Филос кешен

 

6. КАФЕДРА  ЖӘНЕ ОҚЫТУШЫ ТАРПЫНАН СТУДЕНТКЕ  ҚОЙЫЛАТЫН ТАЛАПТАР

        Сізге курсат өтілетін материалдар қысқаша түрде алдын ала таратылып берілетіндіктен, ары қарай өз бетіңізше әдебиеттер арқылы немесе аптасына 3 рет өтетін оқытушы басшылығымен студенттің өзіндік жұмысы сабақтары кезінде толықтыруыңызға мүмкіндігіңіз бар. Алған біліміңізді тексеру үшін сізден курс барысында бақылау жұмысы, аралық тесттер, коллоквиумдер, реферат, студенттің өзіндік жұмысы және емтихан алынады.

Курс бойынша 2 аралық бақылау, 1 бақылау жұмысы, тесттер  мен коллоквиумдар өткізіледі. Әр бір тапсырма өз уақытысында тапсырылуы қажет. Егер тапсырмалардер кезінде тапсырылмаса, балл төмендетіледі. Қорытындылау кезінде негізінде емтихан алынады.

Сонымен қатар  сабақтан себепсіз қалмау, кешігу, сабақта  тыныштықты сақтамау, телефонмен сөйлесу, сабақта басқа нәрселермен айналысу сіздің баллдық қорыңызға кері әсерін тудырады, яғни айып балдары алынып тасталынады /әрқайсысы үшін әр жолы 1 баллдан.

№1 Лекция сабағының  тақырыбы: Философия мәдениет феномені хақысында.

 

1. Сабақ жоспары: 

1. Философия, оның пәні, обьектісі мен қызметі.

2. Философияның мәні  мен мақсаты.

3. Көзқарас ұғымы. Мифология.  Дін. Философия.

 

2. Сабақ мақсаты:

Философия тарихындағы  көптеген философтардың дүниетанымдық  ерекшелігі мен философиялық көзқарастарын  болашақ мамандарға ғылыми тұрғыда  сараптама жасай отырып түсіндіру.

 

3. Лекция мәтіні:

   1. Кез келген адамның өзін қоршаған дүние жөнінде қалыптасқан белгілі бір көзқарасы болады, бірақ ол көзқарас көбінесе теориялық жағынан ой жіберілмеген, негізделмеген, түрлі қарама-қайшы түсініктердің үзінділерінен құралады. Ал, философия болса табиғат, қоғам, адам және оның дүниедегі орны жөніндегі идеялардың, көзқарастар мен түсініктердің жәй ғана жиынтығы емес, олардың жүйелі системасы. Дүниеге философиялық көзқарас жәй өз принциптерін жариялап, оларды адамдардың санасына сіңіріп қана қоймай, ол принциптерді дәлелдеп, логикалық тұрғыдан қорытып шығарады.

2.    Философия табиғаттың, қоғамның және адам ой-жүйесінің дамуының жалпы заңдарын зерттейтін ілім. Бұл анықтамадан көріп отырғанымыздай философия пәнінің басты ерекшелігі әлемді, бүкіл дүниені тұтас қарастыратындығында, оның ішкі байланысын өзара қарым-қатынасын, қарама-қайшылығын біртұтас алып көрсететіндігінде жатыр.

    Айталық, философияның  негізгі салалары ретінде: Онтология  – болмыс туралы немесе бүкіл тіршіліктің мәні туралы ілім; гносеология – таным теориясы; логика - дұрыс, яғни байланысты, дәйекті, дәлелді ойлаудың формалары туралы ғылым; тарих философиясы, этика, эстетика, т.с.с. пәндер қалыптасты. Философиядан нақты ғылыми пәндер: математика, медицина, астрономия, табиғаттану, қоғамтану, тарих т.б. бөлініп шықты.

3. Дүниеге көзқарас дегеніміз – айнала қоршаған орта, бүкіл әлем тұтас дүние туралы, ондағы адамның орны, тіршіліктің мән-мағынасы туралы көз-қарастардың, пікірлер мен түсініктердің жүйеленген жиынтығы. Дүниеге көзқарас одан қоғаммен бірге пайда болған қоғамдық тарихи құбылыс.

