Определение компьютера

->, T, 4, <- — курсорды  басқару пернелері (оңға, жоғары, төмен, солға жылжыту. Мысалы, —»пернесі басылса, курсор түрған  орнынан осы бағытта (оңға) бір  позициялық орынға жылжиды, т.с.с);

PgUp, PgDn - экран бетін кері, алға аудару (Page Up — жоғарғы бетке, Page Down — келесі бетке);

Home — курсорды жол басына (кей режимдерде экранның сол  жақ жоғарғы бүрышына) бірден  жылжыту;

End — курсорды жол соңына  бірден жылжыту (end — соңы);

Бос Орын (Space) — курсорды басқаруға арналған перне. Әдетте ол мәтін ішінде бос аралықтар қалдыру  үшін пайдаланылады;

Ctrl, Alt ~ жеке басылған кезде  ешқандай команданы орындамай-тын  пернелер, ал кейбір баска пернелермен  қосылып басылса, оны компьютер  өзіне берілген команда ретінде  қабылдайды (control — бақылау, alternative —  қосалқы). Мысалы, Ctrl + С не Ctrl + Pause —  ағымдық программаның не команданың  орындалуын тоқтату, Ctrl + Alt + Del - компьютерге  озіндік бақылаусыз операциялық  жүйені қайта қосу командасы. (Іске қосулы компьютерді өшіріп, электр желісіне тездетіп қайта  қосу қажет болса, біраз кідіріп  соңғы команданы берген жөн.)

Пернетақтаның оң жағында  қосымша кіші пернетақта бар. Num Lock пернесін басып қойған кезде ондағы пернелер арифметикалық калькулятордың пернелері  сияқты жүмыс істейді, онсыз олар басқа-ру пернелерінің рөлін атқарады (number lock — цифрды бекіту). Num Lock пернесінің қосылғанын оның жоғарғы жағында орналасқан корсеткіштің (индикатордың) жарықтануынан байқауға болады.

Ескерту:

—                     пернетақтамен жүмыс істеу кезінде оның пернелерін қатты басу олардың тез істен шығуына өсерін тигізеді;

—                     кейбір дербес жағдайлардан басқа кезде периені кеп уақыт басып түру да дүрыс емес;

—                пернелерді қатар басу кезіңде алдымен біріншісін, сонан соң екіншісін басу керек;

—              кейбір пернелер түрлі режимдерде өр түрлі әрекеттерді орын-дау үшін пайдаланылуы мүмкін.

Бейнемонитор екі қүрылғьщан түрады: монитор және бейнеадаптер.

Соңғысы — бейне  қүраушы символдарды, график және түрлі  түстер-ді түзетін сигналдарды монитор  экранына жіберетін интегралдық  микросхема; монитор — көдімгі  телевизор экраны сияқты электрондық  қүрьшғы.

Әдетте информация не команда  пернетақтадан теріледі де, терілу кезінде ол монитор экранында  көрінеді. Сондықтан пернетақта мен  монитор — стандартты ендіру/шыгару қүрылгылары.

Бейнеадаптер — монитор  экранына шығарылатын бейнелердің  кодтарын сақтайтын ез жады (бейнежады) бар қүрылғы. Бейнеадап-тердің бейнелерді тудыру мүмкіндігіне қарай монитор  жүмысының режимі мәтіндік және графикалық болып екіге бөлінеді.

Монитор мөтіндік режимде  іске қосылған кезде оның сол жақ  жоғарғы бүрышында қалың сызықшадан не кішкене төртбүрыштан түратын  символ жарықтанып көрінеді. Ол — курсор (меңзеуіш) деп аталатын, пернетақтадан  қүжатты теру кезінде кезекті  символдың экранға шығу орнын  көрсетіп түратын жылжымалы символ (cursor — көрсеткіш, меңзеуіш).

