Автор: Пользователь скрыл имя, 13 Февраля 2013 в 16:41, курс лекций
№1 Лекция сабағының тақырыбы: Философия мәдениет феномені хақысында.
1. Сабақ жоспары:
1. Философия, оның пәні, обьектісі мен қызметі.
2. Философияның мәні мен мақсаты.
3. Көзқарас ұғымы. Мифология. Дін. Философия.
2. Сабақ мақсаты:
Философия тарихындағы көптеген философтардың дүниетанымдық ерекшелігі мен философиялық көзқарастарын болашақ мамандарға ғылыми тұрғыда сараптама жасай отырып түсіндіру.
3. Лекция мәтіні:
1. Кез келген адамның өзін қоршаған дүние жөнінде қалыптасқан белгілі бір көзқарасы болады, бірақ ол көзқарас көбінесе теориялық жағынан ой жіберілмеген, негізделмеген, түрлі қарама-қайшы түсініктердің үзінділерінен құралады. Ал, философия болса табиғат, қоғам, адам және оның дүниедегі орны жөніндегі идеялардың, көзқарастар мен түсініктердің жәй ғана жиынтығы емес, олардың жүйелі системасы. Дүниеге философиялық көзқарас жәй өз принциптерін жариялап, оларды адамдардың санасына сіңіріп қана қоймай, ол принциптерді дәлелдеп, логикалық тұрғыдан қорытып шығарады.
2. Философия табиғаттың, қоғамның және адам ой-жүйесінің дамуының жалпы заңдарын зерттейтін ілім. Бұл анықтамадан көріп отырғанымыздай философия пәнінің басты ерекшелігі әлемді, бүкіл дүниені тұтас қарастыратындығында, оның ішкі байланысын өзара қарым-қатынасын, қарама-қайшылығын біртұтас алып көрсететіндігінде жатыр.
Айталық, философияның негізгі салалары ретінде: Онтология – болмыс туралы немесе бүкіл тіршіліктің мәні туралы ілім; гносеология – таным теориясы; логика - дұрыс, яғни байланысты, дәйекті, дәлелді ойлаудың формалары туралы ғылым; тарих философиясы, этика, эстетика, т.с.с. пәндер қалыптасты. Философиядан нақты ғылыми пәндер: математика, медицина, астрономия, табиғаттану, қоғамтану, тарих т.б. бөлініп шықты.
3. Дүниеге көзқарас дегеніміз – айнала қоршаған орта, бүкіл әлем тұтас дүние туралы, ондағы адамның орны, тіршіліктің мән-мағынасы туралы көз-қарастардың, пікірлер мен түсініктердің жүйеленген жиынтығы. Дүниеге көзқарас одан қоғаммен бірге пайда болған қоғамдық тарихи құбылыс.
Дүниеге көзқарастың кең тараған түрі ғылыми емес, қарапайым көзқарастар. Олар күнделікті қызмет әрекет барысында қалыптасады, өмірдің қалған салаларына назар аудармайды, жеке дәлелдерден нәр алап, олардың сапалық ерекшеліктерін ескере бермейді. Дәйекті білімнен гөрі, жалпылама, сыдырта «білімпаздық» басым. Сөйтіп қарапайым дүниетанымда мифологиялық, діни және ғылыми көзқарастар, материалистік және идеалистік ұғымдар араласып, шатасып жатады. Ал тарихи тұрғыдан алғанда қоғамдық өмірдің болмысы мен санасының жетілу дәрежесіне байланысы дүниеге көзқарастың мифологиялық, діни, натурфилософиялық және фило-софиялық түрлері қалыптасты. Адамзат қоғамымен бірге қалып-тасқан дүниеге мифологиялық көзқарасқа тән нәрсе – адам қоршаған ортада өзін ажырата алмауы, құбылыстардың құрамындағы ұқсас-тықты ғана пайымдау, сананың, өнердің, дәстүрдің бір ғана сипатына - символдық қызметіне ерекше көңіл бөлу. Осыдан келіп, мифтік көзқараста білімсіздік, ырымшылдық, аңқаулық, алданушылық, бұрмалаушылық пен соқыр сенім әлементтері қат-қабатымен кезігеді. Миф – адамның қауымдық алғашқы қалыптасуының көрінісі. Ол ешбір құбылыстың түп негізін, шығу себебін ашпайды. Тек ғажайып құбылыстарға көңіл аударады, оларды сол күйінде ұғынуды, қабыл-дауды талап етеді.