    Дүниеге көзқарастың  кең тараған түрі ғылыми емес, қарапайым көзқарастар. Олар күнделікті  қызмет әрекет барысында қалыптасады,  өмірдің қалған салаларына назар аудармайды, жеке дәлелдерден нәр алап, олардың сапалық ерекшеліктерін ескере бермейді. Дәйекті білімнен гөрі, жалпылама, сыдырта «білімпаздық» басым. Сөйтіп қарапайым дүниетанымда мифологиялық, діни және ғылыми көзқарастар, материалистік және идеалистік ұғымдар араласып, шатасып жатады. Ал тарихи тұрғыдан алғанда қоғамдық өмірдің болмысы мен санасының жетілу дәрежесіне байланысы дүниеге көзқарастың мифологиялық, діни, натурфилософиялық және фило-софиялық түрлері қалыптасты. Адамзат қоғамымен  бірге қалып-тасқан дүниеге мифологиялық көзқарасқа тән нәрсе – адам қоршаған ортада өзін ажырата алмауы, құбылыстардың құрамындағы ұқсас-тықты ғана пайымдау, сананың, өнердің, дәстүрдің бір ғана сипатына  - символдық қызметіне ерекше көңіл бөлу. Осыдан келіп, мифтік көзқараста білімсіздік, ырымшылдық, аңқаулық, алданушылық, бұрмалаушылық пен соқыр сенім әлементтері қат-қабатымен кезігеді. Миф – адамның қауымдық алғашқы қалыптасуының көрінісі. Ол ешбір құбылыстың түп негізін, шығу себебін ашпайды. Тек ғажайып құбылыстарға көңіл аударады, оларды сол күйінде ұғынуды, қабыл-дауды талап етеді.

    Дүниеге діни  көзқарас мифологиялық сананың  табиғи жалғасы. Дүниеге діни  көзқарас табиғаттан тыс құдіретті  күшке адамның мүлтіксіз бағынуын  уағыздайды. Адам санасында табиғи  құбылыс-тардың бұрмаланған бейнесін туғызады, оның табиғатын өзгерту мүмкіндігінен шеттетуге бейімдейді. Мифология мен діни сананың кемістіктеріне қарсы күресті біршама батылдықпен жүргізген нату-ралистік философия болды. Ол жеке жаратылыстану ғылымдарының тұжырымдарына сүйене отырып, табиғат туралы тұтас көзқарас қалыптастыруға тырысты. Бірақ онда дүниені өзгермейтін нәрсе ретінде қарастыру басым еді.       

      Натуралистік  дүниеге көзқараста жаратушының  даралығын дәлелдейтін тұжырымдар  да аз емес. Әйтсе де ХҮІІІ-ХІХ ғасырларда бұл дүниетанымда табиғатқа деген материалистік көзқарас жүйеге келтірілді. Дегенмен, ақиқатын айтқан жөн, нақты ой философиялық ой толғамдар мен тұжырымдар таптық қоғамның орнығу барысында, яғни ертедегі Қытай Греция, Үнді елдерінде айқынырақ қалыптасты. Осы кезеңдегі экономика мен мәдениет ошақтары ірі-ірі қалаларында шоғырланды. Жерге жеке меншік орнады. Өндіріс құралдарының шоғырлануы еңбек бөлінісін тездетті, әрі тереңдетті.

 

№2 Лекция сабағының  тақырыбы: Көне Үнді және қытай философиясы

 

1. Сабақ жоспары: 

1. Үнді философиясының  пайда болуы мен кезеңдері.

2. Көне Үнді филсофиясының  ерекшелігі, негізгі философиялық  ұғымдары.

3. Көне қытай философиясының  пайда болуы мен кезеңдері.

4. Қытай философиясының  философиялық ұғымдары.

 

2. Сабақ мақсаты:

Үнді және қытай философиясының пайда болуы мен дүниетанымдық  мәселелерімен және философиялық бағыттарымен таныстыру.

 

3. Лекция мәтіні:

1.Философия туралы пікірлер көне дәуірде туындаған және әр сақта таралған. Философиялық әңгімелер тарихтың терең түбірінен нәр алады, әр заманда өз жалғасы мен түйінін тапты. Тылсым дүние мен өмірге деген жалпы әуесқойлық барысында философиялық әңгімелер жалпылама сипат алды және ұдайы жаңарып отырды. Философиялық толғаныстар қашанда болмасын мәңгі, өзекті және өтімді деген қағидалар қамтыды.

