Определение компьютера

Диаграммалар  шебері терезесінде диаграмманың 14 стандартты типі көрсетілген, ал стандартты диаграмманың әрбір типінің бір-біріне ұксас бірнеше түрлері бар. Диаграммалардың типін Стандартты ішкі бетіндегі Тип өрісін таңдаймыз. Диаграмманың типіне және түрін таңдаған соң Нәтижені көру (Просмотр результата) батырмасын басулы күйінде ұстап тұрып, диаграмманы көруге болады.

Cтандартты емес диаграммалардың  бірнеше шаблондары қарастырылған.  Стандартты емес диаграммалардың  типін Диаграммалар шебері ( 4 қадамның 1-шісі) терезесіндегі Стандартты емес ішкі бетінде таңдаймыз . Диаграмманың типі таңдалғаннан кейін Үлгі (образец) өрісінде диаграмманы көруге болады.

 

   Диаграмманың  типін диаграмма құруға арналған мәліметттерге байланысты таңдалады. Диаграмма типтерін және олардың қолдануларын қарастырайық.

-                     Гистограммаларды бір немесе бірнеше мәліметттер жиынындағы мәндерді салыстыру кезінде қолдану ыңғайлы. Мысалы, соңғы бірнеше жылдағы заттарды сатудың жылдық көрсеткіштерін салыстыру кезінде қолдануға болады. Диаграммалар шебері терезесіндегі гистограммалар бейнесінде тышқанды екі рет шертсек, гистограммаларды тұрғызатын мәліметтерді таңдау мүмкіндігін  беретін терезе ашылады.

-                     Сызықтық диаграммалар (Линейчатые диаграммы) өрістері басқа бағытта орналасқан гистограммалар. Гистограммалардан айырмашылығы мұнда категориялар осі ( Х осі ) вертикаль, ал мәндер осі ( У осі ) горизонталь бағытта орналасқан. Сызықтық диаграммалар гистограммалар сияқты бір немесе бірнеше мәліметтер жиынындағы мәндерді салыстыру  кезінде қолданылады. Тәуелді айнымалылардың горизонталь өсте орналасуы бір уақыт аралығындағы шамаларды салыстырмалы түрде көрсетуге өте ыңғайлы. Сызықтық диаграмма бір айдағы сатушылардың өткізген тауарларының көрсеткішін өте көрнекі түрде көрсетеді. Ал, акция немесе валюта курсының толқымалы өзгерісі сияқты әртүрлі уақыт аралығындағы белгілі бір айырмашылықтарды бейнелеу үшін графиктік диаграммаларды қолданған орынды.

-                     Дөңгелек диаграммалар ( Круговые диаграммы) бүтін нәрсенің оның бөліктерге бөлінуін (қатысын) көрсетеді. Бұл диаграммада әр бөлік бүтіннің қандай бөлігін құрайтыны анық көрінеді ( мысалы, бүкіл бюджетпен оның жеке статьялары , бүкіл инвестициялық портфель  және оған кіретін инвестициялар), Дөңгелек диаграммаларды кұру принципі мынадай: алдымен белгіленген аймақтағы мәліметтердің қосындысы табылады да , одан кейін әрбір ұяшықтың осы бүтіннің қандай бөлігін құрайтыны анықталады.

-                     Нүктелік диаграммалар ( Точечные диаграммы) статистикада кеңінен қолданылады. Бұл диаграммада мәліметтердің (нүкте түріндегі) бір-бірінен алшақ орналасуын , сондай – ақ бірнеше мәлімет жиындары аралығындағы реттелуді көрнекі түрде көрсете аламыз ( мысалы, сатылған тауардың саны мен ауа райы жөніндегі ақпарды). Нүктелік диаграммалардың графиктерден айырмашылығы уақыт аралықтары әртүрлі шамалар болатын мәліметтерді бейнелей алады.  Мысалы, белгілі бір тауардың кей күндері сатылмағанын ескере отырып, күнделікті сатылу жағдайын таңдау үшін нүктелік диаграмманы қолданған тиімдірек.

-                     Аймақты диаграммалар  ( диаграммы с областями) графиктер тәрізді болады. Бұл диаграммалар бірқатар уақыт аралықтарындағы мәліметтердің өзгерістерін көрсетеді. Аймақтық диаграммалар дөңгелек диаграммалар сияқты бүтіннің қандай бөліктерден тұратынын көрсете алады.

