Банктік ресурстар: қалыптасуы және қолданылуы («Казкоммерцбанк» АҚ мысалында)

Төменгі суретте Банк міндеттемелердің өзрегу динамикасы көрсетілген, ол бойынша міндеттемелер көлемінің кему тенденциясы байқалады (Сурет 7).

Сурет 7. Банк міндеттемелердің өзгеру динамикасы, млн.тенге

2008 жылдың 31 желтоқсан жағдайы бойынша клиенттердің қаражаттар көлемі 9,4%-ға өсіп және заңды тұлғалар салымдарының 22,3%-ға өсі салдарынан 979,5 млрд.тенгені құраған еді (Сурет 8). Банк бизнестің өсуіне консервативті түрде келетіндігін, және қорландырудың тұрақты өзектеріне сүйеніп әрекеттенетінін растайды.

Сурет 8. Клиенттердің қаражаттары, млрд.тенге

              Депозиттер банк үшін қаржыландырудың маңызды қайнар көзі болып табылады, сондықтан да Банк клиенттердің салымдары бойынша бәсекелес нарықтық шарттарды ұсынады. Банк Қазақстандық жеке тұлғалардың салымдарын кепіл қорына мүше болып табылады.

2008 жылдың аяғында ұлттық валютада клиенттердің қаражаттары жиынтық депозиттік қоржында 45,3% үлесін құрады, ал өткен кезеңде 60,6% үлесін алған еді (Кесте 11). 2008 жылдың ішінде мерзімді салымдардың үлесі өсіп, 84,0%-ды құрады (2007 жылы – 80,3%).  Клиенттер қаражаттарының құрамында заңды тұлғалардың қаражаттары 2007 жылы 65,4% үлесін алса, 2008 жылдың қорытындысы бойынша 7,7%-ға арттып, 73,1%-ды құраған еді. Ал жеке тұлғалардың салымдар үлесі 2007 жылға қарағанда есепті жылда азайып, 26,9% үлесін құрады. РЕПО келісімі бойынша алынған қаражаттардың көлемі есепті жылда 95 млн.тенгеге өсіп, 296 млн.тенгені құраған еді.

Кесте 11

Депозиттердің көлемі мен құрылымы

2008 жылда 20 ірі клиенттен тартылған қаражаттардың концентрациясы 59,8%-ды, ал 2007 жылы – 43,4% құраған еді. Бұл 2008 жылда «Самрқ-Қазына» Ұлттық қоры басқарумен холдингтің құрылу салдырынан болған еді, бұл холдинг «Казмұнайгаз», «Қазақталеком» АҚ, «Қазақстан Темір жолы» АҚ ұлттық компаниялардың қызметтеріне бақылау жасайды. «Самрұқ-Қазына» ҰҚ-дан банкке түскен қаражаттардың көлемі 493,9 млрд.тенгені құрайды.

2009 жылдың аяғында клиенттердің қаражаттар көлемі 1 276 464 млн.тенгені құраған еді, оның ішінде есептелген пайыз шығындары 18 943 млн.тенге көлемінде қалыптасқан еді (2008 жылы: 14 610 млн.тенге, 2007 жылы: 16 516 млн.тенге). Төменгі 12 кестеде «Казкоммерцбанк» АҚ-ның клиенттер қаражаттарың құрамы көрсетілген:

Кесте 12

Банк клиенттерінің қаражаттары

млн.тенге

2009 жылдың 31 желтоқсан жағдайы бойынша 774 868 млн.тенге немесе 60,85 көлемінде клиенттердің қаражаттары 10 ірі клиентке тиесілі (2008 жылы: 565 565 млн.тенге немесе 57,74%, 2007 жылы: 335 853 млн.тенге немесе 37,52%).  Клиенттер қаражаттарының ішінде ең көбі химикалық және мұнай өнеркәсібінде жұмылдырылған еді, яғни 2009 жылдың аяғында оның көлемі 356 415 млн.тенгені құраған еді (Кесте 13) [26]. 

Кесте 13

Салалар бойынша банк клиенттерінің қаражаттары

млн.тенге

              2009 жылдың 31 желтоқсан жағдай бойынша РЕПО келісімі бойынша ссудалар клиенттердің қаражаттары ішінде 0 теңге көлемінде болды (2008 жылы: 296 млн.тенге, 2007 жылы: 201 млн.тенге).