    Біздің жыл  санауымыздан үш мыңдай жыл  бұрын Ежелгі Үнді жерінде  қауымдық қоғам ыдырап, оның орнына  құлдық қоғам қалыптаса бастады.  Осыған орай ежелгі үнді қоғам  варнаға (каста) бөлінді. Олар:

1. Брахмандар (абыздар) – үлесіне ой еңбегі бар адамдар енді.
2. Кшатриилер (әскербасылар) - әскери қызметтегі адамдар жатады.
3. Вайшьилер (ауқатты шаруалар) – егін шаруашылығы, қолөнер кәсібі, саудагерлік тиген адамдар.
4. Шудралар(құладар) – қара жұмысты істейтін адамдар болды.

   Осы кезде қоғамдық өмірге әлеуметтік қатынастарға сай келетін мифологиялық, философиялық көзқарастар қалыптасты. Олар негізі-нен ежелгі үнді мәдениеттің ескерткіші – ведаларда ( веда-білім) жиынтықталған. Ведалар төрт бөлімнен тұрады:

1. Самхит – құдайларға араналған гимндер жинағы.
2. Брахман – самхитті түсіндіретін әр түрлі мифологиялық әңгімелер.
3. Аранъякта (Орман кітабы) – брахманға тән ритуалдардың орнына, сол құдайларадың іштей сыйлап-құрметтеу, олар туралы ойлап-толғану сияқты көзқарас.
4. Упанишадта – дәстүрлі касталарды қарсы қоюдан гөрі, олардың арасындағы ең жоғары білім арқылы жоққа шығару болады деген идея уағыздалады.

     Упанишадтың  басты тезисі – Брахман –  бар әлемнің генетикалық, түпнегіздік  бастамасы және олардың соңы. Жалпы, білімділік Упанишадта  өте жоғары бағаланады. Мысалы, тікелей құрбандық шалғаннан гөрі, құрбандық шалу туралы білім өте құндырақ. Нағыз брахман - өмір қиыншылығынан, үмітінен, қызғаншақтықтан арылып, тыныштық тауып, алдамай ой кешіп, атманды түсініп, білген адам.

  2. Ведалар негізінде қалыптасқан философиялық ілімдерге байла-нысты әр түрлі бағыттарға бөлінеді: жайнизм, буддизм, чарвака-локаяттар, санкхья және т.б.                           

Жайнизм. Жайнизм б.д.д. ІV ғ. діни ағым ретінде қалыптасады. Жайнизм идеясы, оның негізгі философиялық көзқарастары одан да бұрынғы ғасырларда қалыптаса бастаған. Жайнизмге деген сенім, деректерге қарағанда, 24 ұстаз (тиртханкара) арқылы таралады. Жайнизмнің негізін қалаушысы – Махавира Джина (джина- жеңімпаз). Жайнизмнің идеялық жүйесі «Сидханта» деген еңбекте ( б.д.д. ІІІ) жинақталынған. 

   Жайнизм мына  идеяларға сүйенді: Адамның жаны, рухы оның тәнінен, дене терісінен нәзік, биік, құдіретті. Оның басты мақсаты – қасірет деп түсінген, өмірден азат болу. Жанның бұрынғы өмірде жасаған келеңсіз қылықтарының теріс салдарын осы өмірде жеңуге болады. Ол үшін сансардан (жанның бір денеден екінші денеге көшіп жүруінен) құтылу қажет.

 Буддизм.  Буддизмнің негізін қалаушы б.д.д. VІ ғ. шакья ( сакья) тайпасынан шыққан князьдің баласы Сидхарата Гаутаманың ( б.д.д. 563-483ж.ж.) есімімен тығыз байланысты. «Будда» термині «жарқырау», «сергу», «жадырау» деген мағынаны білдіреді.

     Буддалық  ілім бойынша, өмір – қобалжу,  азап, өмірге келу мен қарттық,  ауру мен өлім, сүйгеннен арылу  мен сүйметінмен бірге тұру, орындалмаған арман және қанағаттанбаған тілек – мұның бәрі де азаптың көрінісі, әрі жалғасы. Адам қанша әлеуметтік сатыда тұрса да аурудан, кәріліктен, өлімнен құтыла алмайды.

   Тойымсыз құштарлықты  тоқтату үшін артық тілектен  тартыну керек, жер бетіндегі әуреліктен арылу дұрыс. Азаптан арылудың осындай жолын тапқан нирванаға жетпек.

