Определение компьютера

Ол осы үшін арналған иілгіш не қатты магниттік дискіде сақталып қойылады. Сондықтан ОЖ-ны дискілік операциялық жүйе деп театайды (DOS).

Процессордың типіне қарай, DOS-тың көптеген нұсқасы бар. Әдетте оларға арнайы атаулар беріліп қойылған. 16 не одан жоғары разрядтыIBM PC –ге үйлесімді компьютерлерде пайдаланылатын операциялық жүйе – MS DOS (MicroSoft Disk Operating System). Алғашқыда оның дабірнеше нұсқалары жарыққа шықты. Одан соң шыққан кәсіби компьютерлер командалар жүйесі кеңейтілген  MS DOS 6.0 және т.б.нұсқаларын, ал қазіргі кездегі ЭЕМ-дер мен ДК-лер MS DOS-тан жүздеген есе күшті, параллельді бірнеше есепті шеше алатын MS Windows 95, 98, 2000, UNIX және т.б. операциялық жүйелерін пайдаланады.

 

         МS DОS-пен жұмыс  істейтін компьютер іске қосылған кезде  монитор экранының төменгі жағында операциялық жуйенің шақыруы деп аталатын С:\> не осы сияқты белгілеме көрінеді. Әдетте шақыру шыққан жол командалық жол делінеді. Пайдаланушы компьютерге беретін командасын шақыру белгісінен соң комаңдалық жолда теріп алып, Енг (енгізу) пернесін басуы тиіс.

1985 жылы МісгоSoft фирмасы алғашқы рет МS DОS'қа қосымша пайдаланатын Windows 1.0 атаулы жүйелік программаны, ал соңғы жылдары оның кеңейтілген түрлі нүсқарын дайындап шықты. Одан соңғы жылдары мүмкіндіктері МS DОS -тан жүздеген есе артық 3.0, 3.1, 3.11 және т.б. нүсқалары жарыққа шықты. Мүндай жүмысын жеңілдететін Norton Commander сияқты қабықша программа (ол жөнінде 7қысқаша келесі дәрісте баяндалған), бірақ оған қарағанда мүмкіндігі мол және пайдаланудың басқа принципіне негізделген.

Утилитгер — программалау ортасында белгілі бір қызмет атқаруға пайдаланатын қосымша программалар. Мұндай программалар берілгендер қорын басқарушы жүйелерде, түрлі программалау тілдерінде жиі кездеседі. Мәліметтерді қысатын (архивтейтін), компьютердівирусқа тексеретін, мүмкін болса, оларды жоятын программалар да утилитгер.

Сервистік программалар — адамның операциялық жүйемен жүмыс істеуін жеңілдететін программалар тобы.

 

         Қолданбалы  программалар пайдаланушының нақты есептерін шешеді. Сол есепке байланысты келесі ең кең тараған және көп қолданылатын программалар түрлерін келтірейік, олар:

q           мәтіндік редактор

q           графикалық редакторлар

q           кестелік процессор

q           мәліметтер қорлары

q           баспа жүйесі

q           ойындар

q           аудармашы-программа

q           автоматтандырылған проект жүйесі

q           оқыту-үйрету программалар т.б.

 

 

Жүйелік программалар ЭЕМ-нің аппараттық жабдықтарың басқарып, жұмыс істеп отырған адамды қолданбалы программаменбайланыстырады.

 

 

Қысқаша айтқанда, мәтіндік редакторлар текст дайындағанда және оны өндеп баспаға шығаруда қолданады. Олар: Lexicon, Foton,Chiwriter, Write,WordPad, Word  .

Графикалық редакторлар екі топқа бөлінеді: нүктелік және векторлық. Олар: Paint, Paintbruch, CorelDraw, PowerPoint. Осылардыңкөмегімен графикалық бейнелерді, сурет салуды қамтамасыз етуге болады.