Кейінірек адамзаттыњ іс-тєжірибесініњ, аќыл-ойыныњ, мєдениетініњ дамуына байланысты саясаттыњ ±ѓымдары, т‰сініктері, т±жырымдамалары пайда бола бастады. Ќоѓамдыќ-єлеуметтік жєне саяси ќ±рылымы мен ќатынастарыныњ одан єрі к‰рделенуі, материалдыќ µндірістіњ тікелей араласуына єкеліп соќтырды. М±ндай жаѓдайда ±лы ойшылдар саясатты ѓылыми т±рѓыдан т‰сініп, оны орынды пайдаланудыњ, мемлекетті тиімді басќарудыњ жолдарын іздестіре бастады. Б±дан келіп саяси теориялар туды. Біздіњ з.б. бірінші мыњжылдыќтыњ ортасында саясатты діни-мифологиялыќ танудыњ орнына философиялыќ-этикалыќ т‰сіну т‰рі келеді. М±нда аса зор ењбек еткендер – Конфуций, Платон, Аритотель сияќты ѓ±лама ѓалымдар. Б±л ойшылдар саясатты теориялыќ т±рѓыдан зерттеп, оны этикамен тыѓыз байланыста ќарады. Олар саясатты адамдардыњ маќсат-м‰ддесіне сай келуге, адамгершілікке негізделуге тиіс деп ±ќты. Єдетте, саясаттанудыњ негізін ќалаушы деп данышпан ѓалым Аристотельді атайды. µйткені ол µз заманында лицей ашып, сонда саяси ѓылымды жеке пєн ретінде оќытып, µзі ж‰ргізді. “Саясат” деген ењбек жазып, онда ежелгі грек мемлекеттерініњ (онда єрбір ќала мемлекет болып есептелетін) саяси ж‰йесін зерттеді. Дегенмен, ±лы ѓалым саясаттанудыњ пєнін ќазіргі біздіњ т‰сінігіміздей басын ашып бере алмады. Ол саясаттыњ негізгі адамныњ µзімшіл, хайуандыќ табиѓатында жатыр деп ±ќты. Сонымен ќатар ол саясаттану мєселелерін этика, фєлсафа (философия) мєселелерімен бірге ќарады. Орта ѓасырда саясаттыњ діни-этикалыќ т‰рі ќалыптасады. Оныњ негізін салушы Форма Аквинский саяси билікті ќ±дай орнатады, біраќ мемлекет басшылары ќ±дайдыњ ќалауына ќарсы шыќса, халыќтыњ оларды ќ±латуына болады деген байлам айтты. Саясатты ќазіргідей т‰сінуге мол ‰лес ќосќан Италияныњ ХVІ ѓасырда µмір с‰рген ойшыл Никкола Макиавелли болды. Ол саясатты технологиялыќ (ќ±дайшылыќ) т‰сіндіруден арылтып, саяси ойды ќоѓамдаѓы табиѓи µмірден туѓан мєселелерді шешуге бейімдеді.
Саяси зерттеулердіњ µзегі етіп мемлекеттік билікті ќойды жєне оны ќалай ќолѓа т‰сірудіњ, пайдаланудыњ неше т‰рі єдіс-тєсілдерін кµрсетті. Соныњ арќасында саясаттанудыњ біздіњ ќазіргідей т‰сінуімізге жол ашылды. Феодализмніњ ыдырап, капиталистік ќатнастардыњ ќалыптасуы ќоѓамды демократияландырып, жалпыѓа бірдей сайлау ќ±ќыѓын кіргізуге, кµпшілік саяси партиялар мен ќазналардыњ кенінен ќанат жайуына, аќпарат ќ±ралдарыныњ µрістеуіне м‰мкіндік берді. Халыќаралыќ, мемлекет аралыќ ќатнастардыњ ауќымды кенейді, саясаттыњ ќызметтері мен міндеттері к‰рделене т‰сті. Сондыќтан саяси ќ±блыстар мен процестерді арнайы зерттеуге, саясаттану теорияларын жасауѓа тура келді. Б±л ретте Д.Ж.Локк, Ш.Л.Монтескье, Ж.Ж.Руссо. Т.Жефферсон, Т.Пейн, И.Кант, Гегель сынды кµрнекті ѓалымдар кµп ењбек сіњірді.