Монитор үлгілерін бір-бірінен  ажырату ең алдымен оның экра-нының  көлденеңі мен биіктігіне сяятын символдар мен нүктелер санына байланысты. Мөтіндік режимде көсіби компьютер  экранына 80x25 символ сыяды (экран жолына 80 симводдан 25 жол). Графикалық режимде, монитор үлгісіне қарай, экран бетіне 320x200 не одан да көп пиксельдерді орналастыру  мүмкін (пиксель — графикалық режимде  экранға шығарьшатын бейне не түс қүрайтын ең кіші эле-мент. Ол қалың  нүктеден не кішкене тік төртбүрыштан түруы мүмкін).

Экранда бейненің керіну сапасы жөне нүктелердің экранда бір  түсті (ақ) не түрлі түске боялып көрсетілуі бейнеадаптердің үлгісіне байланысты. Олардың кейбірі кестеде  көрсетілген. Ондағы қысқарған сөздер:

CGA — Color graphics Adapter;

EGA — Enhanced Graphics Adapter;

VGA — Video Grapich Array;

SVGA (Super-VGA).

Бейнеадаптер	Экран сыйымдылығы
үлгілері	Мәтіндік режим	Графикалық режим
CGA EGA VGA SVGA	80x25, Ібтүс 80x25, 16 түс 80x25, Ібтүс 80x25, 16.. 256 т.	320x200, 4 түс 640x350, 16 түс 720x350, 16 .. 256 т. 800x600, 16.. 256 т.

Соңғы кездері көбірек  пайдаланьшатын бейнеадаптер — SVGA. SVGA-ның  басқа адаптерлерге қарағанда бағасы қымбат, онда пайдаланатын түстердің  саны көп жөне мониторда символдар  мен нүктелер экранда анығырақ керінеді. Соңғы кездерде шығарылған Пентиум  типті дербес компьютерлерде осы  бейнеадаптер орналастырылған.

Принтер — информацияны қағазға басып шығару қүрылғысы. Оның өз жады және матрицалық, лазерлік, т.б. типтері бар. Олардың ішіндегі арзаны — символдарды қағазға нүктелер жиынтығы арқылы басып шығаратын матрицалық принтер. Оның информацияны қағазға басып шығару бөлігі, нүсқаларына қарай, 9, 18 не 24 инелі бастиектен түрады. Мысалы, арзан EPSON LX-100 принтерінің бастиегі 9 инелі, ал, LQ-870, LQ-1170 принтерлерінің бастиектері 24 инелі. Сонғыларының басу жылдамдығы тез, өрі символдарды басьш шығару сапасы жақсы.

Қазіргі кезде пайдаланылып жүрген лазерлік принтерлер (EPL-5000, EPL-5200, т.б.) информацияны қағазға лазерлік сәулелер арқьшы басып шығарады. Олардың  жылдамдықтары тез (басу жылдамдығы ббет/мин), әрі сапалы болғандықтан, бағалары қымбатырақ.

Сканер (ізкескіш) — түрлі мөтіндерді, суретті, графикалық кес-кіңдерді, фотосуретгерді қағаздың қүжат бетгерінен компьютерге енгізу қүрылғысы. Олар компьютерде файл түрівде сақталады. Сканерлер кескіндерді ақ-қара және түрлі түсті етіп шығаруына байланысты екі түрге белінеді. Біріншісі күңгірт көрінеді, екіншісі осы сияқты және түрлі түсті кескіндермен жүмыс істей алады. Сканер ДК-дің парал-лель портына қосылады. Сканермен жүмыс істеу үшін ДК-дің TWAIN атаулы стандарты сияқты арнайы драйвері болуы тиіс.

Қүжаттармен жүмыс істеуге  арналған қолданбалы программалар (мөтіндікредакторлар) түрлері көп. Олардың ішіндегі қарапайымы — операциялық жүйе редакторы. Әдетте мүмкіндігі мол басқа мөтіндік редакторлар, мысалы, күрделі мүмкіндікті Word 97, т.б. пайдаланы-лады. Түрлі редактормен  жүмыс істеу (қүжатты теру, редакциялау, дискіге жазу, қағазға басып шығару және т.б.) төсілдері әр түрлі. (Word 97 редакторымен жүмыс VII тарауда қарастырылған.)