Кесте ішінде есеп жұмыстарын атқара отырып, оларды көрнекі түрде бейнелейтін диаграммаларды тұрғызу, мәліметтер базасын құру, сан түрінде берілген мәліметтер арқылы эксперименттер жүргізу т.б. мүмкіндіктер беретін программалар – кестелік процессорлар (Quatre,Lotus, Excel, SuperCalk).

Информация массивтерін өндеуде - СУБД - мәліметтер қорларың пайдаланамыз (Foxbase, FoxPro, Clipper).

 

 

 

 

Негізгі әдебиеттер

1. Исаев С.Э., Мухамади  А.Н., Ахметова О.С. "Компьютерлік  технология непздері  курсына арналган практикум" - Алматы: Абай атындагы Алматы Мемлекеттік Университет, 2000.

2. Есенбаева СД., Искаков  М.Б.  Дербес компьютермен жұмыс істеу непздері. Оку құралы - Караганды: КарМТУ, 1998.

3. Фигурнов В.Н. IBM для пользователя. - М.: ИНФРА-М, 1998.

 

 

Қосымша әдебиеттер

1.     Косарев В.П., Ермин Л.В. "Компьютерные системы и сети". – Москва: Финансы и статистика, 2000.

2.     Симонович С, Алексеев А. "Специальная Информатика". – Москва: Просвещение, 2000.

 

 

 

 

 

 Дәріс №4 (1с)

Тақырыбы: «MS-DOS операциялық  жүйесі. Қабықша-программалар: FAR manager,

NortCom, TotalCom, т.б.»

Жоспар

1.     Негізі түсініктер мен белгілеулер.

2.     MS-DOS операциялық жүйесінің кұрылымы.

3.     Негізгі командалар.

4.     Файлдармен жұмыс істейтін командалар.

5.      Norton Commander қабықшасымен жұмыстар

 

 

DOS дискілік операциялық  жуйе дегенді білдіреді. Операциялық  жүйе компьютердің барлық кұрылғыларынын, жұмысын және программалық жасауды  басқару ушін қажет. Ол компьютер  мен адам арасындағы байланысты  камтамасыз етеді, бұл дегеніміз  — операциялық жүйе компьютерді  icкe қосқан кезде жуктелетін  және оның барлық кұрылғыларының  жұмысын басқаратын арнайы программа.

Компьютерде өнделетін информация магниттік дискілерде сақталады.

Магниттік дискідегі, не басқа информация сактауға арналған компьютерліқ жабдықтағы информация сақталатын атауы бар орынды файл деп атайды. Сонымен, барлық программаларды файл деп  санауға болады.

Файлдын толық атауы файл атынан және кеңейтілуінен тұрады. Файл аты 8 таңбадан, кеңейтілуі 3 таңбадан аспауы керек. Файлдың аты жэне кеңейтілуі арасына нүкте белгісі қойылады. Стандартты файл кеңейтілулерінің қалыптасқан атаулары бар - .txt, .bak, .sys, .exe, .com т.с.с.

Операциялық жүйелерде бірнеше  дискілермен жұмыс icтeyre болады. Дискілер атауы латын әріптерімен (A:,B:,C:,D: т.б.) белгіленеді.

Файлды дискіде іздеуді  жеңілдету үшін арнайы тіркеген ыңғайлы. Ол үшін каталог ұғымы қолданылады.

Каталог дегеніміз  файл аты, файл өлшемі, соңғы өзгертуінің  уақыты мен мepзiмi, файл атрибуттары (сипаттамаларі) т.б. файл туралы мәліметтер жазылатын диcкiдeгi арнайы орын.

Егер каталогта файл аты  жазылса, файл сол каталогта орналасқан деп атайды. Эр каталогга көп файл жазыла береді. Каталогтар әдетте латын  әріптерімен және цифрлармен белгіленеді  Такырыптас файлдар тобын жазуға арнап, ол каталогтан iшкi каталогтар кұрұға болады. Сонымен дискіде тармақталған каталогтар пайда болады. Каталог  синонимі директория , деп аталады. Ең сыртқы каталоггы тy6ipлі каталогдеп атайды.

