Банктік ресурстар: қалыптасуы және қолданылуы («Казкоммерцбанк» АҚ мысалында)

Банк орташа және ірі қазақстандық және Қазақстанда өз қызметін жүзеге асыратын халықаралық бірлестіктерге түрлі өнім мен қызметтер ұсынады; сауда, жобалық қаржыландыру, инвестжобаларды қаржыландыру, активтерді басқару, сондай-ақ қысқа мерзімді несиелеу мен басқа да жалпы банктік қызметтерді қосқанда. Банк өз саясатына сәйкес, жоғары өтімділік деңгейін қолдау мақсатында, әдетте, корпоративтік клиенттер үшін 18 айға дейін орташа мерзімге несие, сондай-ақ, қазіргі уақытта ресурстарына байланысты ұзақ мерзімді қаржыландыру ұсынады. Банк Қазақстандағы өзінің негізгі клиенттері үшін шетелдік банктермен бірлестірілген несиелер ұйымдастырады және Ресей мен Қырғызстанның ірі корпоративтік клиенттерін қаржыландырады.

Банктік қызметтен басқа Банк өзге де қаржылық қызметтер ұсынады. Қазақстанның құнды қағаздар мен валюта нарығының негізгі ойыншысы бола отырып, ол компанияларға валюталық-конверсиялау операцияларын, ақша нарығындағы операцияларды (құнды қағаздар операцияларын қосқанда), компанияларға ақша ресурстарын басқару жөніндегі қызметін ұсынады. Банктің бас лицензиясына сәйкес, Банктің бағалы металдармен (алтын және күмісті қосқанда) мәміле жасауға (сату, сатып алу және сақтау) құқығы бар. 2001 жылдан Банк өзінің корпоративтік және бөлшек сауда клиенттеріне ақша қаражаты мен активтерді басқаратын сенімгерлік қызметтерін ұсынады.

Банк стратегиясы - көшбасындағы банк пен қаржы қызметтерінің провайдері позициясын сақтап қалу, өсім мен операциялық тиімділік арқылы пайданы ұлғайту. Осы стратегияны жүзеге асырудағы  Банк ұстанымы [27].

Банк өзінің ұстанымын жүзеге асыру, яғни қызмет нәтижесінде пайданы ұлғайту үшін банктің ресурстардың көлемі тұрақты болуы тиіс. Ал банктік ресурстарды қалыптасытруда меншікті капиталдың маңызы өте зор.

Банктің меншікті капиталы банктің тұрақтылығын  қамтамасыз етуде маңызды. Банктің бастапқы құрылуы барысында меншікті капитал көмегімен банк қызметіне байланысты алғашқы шығындар: жер, ғимарат, құрал-жабдық, жалақыға жұмсалатын және т.б. шығындар жабылады. Себебі, меншікті капиталсыз банктің қызметін бастау мүмкін емес. Осы меншікті капитал есебіне банкте қажетті резервтер құрылды. Сонымен қатар, банктің меншікті капиталы ұзақ мерзімді активтерге жұмсалымдардың басты көзі.

Меншікті және тартылған коммерциялық банк ресурстары Ұлттық Банкте ашылатын корреспондентік шотта көрсетіледі. Бұл активті шот, сондықтан да дебеті бойынша  ресурстар, ал кредиті бойынша несиелік жұмсалымдар беріледі. Демек, дебеттік қалдықтың шамасы банктің бос резервінің мөлшерін көрсетеді. Банктің бос резервінің  мөлшері активтік операцияларға жұмсалмаған оның ресурстарының шамасын білдіреді. Осы бос резервтер сомасы қаншалықты жоғары болса, банктің тұрақтылығы соғұрлым жоғары, бірақ пайдасы төмен болады. Керісінше, егер бос жатқан қаражаттарының шамасы аз болса, онда тұрақтылығы төмен, пайдасы жоғары келеді. Сондықтан да, әр бір коммерциялық банк өзінің корреспондентік шоттағы қалдығын үнемі ықшамдауға ұмтылады.