Магниттік дискілер. Дискіжетек

Түрлі салаларда қайталанып пайдаланылатын мәтіндік, кестелік, т.б. берілгендер мен колданбалы программалар көп. Оларды сақтайтын дәстүрлі тасымалдаушылар  — магниттік дискілер (оларды сыртқы жад деп те атайды). Дискілердің  түрлері (типі):

o       иілгіш магаиттік диск

o       қатты магниттік диск (виичестер)

o       компакт (лазерлік)

o       цифрлік бейне диск.

 

 Бүлардың біріншісі  диаметрлері 5.25 не 3.5 дюйм болатын, беттері магниттелген қабаттармен қапталған, алюминийден жасалған пластинкалар. Олар төртбұрышты пластикалық пакет не қатты пластикалық корпус ішінде орналастырылған. Мүндай дискілерді иілгіш магниттік диск, дискет не флоппи дискцеп те атайды. 5.25 дюймдік (133 мм) дискіде сақтаулы информацияны кездейсоқ өшіруден сақтау үшін оның жазудан қорғау ойығын қара қағазбен желімдеп жауып қойса болғаны. 3.5 дюймдік (89 мм) дискіде ол үшін арналған ауыстырып қосқыш түйме бар. Жүмыс істеу үшін түйменің жабулы түруы қажет.

Дискіні бірінші рет пайдалану  алдында арнайы команда бойынша  оны информацияны енгізуге мүмкіндік  туғызатын етіп форматтап (дайывдап) алу керек. Форматтау олерациялық  жүйенің арнайы ко-мандасы арқылы жүргізіледі. Бүл кезде дискі  беттеріне концентрлес (орталық  нүктелері бір болып, бірінің  ішіне бірі сызылған) шеңбер-лер  сызылады да, беттер бірнеше секторларға  бөлініп қойылады. Информация осы  секторларға шеңберлер бойымен  жазьшады. Оның жазылу түрі кәдімгі  магнитофонның магнштік таспасына  дыбыстың жазылу түріне үқсас, яғни дискіде 1-лік битке сәйкес нүкте магниттеледі де, 0-ге сәйкес нүкте магниттелмей кетеді.

Дискінің магаитгік материалмен  қапталған беті  біреу (Single Sided — SS) ғана болып, оида информация ставдартты тығыздық (Single Density — SD) бойынша жазылуы мүмкін. Мүндай SS/SD дискісіне шамамен 160 Кбайт информация сыяды. Қазіргі кезде екі беті де магниттеулі (Double Sided — DS), екі есе тыгыздықты (Double Density — DD), төрт есе тығыздықты (Quadraply Density — QD) не тіпті жоғарғы тығыздықты (High Density - HD, 2HD) дискілер пайдаланылатын болды. Олардың кейбірі жөніндегі мөліметтер 1.3-кестеде көрсетілген (кейде DS-ті 2S деп, DD-ні 2D деп те белгілейді).

Қазіргі кезде сыйымдылығы  мол лазерлік жинақты дискілер де бар (сыйымдылығы 650 Мбайттан кем емес. Оларда түрлі инфомацияға қоса, бейнефильмдерді  де сақтау мүмкін).

Дискінің диамстрі	DS/DD	DS/DD
5.25 3.5	360 Кб 720 Кб	1.2 Мб 1.44 Мб

IBM РС-ге үйлесімді компьютердің  жүйелік блогына беті магниттеулі,  дөңгелек цилиндрден түратын  қатты магниттік диск (винчестер)  орналастырылған. Әдетте оны жинақтауыш  деп те атайды. Ал-ғашқы IBM PC XT компьютерінде  оның сыйымдылығы 10—20 Мбайт шамасында  болатын. Соңғы үлгілі IBM PC AT компьютерлерінде  ол 100, 150, тіпті 300—520 Мбайтқа дейін  жететін не одан да асатын  бодды, ал Пентиум типтес компьютерлерде  ол 4—10 Гбайт деңгейінде ые одан  да үлкен өлшемді.