Дискі мен файл орналасқан каталогтар тiзiмi файл жолы деп аталады. Файл жолы файл атымен қосылып файлдың толық атын құрайды.

Мысалы, С - дискісінде WORK каталогінің TEXT iшкi каталогінд орналасқан файлының толық аты: C:WORK\TEXT\ hat.txt. Әдетте дискі  және каталог аттары латын алфавітінің  бас әріптерімен, файл атаулары кіші әріптерімен белгіленеді.

Жұмыс icтen жатқан дискі атауы, каталог аты, файл аты ағымдық деп аталады.

Орындалып жатқан программа, icтen тұрған программа режимдеріндегі каталогты екпінді дейді.

MS - DOS операциялық  жүйесінің кұрылымы .

MS DOS операциялык жүйесі  дискетің немесе С: дискісінің  түпкі каталогында файлдар түрінде  орналасады да, мынадай бөліктерден  тұрады:

-BIOS модулі - компьютердің тұрақты жадында жазылған мәліметті енгізу-шығарудың неізгі жуйесі. Бұл модуль компьютер шыққан заводта жазылып   өшірілмей    тұрақты сақталады. Ол ЭЕМ іске қосылған сәтте кұрылғылардың жұмыс істейтінін немесе істемейтінін тексереді

-Операциялық жүйенің жүктеуіші – бұл кішкентай ғана программа операциялық жуйенің компьютердің жедел жадында тұрақты сақталатын қалған модульдерін файлдардан (IO.SYS, MSDOS.SYS) оқуды қамтамасыз етеді:

-IO.SYS файлы сыртқы кұрылғылармен (пернелік тақта, дисплей, принтер, байланыс адаптері және динамик) информация алмасудың барлық түрін атқарады;

-MSDOS.SYS файлы жалпы файлдар ашу iciн жэне де ЭЕМ жедел жадын басқарады, оған әрқашанда жедел жадта қанша бос орын бар екені белгілі болады;

-COMMAND.COM командалық процессоры әp6ip адамға қажет түрлі ic-әрекеттерді орындайды, ол ЭЕМ icкe қосылған кезден бастап ОС-тың барлық резидентті немесе ішкi командаларын орындау iciн жургізеді. Ал транзитті сыртқы командаларды орындау үшін ол дискіден соларға сәйкес программалык файлды тауып, оны оқып бірден орындауға кipiceдi. Команданы атқарып болған сон, оны жадтан өшipin, экранга әpi қарай жұмысқа даяр екендігін білдіретін, шақыру мәліметін шығарады.

-DOS-тың сыртқы немесе кipмe (транзитті) командалары — операциялық жүйемен 6ipre бөлек-бөлек файлдар түрінде бepiлeтiн программалар, кейде утилиттер деп те айтыла береді. Олар транзитті командалар ретінде әртурлі қызметтер атқарады, мысалы, дискетті форматтау, дискілерді тексеру және т.с.с.

- Құрылғылар драйвері— DOS жүйесін толықтырып, жаңадан қосылған шeткepi кұрылғьшарды басқару iciн орындайтын арнайы программалар. Драйверлер        компьютердің      жедел жадына   операциялық жүйемен   6ipre оқылады да, олардың аттары CONFIG.SYS деген арнаулы файлда жазылып тұрады. Операциялық жүйе жедел жадқа жүктелгеннен кейін дискіден конфигурациялық файл CONFIG. SYS оқылып кұрылғылар                                                                                                                                                                                                 

драйверлері де жедел жадта  орналасады. Мұнан кейін командалық COMMAND.COM файлы оқылып, ол icіне кipiceдi. Бұл командалык процессор тағы 6ip командалық AUTOEXEC.BAT файлын icкe қосып, оның ішіндегі командалар мен программаларды біртіндеп орындай бастайды.

ОЖ жұмыс істегенде  оның негізгі жұмыс кұралы - команда. Ол компьютерге белгілі 6ip әрекетті орындататын арнаулы программаларды шақыру ушін қолданылады.