-                     Сақиналы диаграммалар  ( Кольцевые диаграммы) – дөңгелек диаграмманың бір түрі. Бұл диаграммада да бүтін мен оның бөліктерінің байланысын көрсетеді. Сақиналы диаграмманың дөңгелектен айырмашылығы әртүрлі мәліметтерді көрсету мүмкіндігі бар.

-                     Күлтелік диаграммалар ( Лепестковые диаграммы) арнайы бір жағдайларда  болмаса қолдануға ыңғайсыз. Бұл диаграммалар бір мезгілде әртүрлі мәліметтер тізбегінің, сондай-ақ әрбір тізбектер мен барлық тізбектер арақатынасын бейнелей алады. Нәтижесінде барлығы бір орынға жинақталғандықтан, зат жөнінде анық ақпарат алу қиынға соғады. Кейбір жағдайларда күлтелік диаграммалар әкімшілік басқарудағы күрділі жобалық есептерде қолданады.

-                     Беткейлік диаграммалар ( Поверхностные диаграммы) бірнеше айнымалылардың өзара байланысын немесе өте көлемді мәліметтерді көрнекі түрде көрсету кезінде пайдаланылады. Беткейлік диаграммалар  өте үлкен құрама мәліметтердің «көтерілуі» мен «құлауын» көрсететін елді мекеннің рельефті картасы секілді көрінеді.

-                     Көпіршікті диаграммалар  (Пузырьковые диаграммы) жазықтықта үш мәннен тұратын жиынды көрсетеді. Алғашқы екі шама көпіршіктің орналасқан нүктесін анықтайды. Бұл жағдайда ол нүктелік диаграммаға ұқсайды. Үшінші шама көпіршіктің көлемін көрсетеді.

-                     Биржалық диаграммалар ( Биржевые диаграммы) үш шамадан тұратын мәліметттер жиынын көрсетеді. (мысалы, ең жоғарғы курс, ең төменгі курс, курстың жабылуы т.с.с.)

-                     Цилиндрлік, конустық және пирамидалық диаграммалар  (Цилиндрические, конические и пирамидальные диаграммы)- аталған геометриялық денелер түріне сәйкес келетін бағаналы гистограммалар болып табылады.

Мәліметтер аралығын енгізу

 

    Диаграмма құрудың екінші қадамы-диаграммада көрсетілетін мәліметтердің  аралығын енгізу болып табылады. Біздің мысалымызда мәліметтерді таңдау әрекеті, диаграммалар шеберін іске қосу алдында  оларды белгілеу арқылы орындалды. Егер диаграммада жолдар және бағаналардың тақырыбын қолдану қажет болса, диаграммалар шеберін іске қосу алдында  оларды қоса белгілеу қажет, Егер белгіленген  аймаққа өзгерістер енгізу қажет  болса, Диаграммалар шеберінің екінші қадамының терезесінде көрсетеміз

 

     Аралық (Диапазон) өрісіндегі сілтемелер абсолютті болатынына көңіл  аударыңыз. Диаграммалар шебері қатар  орналаспаған мәндер аралығын да бейнелеу мүмкіндігін береді. Аралық бірнеше  жолдардан немесе бағаналардан тұруы  мүмкін. Егер диаграммада бейнеленетін мәліметтер жол немесе бағана бойынша  жүйеге келтірілген болса, онда Қатарлар ( Ряды в ) өрісінің жолдарда (строках) немесе бағаналарда(столбцах) ауыстырғышын іске қосамыз. Кестеде мәліметтер жол немесе бағана бойынша белгіленсе,олар диаграммаларда қатар бойынша бейнеленетін болады.

Мәліметтер қатары дегеніміз- кестедегі диаграмма түрінде көрсетілетін ақпараттар жиыны. Мәліметтер қатарын Қатар (Ряды) ішкі бетіндегіҚосу (Добавить) немесе Өшіру (Удалить) батырмасының көмегімен оларды қосуға немесе өшіруге болады. Үнсіз келісім бойынша әрбір мәліметтер жиынында 1-қатар, 2-қатар т.с.с атауы меншіктеледі. Бұл атауларды Аты (Имя) өрісіне жаңа сөз енгізу арқылы өзгертуге болады. Осы өрісте көрсетілген атаулар диаграмманың түсініктемесінде (легенда) бейнеленетін болады. Тиісті параметрлерді көрсеткен соң, Ары қарай(Далее) батырмасын шерту арқылы келесі қадамға көшеміз.