Саясаттану ХІХ ѓасырдыњ екінші жартысында µз алдына жеке пєн ретінде ќалыптасты. Оѓан б±л кезде бихевиористік, тєжірибелік (эмперикалыќ) єдістерін кењінен пайдаланыла бастауы зор ыќпалын тигізді. Соныњ негізінде онда 1880 жылы саяси ѓылымныњ жоѓары мектебі ќ±рылды. АЌШ-таѓы сияќты 1872 жылы Францияда мемлекеттік аппаратќа арнайы ќызметкерлер дайындайтын саяси ѓылымдар мектебі ж±мыс істей бастады. ХХ ѓасырдыњ басында саясаттану бµлек академиялыќ пєн ретінде толыќ бµлініп шыќты. Б±л ѓылымныњ халыќаралыќ мєртебе алып, толыќ ќанды ќалыптасуына ЮНЕСКА – ныњ басшылыѓымен 1949 жылы ќ±рылѓан саяси ѓылымдардыњ халыќаралыќ ассоциациясы зор рол атќарды.
Б‰гінгі тањда АЌШ-тыњ, Шыѓыс елдерініњ барлыќ жоѓарѓы оќу орындарында саясаттану жеке пєн ретінде барлыќ факультеттерде міндетті т‰рде оќытылады, єлемніњ ењ ірі университеттері оѓан мамандар дайындайды. Оны бітірген маман саясатшылар мањызды саяси шешімдердіњ жобаларын сараптауѓа, партиялар немесе басќа бірлестіктердіњ сайлау алдыњдаѓы баѓдарламаларын талдауѓа, ‰кіметтік даѓдарыстар мен халыќаралыќ ќатнастардаѓы шиеленіс жаѓдайларыныњ себебін ашуѓа кенінен пайдаланады.
Саясаттануѓа деген кµзќарас 80 жылдардыњ екінші жартысында б±рынѓы Кенес Одаѓындаѓы т‰бегейлі реформаларѓа, ќоѓамныњ демократиялануына, тоталитарлыќ ж‰йеніњ к‰йреуіне байланысты µзгерді. 1989 жылдан Жоѓарѓы Аттестациялау Комиссиясында саясаттанудан эксперттік кењес ж±мыс істей бастады. 1990 жылы КСРО – ныњ ѓылым жєне техника бойынша мемлекеттік комитеті. “Саяси ѓылымдар” деген атпен саяси ѓылым ќызметкерлерініњ тізімін ресми т‰рде бекітті. Ќазір Ќазаќстанныњ барлыќ жоѓарѓы оќу орындарында б±л ѓылым жеке пєн ретінде µтілуде.
№ 15 Лекция сабағының тақырыбы: Диалектика теориясының мәселелері. Эпистемология. Глобальдық мәселелер философиясы.
1. Сабақ жоспары:
1. Диалектика заңдары.
2. Таным – шындықтың бейнелену формасы.
3. Ақиқат ұғымы.
4. Глобальді мәселелер және экология
2. Сабақ мақсаты:
Диалектикалық таным теорясының мәні мен мазмұнын түсіндіру.
3. Лекция мәтіні:
1. Диалектика - (сұхбаттасу) табиғаттың, қоғамның және ой-сана дамуының жалпы заңдары туралы ғылым. Диалектиканың ғылыми тұрғыдан ұғыну ұзақ уақыт барысында пайда болды. Ежелгі философияда дүниедегі нәрсенің бәрі де құбылмалы процесс деп есептеп, бул процесте кез-келген қасиеттің қарама-қарсы қасиетке айналуының қандай роль атқаратыны тұжырымдалған (Гераклит, жекелеген милеттік материа-листер, пифагоршілдер). Бұл сияқты зерттеулерде диалектика термині әлі қолданылмады. Алғашында бұл термин (диалектика өнері):
1. Сұрақ-жауап арқылы пікір таластыру кабілетін;
2. Ұғымдарды саралау,
заттарды түрі мен шыққан
Қарама-қарсылықтың бірлігі мен күрес заңы. Қарама-қарсылықтың бірлігі мен күрес заңы - материалистік диалектиканың мәнін, "өзегін" аңғартатын шындықтың және оны адам ойы тануының жалпы заңы. Кез-келген объект қарама-қарсылықтан тұрады. Диалектика қарама-қарсылықтар ретінде мынадай сәттерді, "жақтарды" т.б. қарастырады, олар: 1. ажырамас бірлікте болу, 2. әрқилы ғана емес, сондай-ақ бірыңғай қарым-қатынаста тұрып-ақ бірін-бірі жоққа шығару. 3. бір-біріне өту. Олардың бірлігінсіз қарама-қарсылық, қарама-қарсылықсыз бірлік жоқ.