Команда формат деп аталатын, арнаулы құрылымнан (структурадан) тұрады. Формат команданың атынан жэне параметрінен құралады.

MS-DOS барлық командалары  резидентті және транзитті болып  екі үлкен топқа бөлінеді. Резидентті (iшкi, 6ipre құрылған) командалар қызмет  ететін COMMAND.COM файлының құрама боліп болып табылады. Олар - тез орындалатын жиі олданылатын қарапайым командалар. Бұл топқа: DIR, MD, CD, RD, TIME, DATE, REN, DEL. TYPE, COPY жэне т.б. командалар жатады.

Транзитті (сыртқы, шақырылып icкe қосылатын) кірме командаларға дискідегі  программалық файлдар жатады. Оларды icқe қосып орындаудан бұрын дискіден оқу керек. Бұл топқа мына командалар жатады: FORMAT, ATTRIB, TREE, MODE, DISKCOPY жэне т.б.

Каталогтармен жұмыс  істейтін командалар

1. DIR командасы - каталоггардың және файлдардың толық аттарының, көлемінің және құрылған уақыты мен мерзімінің тізімін береді. DIR командасын қарапайым параметрсіз қолданғанда экранға ағымдағы каталогтың мазмұнын шығарады.

1шкі каталогтың мазмұның  карау ушін DIR командасын және iшкi каталогтьң атын жазсақ жеткілікті.

Параметр деп түпкі каталогы немесе кез келген деңгейдегі iшкi каталогты көрсететін маршрутты айтады. Каталог мазмунының тiзiмi үлкен болған жағдайда -информацияны парақтап экранға шығару үшін қосымша /Р параметрі қолданылады. Бұл жағдайда экран беті информацияға толған сон информацияны экранға беру тоқтайды, жалғастыру ушін кез келген пернені басу керек.

Информацияны экранға  жинақты (6ip жолға бірнеше файл жазу) түрінде шығару ушін /W параметрі  қолданылады. Бұл жағдайда файлдардың аттары мен түрлері ғана экранға  шығады, мысалы,

2. MD  (Make  Directory -  каталог жасау)  - ағымдағы кез келген каталог ішінен жана каталог ашу командасы.

3. RD (Remouve Directory — каталогты жою) - iшінде файлдары жоқ бос каталогтар мен iшкi каталогтарды жою командасы.

4. CD (Change Directory - каталог ауыстыру) - 6ip каталогтан екінші каталогқа көшу командасы. Жоғары дәрежедегі каталогтарға көшу мына параметрлер "..", "/" арқылы icкe асады.

Файлдармен жумыс  істейтін командалар

1. COPY - файлдарды көшіру командасы. Файлдарды көшіргеде файлдың бұрынғы атын сақтап (егер олар басқа каталогқа көшірелетін болса) немесе атын өзгертіп көшіруге болады. Параметр ретінде қандай файл, қайдан, қайда және қандай атпен көшірілетіні көрсетіледі. Жалпы түрде команда форматын былай көрсетуге болады:

Сору_<қайдан, нені>_<қайда>

Файл атауларында оларды топтап белгілеуге мумкіндік беретін  нұсқа (* және ?) таңбаларды пайдалануға  рұқсат етілген.

2. REN (RENAME) - файлдардың аттарын өзгерту командасы, параметрлері файлдардың ескі және жаңа аттары.

3. DEL (DELETE) - ағымдағы немесе көрсетілген каталогтағы файлды немесе файлдар тобын өшipy командасы. Бip немесе бірнеше файлдарды, яғни файлдар тобын жоюға команда бергенде операциялык жүйе төмендегі керсетілгендей ескертеді:

 

 Are you sure? Y/N?

Y әpniн таңдау арқылы  файлдар тобын жойғымыз келетінің,

N әpniн   таңдау арқылы, жою операциясынан бас тартқанымызды білдіреміз.

4. TYPE командасы - текстен тұратын файлдың iшкi текстін экранға шығару.

5. DATE командасы - үстіміздегі ай, күн және жыл мерзімін экранға шығару және оны өзгерту.