Компьютер қүрамында иілтіш магниттік дискімен жүмыс істеуге  арналған бір не екі дискіжетек бар. Оларға A:, B: атаулары, ал, вин-честерге көбінесе С: атауы беріліп қойылған. Арнайы команда бо-йынша қатты  дискіні бірнеше белімдерге бөліп, оларды С:, D:, Е: жөне т.б. атаулар арқылы белгілеп қою да ықтимал. Осы әдіспен  белгіленген винчестер бөлімдерін логикалық дискілер деп атайды. Логикалық  дискілердің өрқайсысымен бөлек  дискімен жүмыс істеу сияқты жүмыс  істей беруге болады.

CD-ROM-ды пайдаланатын компакт  (лазерлік) дискілердің келемі шамамен  600-700 Мб, олардан тек жазулы мәліметтерді  оқуға бола-ды, тіпті оларға кинофильмдер  мен музыкалар енгізіліп таратылып  та жүр. Дайын информацияны  жазуға жөне оқуға арналған  компакт дискілер де бар.

 

 

Негізгі әдебиеттер

1. Исаев С.Э., Мухамади  А.Н., Ахметова О.С. "Компьютерлік  технология непздері  курсына арналган практикум" - Алматы: Абай атындагы Алматы Мемлекеттік Университет, 2000.

2. Есенбаева СД., Искаков  М.Б.  Дербес компьютермен жұмыс істеу непздері. Оку құралы - Караганды: КарМТУ, 1998.

3. Фигурнов В.Н. IBM для пользователя. - М.: ИНФРА-М, 1998.

 

 

Қосымша әдебиеттер

1.     Косарев В.П., Ермин Л.В. "Компьютерные системы и сети". – Москва: Финансы и статистика, 2000.

2.     Симонович С, Алексеев А. "Специальная Информатика". – Москва: Просвещение, 2000.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Дәріс № 3 (0,5 c)

Тақырыбы: «Программалық  жабдықтау»  

Жоспар

1.     ЭЕМ-ді программамен қамтамасыз ету

2.     Операциялық жүйелер туралы

3.     МісгоSoft фирмасынын жүйелік программалары

4.     Қолданбалы программалар түрлері

 

 

Қазіргі заманғы ЭЕМ-ді программамен  қамтамасыз ету машинаның көптеген қызметін іске асыруға арналған программаларжиынтығынан тұрады.

Мысалы, аудармашы программалар бір тілден екіншісіне аудару қызметін атқарады; принтерді қосу программасы; қол тетігін қосу драйвері.

 

         Компьютердің жұмысы операциялық жүйе арқылы басқарылатыны, ал пайдаланушының машинада түрлі информацияларды өңдеу үшінарнайы дайындалған программаларды пайдалануы тиіс екенін ескерту қажет. Қазіргі кезде түрлі типті компьютерлерге арнап дайындалғанпрограммалар жеткілікті.

 

         Құрылымы бойынша ЭЕМ-ді программамен қамтамасыз ету екі топқа бөлінеді, олар:

1)    жүйелік программалар;

2)    қолданбалы программалар;

3)    аспаптық программалар.

 

         Жүйелік программалар компьютердің барлық құрылғыларының жұмысын үйлестіреді, пайдаланушыға машинаның ұтымды қызмететуін қамтамасыз етеді. Жүйелік программалар түрлері:

q       операциялық жүйе;

q       драйвер;

q       қабықша-программа;

q       операциялық қоршау;

q       утилит.

Мысалы, операциялық жүйені қарастырайық.

Операциялық жүйе – компьютер құрылғыларының үздіксіз жұмыс істеуін ұйымдастырушы және түрлі командаларды орындауы арқылыпайдаланушының машина жұмысын басқаруына жеңілдік келтіруші жүйелік программалар. Оның негізгі қызметі – программалардың бір-бірімен және сыртқы құрылғылармен өзара әрекеттестігін ұйымдастыру, жылдам жадты бөлу, компьютердің жұмыс істеу кезінде қате жіберілусияқты оқиғаларды анықтау, дискіні жұмыс істеуге дайындау, монитор мен принтердің жұмыс істеу режимдерін орнату, пайдаланушының программасын іске қосып, оны орындау, т.б.  Яғни, ОЖ – машина жұмысын басқаруға толық жеңілдік беретін жүйе.