Диаграмманың  қосымша элементтерін енгізу

 

     Диаграммалар шебері (4-ші қадамның 3-шісі): диаграммалар параметрлері  терезесінде диаграммаға түсініктеме (легенда) енгізуге болады. Сондай-ақ өрістерді белгілеуге , диаграмманың тақырыбын жазуға, мәліметтерді диаграммада көрсетіп жазып қоюға, диаграмма орналасқан жерге мәліметтер кестесін енгізуге тағы басқа әрекеттерді орындауға болады.  Егер диаграмма дұрыс құрылса, оның қандай мақсатта құрылғанын анықтау оңай болады. Ал диаграмма жақсы құрылуы үшін, оған берілген , енгізілген ақпараттар анық әрі түсінікті болуы керек.

Диаграммаларды  орналастыру

 

    Диаграммаларлы орналастырудың екі мүмкіндігі бар. Қатар орналастырылған (встроенный) диаграмма құруға болады. Мұндай тіркескен диаграмма мәліметтер енгізілген кесте тұрған бетке орналастырылады. Мәліметтер мен диаграмма  қатар тұрғандықтан, бір-біріне өту қажет болған жағдайларда өте ыңғайлы.

 

    Екінші мүмкіндік- диаграмма  орналасатын жеке беттерді (листы  диаграмм) қолдану. Бұл кезде диаграмманы  орналастыру үшін жеке парақ белгіленеді. Жеке бетте құрылатын диаграммаға  қажетті мәліметтер басқа беттен алынады. Осылай диаграмманың және мәліметтердің  жеке бетте орналасуы, мақала, слайдтарға түсіру сияқты тек диаграмма ғана    қажет  болған кезде ыңғайлы.

 

   Диаграмманың орналасуын таңдау, Диаграммалар шебері (4 қадамның 4-шісі):диаграмманы орналастыру терезесінде орындалады. Кірістірілген диаграмманы құру кезінде ол орналастырылатын бет кітап беттерінің тізімінен қажеттісін таңдау арқылы жүзеге асады. Диаграмманы жеке бетке орналастыру үшін, осы беттің атын Диаграмманы бетке орналастыру (Поместить диаграмму на листе) аймағының жеке (отдельном) опциясының маңындағы мәтін өрісіне енгіземіз. Егер диаграмма дайын болса, Дайын (Готово) батырмасын шертеміз.

 

   Диаграмманың сыртқы аймағының  кез келген жерінде тышқанды шерту  арқылы, диаграмманың мөлшерін өзгерту  мүмкіндігін беретін маркерлерді  немесе белгілеуді алып тастауға болады.

Диаграмманың  орнын ауыстыру, жылжыту

Диаграмманы бір бет ішінде басқа орынға жылжыту үшін диаграмма  аймағында тышқанды бір рет шертіп белгілеп алып, тышқанның немесе пернелердің  көмегімен қажетті орынға жеткіземіз. Ал, диаграмманы басқа бетке жылжыту  үшін алмастыру буферін қолданамыз, ол үшін:

1.                 Диаграмманы белгілейміз

2.                 Буферге алу үшін Қиып алу (Вырезать) батырмасын шертеміз

3.                 Диаграмманы орналастыруға қажетті беттің жарлықшасында тышқанды шертеміз

4.                 Көрсеткішті диаграмманың сол жақ жоғарғы бұрышы тұратын орынға орналастырамыз да, Енгізу (Вставить) батырмасын шертеміз.

Диаграммаға өзгерістер енгізу үшін қажетті аймақта тышқанды екі рет шерту керек. Ашылған сұхбат терезеде тиісті өзгертулерді жасаймыз.

Диаграмма құрылғаннан кейін, оның типін және басқа да элементтерін өзгеру мүмкіндігі бар. Белгіленген  аймақтың ішінде тышқанның оң жақ  батырмасын шертіп жанама менюді ашамыз. Осы жанама меню командаларының көмегімен: диаграмманың типін, өстердің белгілерін, түстерді т.б. өзгертуге болады.

 

   Жанама менюден Диаграмманың типі (Тип диаграммы) командамсын таңдаңыз. Экранда диаграммалардың типі көрсетілген сұхбат терезе ашылады. Қажетті диаграмманың типінде тышқанды екі рет шертетін болсақ, диаграмма типі өзгереді.

Диаграммаға мәліметтер қосу.

 

   Кестеге жаңа мәліметтер енгізіп, осы мәндерді бұрын құрылып, форматталған диаграммаға қосу қажет болсын. Диаграмманы  қайтадан құрмай-ақ, қосымша мәліметтерді диаграммаға тасымалдау арқылы қосуға болады.

