параметрлер командасын орындағанда ашылған Жалпы /Общие/ ішкі бетінің әрбір өрісіне сипаттама беріңіз.
11. Кестенің қатарлары қалай белгіленеді? ЕхеІ кестесінде неше қатар бар?
12. Кестенің бағаналары қалай белгіленеді? ЕхеІ кестесінде неше бағана бар?
 
13. Блоктар деген не және олардың адрестері қалай беріледі?
14. Қатар, бағана, блоктарды белгілеу тәсілдерін көрсетіңіз?
15. Қатар орналаспаған бірнеше блоктар қалайбелгіленеді?
16. Ұяшыққа формулалар қалай енгізіледі?
17. Ұяшыққа бұрын енгізілген формуланы түзетуге бола ма? Бұл кезде есептеу амалдары қалай атқарылады?
18. ЕхеІ кестесінде қандай операторлар қолданылады?
19. Қатар биіктігі мен бағана енін қалай өзгертуге болады?
20. Ұяшықа бұрын енгізіліп қойылған мәліметті қалай түзетуге болады?
21. Ұяшықтағы, қатардағы, бағанадағы мәліметтерді көшіру, жылжыту тәсілдерін көрсетіңіз.
22. Блоктағы мәліметтерді қалай өшіруге болады?
23. Диаграмма не үшін құрылады?
24. Диаграммалар шебері қалай жұмыс жасайды?
25. Диаграмманың қандай типтері бар?
26. Диаграмманың типтерін сипаттаңыз?
27. Диаграмманы орналастырудың қандай мүмкіндіктері бар?
28. Қатарластырылған (встроенный) диаграммаларды қандай жағдайдарда қолданған ыңғайлы?
29. Диаграмма парақтарын қандай жағдайларда қолданған ыңғайлы?

 

 

 

 

Негізгі әдебиеттер

1. Балапанов Е.Қ., Бөрібаев Б., Дәулетқүлов А. Новые информационные технологии. 30 уроков по информатике. Алматы, 2002.
2. Ермеков Н., Караев Ж., Криворучко В., Кафтункина В. Информатика, 9-сынып. Алматы, 2001.

 

 

Қосымша әдебиеттер

1.      Камардинов О. Есептеуіш техника және программалау. Алматы: РБК, 1997.

2.      Камардинов О. Информатика. Бірінші бөлім. Шымкент, 2000.

3.      Камардинов О. Информатика. Екінші бөлім. Шымкент, 2000.

 

 

 

 

Дәріс №5 (1с)

Тақырыбы: «MS Access. Мәліметтер қорының негізгі объектілері»

Жоспар

1.   Мәліметтер қорын пайдалану маныздылығы

2.  Байланыстарды үйымдастыру түрлері

3.  Мәліметтер қорының терезесі

4.   Кестені қолдан қүру технологиясы

5.   Конструктор режимі. Өрісті кілттік ету.

 

 

Мәліметтер қоры ауыл шаруашылығы мен оку орыңдарьщца, коммерциялық мекемелерде және т.б. салаларда түрлі берілгендерді дайындау, 
оларды өндеу, сақтау кездерінде пайдаланылады. Мысалы, жоғаргы оқу орында- 
рьшда дайындалатьш мәліметтер:         

-    түрлі бөлімдерде жүмыс істейтін адамдардың тізімі (фамилия- 
сы, аты, білімі, адресі, уй телефоны, т.б.);

-    факультеттер, олардың құрамындағы кафедралар мен кафедра 
қызметкерлерінщ тізімдері;

— студенттер жөнінде мәліметтік тізімдер, т.б.

Оларды сақтаудың көп  тараған әдісі — компьютерде  мәліметтер қоры түріңде сақтау.

 

 

Мәліметтер қоры (МҚ) - қүрылымы берілген тәсіл бойынша үйымдастырылған арнайы форматтағы файл (мәліметтер қорын кейде берілгендер қоры деп те атайды).

 

 

Компьютерде сақталатын берілгендер кесте түрінде дайындалады. Яғни дискілік файл — мәліметтер қоры, оған енгізілетін кесте — қүрамында сақталушы об'ект (объект -қасиеттері, өрістері бар, өзімен түрлі әрекеттер орындауға болатын нөрсе, мысалы, кесте). Мәліметтердің байланысты элементтер тобын жазба (не жазу) деп атайды.