Банктің меншікті капиталы – банктің қаржылық тұрақтылығын, коммерциялық  және шаруашылық қызметін қамтамасыз ету үшін  құрылған банктің әр түрлі қорларымен сол сияқты ағымдағы қызметінің нәтижесіне байланысты және өткен жылдардағы бөлінбеген пайдасы.

2008 жылдың аяғында Банктің жиынтық капитализациясы 1516 млрд. тенгені (12,5 млрд. АҚШ доллары) құраған еді, бұл 2007 жылға қарағанда 9,2%-ға төмендегенін көрсетті. Бұл көрсеткіштің төмендеуінің себебі, өйткені банктің ұзақмерзімді міндеттемелері субординирленген қарыздың 8,8%-ға төмендеуінің әсерінен 11,7%-ға азайды (Кесте 1). 

Меншікті капиталдың 6917 млрд.тенгеге өсуі Банктік ағымды пайданың капитализациялаудың арқасында асырылды.

Кесте 1

«Казкомерцбанк» АҚ-ның капитализациялануы

Жоғары кесте мәліметтері бойынша 2008 жылда банктің капитализациялану көлемі 9,17%-ға төмендеп, 1516320 млн.тенгені құраған еді. «Казкоммерцбанк» АҚ-ның меншікті капиталы 2009 жылдың қорытындысы бойынша 389839 млн.тенгені құраған еді, яғни өткен жылмен салыстырғанда 76227 млн.тенгеге немесе 24,3%-ға артық (Кесте 2). Банктің меншікті капиталдың ішінде жарғылық капитал әдетте ең үлкен үлесті алады, бірақ та банктің меншікті капиталында эмиссиялық табыс пен резервтердің көлемі өте үлкен үлестерге ие.

Кесте 2

Банктің меншікті капиталының өзгеруі

2009 жылда Банктің меншікті капиталында 2009 жылда жарғылық капиталы 2,3% үлесін ғана алды, бұл көрсеткіштің үлесі үш жылдың ішінде өзгеріске ұшыраған жоқ. Капиталдың құрамында ең үлкен мөлшерді эмиссиялық табыс алады, 2009 жылы – 195006 млн.тенге, 2008 жылы – 152684 млн.тенге, 2007 жылы – 152855 млн.тенгені, үлес салмағы сәйкесінше 50,0%, 48,7%, және 49,9%-ды құраған еді (Кесте 3).

Банктің меншікті капиталы – банктің қаржылық тұрақтылығын, коммерциялық  және шаруашылық қызметін қамтамасыз ету үшін  құрылған банктің әр түрлі қорларымен сол сияқты ағымдағы қызметінің нәтижесіне байланысты және өткен жылдардағы бөлінбеген пайдасы.

Банктің меншікті капиталының құрылымы бірдей емес, себебі, оларға әсер ететін әр түрлі факторларға, атап айтсақ, активтер сапасына, меншікті пайданың пайдаланылуына, капиталдың бағасын нығайту мақсатында және банк саясатына байланысты жыл бойына өзгеріп отырады.

Кесте 3

Банктің меншікті капиталдың құрылымы

Банктің төтенше жағдайларға қалыптасқан әр түрлі қорлар меншікті капиталдың ішінде 2009 жылы 46,4%-ды, 2008 жылы – 46,9%-ды, 2007 жылы – 45,9%-ды алған еді (Сурет 3).

Сурет 3. 2009 ж. Банктің меншікті капиталдың құрылымы,  %

Меншікті капиталдың ең маңызды бөлігі жарғылық капитал болып саналады, себебі бастапқы жарналар жарғылық капитал ішінде қалыптасады. «Казкоммерцбанк» АҚ-ның жарғылық капиталын талдайық (Кесте 4).

Кесте 4

«Казкоммерцбанк» АҚ-ның жарғылық капиталын талдау