Сандық өзгерістердің сапалық, өзгерістерге өту заңы. Сандық өзгерістердің сапалық өзгерістерге өтуі - қозғалыс пен дамудың қалай, қандай жағдайда болатынын түсіндіретін диалектиканың негізі заңда-рының бірі. Дамудың бұл жалпы заңы байқалмайтын, біртіндеп жүретін сандық өзгерістер әрбір жеке пайыздың белгілі бір сәтінде қажетті түрде мәнді, түбегейлі, сапалық өзгерістерге, ескіден жаңа сапаға секірмелі түрде өтуге алып келеді деп көрсетеді. Бұл заң табиғаттың, қоғамның, ойлаудың барлық даму процестерінде орын алды. Ол дамудың диалектикалық тұжырымдамасын және қозғалысты, дамуды тек қана бір нәрсенің сандық өзгерістеріне әртүрлі метафизикалық тұжырымдамалардан айырма-шылығын ұғынуда ерекше маңызды.
Терістеуді терістеу заңы. Терістеуді терістеу заңы - диалектиканың негізгі заңдарының бірі. Тұңғыш рет Гегельдің идеалистік жүйесінде тұжы-рымдалған. Терістеуді терістеу заңы сабақтастықты, дамудың спираль тектестігін, жаңаның ескімен сабақтастығы арқылы байланысып, дамудың жоғары сатысында бірқатар төменгі сатыларға тән кейбір қасиеттердің ерекше түрінде қайталанатындығын көрсетіп, дамудың прогресті сипатын дәлелдейді. Диалектикадағы терістеу категориясын бір заттың басқа затқа айналуын, осы кезде бірінші заттың өзгеріп екінші заттың құрамындағы тәуелді әлемент күйінде кешуін көрсетеді. Бұл диалектикалық алыну деп аталады. Ол әрі қарай дамуға жол ашады және өткен сатылардың жағымды жақтарының бәрін сақтай алатын байланыс сәті ретінде көрінеді.
2. Таным процесінде бейнелеу ерекше роль атқарады. Бейнелеу дегеніміз танылуға тиіс объекті мен танушы субъектінің арасындағы күрделі қарым-қатынас процесі.
Сыртқы
дүниені, табиғатты, қоғамдық
қатынастарды таным объектісі
деп қарастыру қажет. Себебі, табиғат
та, қоғамдық қатынастар да
3. Ғылым қоғамдық өндірістің дамуында қуатты күш болып табылады, өйткені ғылымның күші, адамның ақиқатты танып білудегі күш-қуаты практикада ғана айқын көрінеді. Ол өндіріс құрал, техникасының дамуында, қоғамның бүкіл өндіргіш күштерін жетілдіруде аса зор роль атқарады.
К.Маркс ғылымды
өндірістің және тұтас алғанда,
Еңбек өнімділігін
арттырып, адамдардың түрмыс жағдайларын
жақсартуға өлшеусіз
4. "Экология" деген ұғым гректің "оһоя - үй, мекен" және Logos- деген сөздерінен қүралған. Басқаша айтқанда, әкология - табиғат пен қоғам байланысы туралы ғылым. Қысқасы, бүгінгі таңда табиғат қорғау мәселесі, қоршаған ортаның тазалығы үшін күрес дүние жүзі елдерін, халықтарын қамтып отырған "бір жеңнен қол, бір жағадан бас шығаруды" талап ететін ғаламдық мәселеге айналды. Сондықтан елімізде табиғат қорғау, оның байлығын ұқыпты пайдалану мәселесі мемлекеттік саясат деңгейінде қаралып отырғаны да әбден заңды.
Экологиялық жағдай қазіргі уақыттағы күрделі мәселенің бірі болып отыр. Ол біздің елімізде де, әсіресе индустриялды, дамыған орталықтарда, соның ішінде ауылшаруашылық аймақтарында да өткір түрде қойылуда. Табиғи қорларды тиімді пайдалануда, қалаларды, елді мекендерді көгал-дандыру, ұлттық парктер, көгалды аймақтар жасауда көптеген шаралар іске асырылса да, айналадағы ортаны қорғаудағы жауапсыздық, болашақты ескермеушілік орын алып отыр. Ауаның, судың, жердік ластануы салдарынан адамдардың өміріне және олардың өмір сүру ортасына зор қауіп төніп келеді. Бұрынғы КСРО-ның 100-де астам қалалары экологиялық жағынан қауіпті деп жарияланған. Көптеген индустриялды аудандарда айналадағы ортаның ластануы қажетті нормалардан асып түскен. Қазіргі уақытта табиғат және биологиялық орта тұтас алғанда бүкіл адамзат алдына күрделі талап қойып отыр.