 

   Диаграммаға қосуға қажетті  жаңа мәліметтер аралығын белгілеңіз де, курсорды оның төменгі жағына орналастырып, диаграмма аймағына жеткізіңіз. Тышқан батырмасын босатқаннан кейін, сәйкес мәліметтерді диаграммадан көруге болады. Ал программа мәліметтерді қалай  орналастыру керек екенін анықтай  алмаған жағдайда, экранға Арнайы енгізу (Специальная вставка) сұхбат терезесі шығады. Қажетті параметрлерді таңдағаннан кейін ОК батырмасын шертіңіз. Жаңа мәліметтер енгізілгеннен кейін оларға сәйкес диаграмма элементтерін қайта безендіріңіз. Егер диаграмма жеке бетке орналастырылған болса, оған жаңа мәліметтер енгізу үшін диаграмма аймағында тышқанның оң жақ батырмасын шертіңіз. Жанама менюдің Алғашқы мәліметтер (Исходные данные) командасын таңдаңыз. Қажетті мәліметтерді белгілеп, алғаннан кейін, Алғашқы мәліметтер сұхбат терезесіндегі ОК батырмасында тышқанды шертіңіз.

Дөңгелек диаграмманың секторларын белгілеу. 

 

   Дөңгелек диаграммада  белгіленетін мәндердің ішіндегі өте  аз шамаға сәйкес элемент диаграммада  байқалмай қалады. Осы элементке  назар аудару үшін, оны жылжыту, қозғалту керек:

1.                 Қозғалатын элементтің секторында тышқанды шертеміз. Осы сектордың айналасында маркерлер пайда болады.

2.                 Секторды жылжыта отырып, дөңгелектен шығарып алып, қажетті орынға орналастырыңыз.

 

   Дөңгелек диаграмманың секторын белгілеп алған соң оны диаграмманың өз аймағында оңай жылжытуға болады.

 

   Бастапқы қалпына келтіру  үшін, секторды белгілеп, бұрынғы орнына жылжытамыз. Бірнеше секторларды  белгілеуге болады. Ол үшін жоғарыда айтылған іс-әрекетті әрбір сектор үшін қайталау керек.

Түсініктеме енгізу.

 

   Диаграммада бірнеше мәліметтер енгізілген кезде, Х осінің бойында  орналасқан бірнеше бағаналардың ішінен әрқайсысына қандай мән сәйкес келетінін  анықтау қиынға соғады.

 

   Диаграммаға түсініктеме  енгізу үшін алдымен Диаграммалар саймандар тақтасын іске қосамыз. Үнсіз келісім бойынша Excel программасының терезесінде Диаграммалар саймандар тақтасы көрінбей тұрады. Осы саймандар тақтасын экранға шығару үшін Түр, Саймандар тақтасы ( Вид, Панель инструментов) командасын орындағанда ашылған тізімдегі Диаграммалар қатарының қанат белгісін көрсетіп қоямыз. Диаграммалар тақтасындағы Түсініктеме (легенда) батырмасын шертеміз. Қажет болса, түсініктеме өрісін диаграмма аймағының кез келген жеріне орналастыруға, маркерлердің көмегімен көлемін өзгертуге болады. Түсініктеме диаграмманы көрнекі әрі түсінікті етіп көрсетеді.

Мәндерді көрсету.

 

   Кейбір жағдайларда диаграмманы  құру кезінде графиктегі әрбір нүктенің қандай мәнге сәйкес келетінін анықтау  қажеттігі туады. Бұл мәндерді кестеден де қарауға болады. Кестеге әрбір  нүктені анықтау кезінде көңіл  бөлмеу үшін диаграмманың өзін де белгілеп қоюға болады. Ол үшін:

1.                 Мәндерге сәйкес элементті (нүкте, бағана, сызық т.б.) белгілеңіз.

2.                 Белгіленген аймақта тышқанның оң батырмасын шертіңіз. Жанама менюден Мәліметтер нүктелерінің форматтары (Формат точки данных) командасын таңдаңыз.

3.                 Ашылған Мәліметтер элементтерінің форматы (Формат элемента данных) сұхбат терезесінде Мәліметтер жазылымы (Подписи данных) ішкі бетіне көшіңіз. Мәндер (Значение) ауыстырғышын іске қосыңыз да , ОК батырмасын шертіңіз.

Диаграммада жазылымдарды орналастыру.