   Будда кейіннен  нағыз шындыққа жетудің және  нирванаға жақындаудың сегіз  сатылы жолын атап өтеді:

1. Шынайы сенім.  Дүние қайғы-қасіретке толы, оны тоқтату үшін ой мен бойдағы құмарлықты басу керек деген Будда сөзіне сену;
2. Тура, әділ шешімге ұмтылу. Өз құмарлығың мен қызбалықты шектейтін қысқа жолды біржолата айқындау;
3. Шыншыл сөз. Айтпақ сөзіңді мұқият қадағала, ол зұлымдыққа итермейтін, қайта дұрыс, рақымды болсын;
4. Дұрыс істер. Теріс ниетті, қас қимыл-әрекеттен сақтану, игі іске икемді болу;
5. Дұрыс өмір. Тіріге зиян келтірмейтін, құрметтеуге, тұрарлық өмір сүру;
6. Дұрыс ой. Ойыңның бағытын саралай отырып, одан күдікті, күмәнді нәрсені қудалап, жағымдыны жалғастыру;
7. Ақ ниеттер. Зұлымдықты ойыңа алма;
8. Тура, дұрыс пайымдау. Ойыңды үнемі және төзімділікпен жаттықтыру, шындыққа жетпек талпынысты өзіңе шоғырландыру, оны тереңдету қабілетін шыңдау. 

    Дұрыс жинақтала  білудің өзі төрт сатыдан тұрады:

1. Ойды төрт ақиқатты түсініп, пайымдауға бағытау.
2. Осы төрт ақиқатқа сену. Ол біздің жанымыздың тыныштықты және қуанышта болуына мүмкіндік береді.
3. Қуаныш – қайғыдан, өз денеңді сезінуден арылу.
4. Толық сабырлылық және толғаусыздық жағдайға жету.

  Соңғы сатыны Будда  «нирвана» деп атайды ( адамның  тірі кезінде жанды сансардан  толығымен азат ету). Нирвана жағдайына  өткен адам архат (қадірлі,  құрметті, сыйлы адам) деп аталады.  Нирвана – ең жоғарғы ләззат. Кейіннен, нирвана ұғымы адамның бойынана бүкіл әлемдік көрініске ауысады. Әлемдегі нирвана мәңгі, оны ешкім дүниеге әкелмейді және пайда болуының себебі жоқ. Әлемдік нирвананы сезім мүшелері арқылы қабылдау мүмкін емес, оны тек қана дұрыс жолмен жүрген, ақыл-ойы таза, күнделікті қызықтан алшақ адам танып біле алады.

   Сонымен, Буддизмге  сүйенушілер Үндістанның өзінен  гөрі одан тыс мемлекеттерде  көп кездеседі

  3.    Қытай – көне тарихтың, мәдениеттің, философияның елі мен жері. Мамандар Қытай өркениетінің басталуын ся дәуіріне, яғни б.д.д. ІІІ-ІІ мың жылдық уақытқа жатқызады. Ал оның күйреуін Хань империясының күйреуімен (б.д.д. 220ж) ұштастырады.

     Б.д.д ХVІІІ-ХІІ  ғ.ғ. Шан-Инь мемлекетінде қола  мәдениеті дамыды, қалалар қалыптасты, шаруашылықтың құлдық қоғамдық түрі жетілді. Қала мен өндіріс төңірегінде қауымдастықтың шоғыр-лануы негізінде екі жағдайда – шаруашылық пен әскери себептеріне орай дамыды.

     Ежелгі  Қытайда ғылымның да кейбір  салалары пайда бола бастады.  Мысалы: математика, астрономия, медицина. Осы ғылым-дар саласындағы жетістіктер негізінде Ай мен Күннің тұтылу мезгілін анықтауға, астро-номиялық құбылыстар мен жердегі құбылыстардың байланысын анықтап, күнтізбе, уақыт есептеу, және т.б. тәсілін ойлап табуға мүмкіндік туды. Бұл жағдай философиялық ілімдердің деңгейіне әсер етпей қойған жоқ.

    Біздің дәуірімізге  дейінгі ІІІ ғасырдың аяғында  пайда болған Ежелгі Қытай  философиясы негізгі алты философиялық  бағыттағы мектептерге бөлінді.  Олар: конфуцийшылдық, моизм, заң  мектебі (легистер), даоизм, тұрпайы философия (натурфилософия) және Атаулар мектебі.   

    Қытай идеологиясы  мен саясатында екі бағыт айқындала  бастады: консерваторлық (керітартпа) және прогресшілдік, бірі –  мистикалық, екіншісі – атеистік  бағыттар. Алғашқы материалистердің пікірінше, әрбір бес түрлі бастапқы әлементтерден (металл, ағаш, от, су, жер) тұратын болса, керісінше идеалистердің пікірінше, табиғаттың жаратылуы, дамуы «даоға» байланысты деп атады.