              Банкпен шығарылған қарыздық бағалы қағаздар туралы айтсақ, 2009 жылдың аяғында олардың көлемі 463656 млн.тенгеге тең еді (2008 жылы: 678285 млн.тенге, 2007 жылы: 739688 млн.тенге). олар бойынша есептелген пайыдық шығыстар 14246 млн.тенгені құрады (2008 жылы: 19579 млн.тенге, 2007 жылы: 21125 млн.тенге).

              2009 жылда субординирленген заемның көлемі 136411 млн.тенгеге тең еді. Олар бойынша есептелген пайыздық шығыстар 2304 млн.тенгені құрады (2008 жылы: 1928 млн.тенге, 2007 жылы: 1793 млн.тенге).  «Казкоммерцбанк» АҚ-ның субординирленген заемның түрлері төменгі 14 кестеде көрсетілген:

Кесте 14

Банктің субординирленген қарыздың түрлері

              Егер банк банкроттыққа ұшыраса, онда осы міндеттеме түрлері Банктің басқа кредиторлардың алдында міндеттемені орындағаннан кейін ғана өтеледі.

              «Казкоммерцбанк» АҚ-ы өз қызметін жүзеге асыруда, банктік ресурстарды тартады. Осынын аясында көп жұмыс атқарылуда, жоғарыда жүргізілген талдау оған дәлел болып келеді. Жыл сайын Банкпен банктік ресурстарды қалыптастыру бойынша жұмыстар оң нәтиже көрсетіп келеді.

2.4 Банктік ресурстардың қолдануын талдау

Қаражатты орналастырудың негізгі бағыты несиелендіру болып табылады. 2009 жылғы 1 қаңтарда Банктің ссудалық портфелі (брутто) 2434,1 млрд. теңгені құрады, 2008 жылдың басына қарағанда 72,6 млрд.тенгеге төмендеді. Құжаттық операциялардың көлемі (брутто) де төмендеген, 2008 жылдың 31 желтоқсанында 147,1 млрд.тенгені құрады, ал жылдың басында 185,1 млрд.тенгеге тең болған еді.

              Банк ірі және орта қазақстандық өнеркәсіп кәсіпорындарын, Қазақстандағы қызмет ететін трансұлттық компанияларға, бірнеше салаларда қызме көрсетеді, яғни: саудалық қаржыландыру, жобалық қаржыландыру, қысқамерзімді қаржыландыру, орта және шағын бизнесті қаржыландыру.

              Сонымен қатар Банк жеке секторға да қызмет көрсетеді, яғни тұтыну және ипотекалық несиелендіру, төлем карталары бойынша несиелендіру, және де шағын бизнесті қолдау бағдарламалары шегінде дара кәсіпкерлерді несиелендіру жргізуде.

              Ссудалық потрфельде ең үлкен үлесті саудаға, жеке секторды несиелендіруге, тұрғын-үй немесе коммерциялық құрылысты несиелендіруге бағытталған түрлері алады, олардың ссудалық портфельде жалпы үлесі 55,3%-ды құрайды.

              2008 жылы Казкоммерцбанк ҚР Үкіметімен экономиканы тұрақтандыру бойынша шараларды жүзеге асырудың тетігі ретінде таңдалған еді. Мемлекеттік бағдарламаларға қатысу, банк үшін өтімділікті қамтамасыз етеді, ал ол экономиканың әр түрлі секторларын несиелендіруге мүмкіндік береді. Банк тұрғын-үй құрылысын қаржыландыру бойынша «Самрұқ – Қазына» ҰҚ-дың бағдарламаларына қатысушы болып табылады, бұл бағдарлама шегінде 32 млрд.тенге көлемінде салым сомалары алынған еді.

              Жалпы алғанда 2008 жылдың ішінде ссудалық портфельдің құрылымы өзгеріске ұшыраған еді, мәселен, құрылысқа берілген ссудалардың көлемі 10,3%-ға артқан, ал оның үлесі 20,9%-дан 23,8%-ға дейін өсті (Кесте 15). Жеке секторға тұтынушылық мақсатқа, тұрғын-үйдің құрылысына немесе сатып алуына берілген ссудалардың көлемі 15,7%-ға төмендеді, ал оның үлесі 18,8%-дан 16,3%-ға дейін азайған еді.               Сауда компанияларға берілге ссудалар 19,7%-ға төмендеуін көрсетті және олардың банктің ссудалық портфелінде 15,2%-ға дейін қысқарған еді.