Мәліметтерді  және олардың арасындағы байланыстарды үйымдастырудың түрлі типтері бар:

q   иерархиялық;

q   реляциялық;

q       тораптық.

Иерархиялық МҚ-ында жазба элемештері ретгеліп жазылады да, оның бір элементі негізгі, қалғандары бағыныңқы элементтер депесептеледі. Мүнда элементтер нақты тізбек бойынша сатылы түрде ретгеліп қойылады. Онда берілгендерді іздеп табу саты бойынша төменбағытта жүргізіледі. Мысалы, NortonCommander программасыңцағы каталогтар, білім жүйесіндегі иерархиялық кластар тізімі, т.б.

Реляциялық МҚ — кесте түрінде дайындалған берілгендер. Ол ең көп тараған берілгендер қоры (геіайоп — қатыс, байланыс), кестелер арасыңцағы байланыстар — жиі пайдаланылатын ең маңызды ұғым. Мәліметтер қорында жазба үшін кесте жолы түсініледі, кестеде қайта-ланатын бірдей жолдар болмайды. Кесте бағанын қүрайтын жазба элементтері өріс деп аталады. Бүл — реляциялық мәліметтер қорының Ехсеl-ден негізгі айырмашылығы (Ехсеl-де бір өріс элементтері түрлі типті бола береді және ол тек бір пайдаланушыға ғана арналған, ал реляциялық МҚ-мен коптеген адамдар жүмыс істей береді). Мүндай МҚ-да кестелерді байланыстырып, олардың кейбір өрістері арқьшы түрлі жаңа кесте-лер құруға да болады. Мұндай кестелерді сүраныстар деп атайды.

Реляциялық мәліметтер қорын қүру жене онымен жүмыс істеуді басқару үшін кептеген арнайы программалар дайындалған: dВАSЕ, РохВаsе, ҒохРго, Ассеss, т.б. Оларды Мәліметтер қорын баскару жүйелері (МҚБЖ) деп атайды.

Ассеss 97 жөне Ассеss 2000-мен  жүмыс тәсілдері шамалас, тек  Ассеss 2000-ге қосымша мүмкіңдіктер, мысалы,

q     мәзір жолын дайындау;

q       форма мен есептерге стандартты аспаптар панелі мен мәзір жолын кірістіру;

q       дайыңдалған объектілер жиынын байланыстырып, бір түрақтыға біріктіру;

q       Ассеss-ті Интернетте пайдалану және т.б. тәсілдер енгізілген.

Кесте құрылымы. Есептегіш  орісі

МҚ кестесінде мәліметтер адресі, Ехсеl-дегі сияқты, жолдар мен бағандар қиылысы арқылы анықталады. Бағанды өріс (поле) деп,жолды жазу не жазба (запись) деп атайтыны жоғарыда ескертілген. Кестенің еріс қүрылымы жөнінде ескеретін жайтгар: - Өріс атаулары бірегей (қайталанбайтын) болуы тиіс. Атау үшін . (нукте), ! (леп белгісі), [ , ] (ашу, жабу квадрат жақшалары) символдарынан басқа саны 64-ке дейін символдар тізбегін алуға болады.

 

     Әр өріске бір  типті ғана берілгендерді енгізу мүмкін. Типтер 
мәтіндік (текстік), сандық, дата/уақыт, логикалық, ақшшіық болып 
бірнеше түрге бөлінеді. Мәтіндік өріс ұяшығына 256-ға дейін сим- 
волдар тізбегін енгізуге болады. Қалған типті берілгендерді енгізу 
тәсілі олардьщ тип атауларынан белгілі.

 

        Түрлі өріс түрлі қасиепі (қасиет — өріс типі, өріс ұзьшдығы, т. б.). Кейбір жағдайларда Ассеss-те МҚ кестесінің бірінші өрісі етіліп 
автоматты турде Код тақырыбы меншіктелген өріс қосылып қой- 
ылады. Оны Есептегіш (Счетчик) типті өріс деп атайды. Егер кестеде 
мүндай өріс бар болса, өр жазу енгізілген сайын оның ретгік номірі 
осы өріске кірісгіріліп қойылады.

Байланысты кестелер жөнінде. Кілттік өріс