Ұзақ мерзімді міндеттемелер аудит

Жинақталған кіріс салмағының бюджеттік төлемдері 3110 поссивті шотта «Төленетін корпорациялық табыс салығы» есептеледі.

Осы салығының негізгі көрсеткіші болып жылдық кіріс пен шегерілетін  сомалардың айырма ретінде есептелетін  салық төленетін кіріс есеп төледі.

Салық төлейтін кіріс Жылдық кіріс  – Шегерілетін сомалар.

Жылдық кіріске салық төлеушінің барлық кірісі кіреді.

Салық төлеуші жылдық кірісті табу үшін жұмсалған шығыны.

Жинақталған кіріс салығын есептегенде  «Төленетін корпорациялық табыс салығы» атты 3110 шот кредиттеледі. Бұл салық жылына 1 рет, жылдық есепте ғана есептеледі.

Жинақталған кіріс салығы және басқа бюджетке алдын-ала төлемдер кезінде «Төленетін корпорациялық табыс салығы» атты 3110 шот дебеттілігін «Есеп шоттағы ақша» атты 1040 шот кредиттеледі. Жыл аяғында кіріс салығындағы шығындар «Жылдың табыс(зиян)» атты 5010 шотына  дебеттеліп, «Корпорациялық табыс салығы  бойынша шығыстар» атты 7700 шоттан кредиттеледі.

Қосымша құн салмағының сомасы, салық төлеуге тиісті айналымның 14% болып анықталады. Егер есептесу шет ел валютасымен болса, онда ол сол операция болған күні Қазақстан Республикасының ұлттық банкі белгіленген теңге курсымен есептеледі.

Салық төлеуге тиісті айналым –  бүкіл айналымнан қосымша құн  салығынан босатылған сомаларды  алып тастағандағы сома.

Сатушылардың шот фактурада  көрсетілген қосымша құн салыѓы сомасына «Қайтарылуға тиіс қосымша құн салығы» атты 1420 шот дебеттеліп «Жұмысшылар және басқа адамдар қарызы» атты 2150 шот, немесе «Төленуге тиісті шоттар» атты 4010 шот,  немесе «Өзге де кредиторлық берешектер» атты 4240 шот кредиттеледі.

Қосымша құн салығын есептегенде  «Сатып алушылар мен тапсырыс берушілер қарыздары» атты 13 шот дебеттеліп «Қосымша құн салығы» атты 3130 шот кредиттелінеді. Қайтарылатын салық сомасы 3130 шоттың дебетінде 1250 шоттың кредитінде көрсетіледі. Есептелген қосымша құн салығы мен қайтарылатын қосымша құн салғы бюджетке аударылады.

Бюджетке қосымша құн салығын аударғанда 3130 шот дебеттеледі, ал «Есеп шоттағы ақша» атты 1040 шот кредиттелінеді.

Сатып алушыларға өнімдер үшін аударған ақшаларын қайтарып жатса, онда алдына есептелген ҚҚС «КҚС» атты 3130 шоттан дебеттеліп «Басқалар» атты 4240 шот кредиттелінеді. Сатып алушыға бұндай ҚҚС аударғанда 4240 шот дебеттеліп, 1040 шот кредиттелінеді.

Сатушылар мен орындаушылармен  есеп айырысудың есебі. Бұл үшін  4110 шот берілген. Онда сатушылар мен орындаушылармен есеп айырысудың келесі түрдегі ақпараттары болады:

• Алынған ТМҚ және айналымда жоқ активтер, орындалған жұмыс және қабылданған қызметр және бұған қоса ТМҚ-ны әкелу мен өндеуге кеткен шығындар.
• Құжаттары әлі келмеген, бірақ алынған ТМҚ және айналымда жоқ активтер, жұмыстар, қызметтер.
• Қабылдау кезінде анықталған артық ТМҚ және айналымда жоқ активтер.

Бюджетке салықтардың аударымы        Д-т 3110  К-т 1040

Табыс салығы есептелінді           Д-т 7700  К-т 3110, 3120

ҚҚС есептелді        Д-т 3130  К-т 4110

Бюджетке жеке тұлғалардың табыс салығы аударылды Д-т 3140  К-т 1040

 

2.4 Шаруашылық субъектнің міндеттемелерін талдау есебі.

 

Кәсіпорының бухгалтерлік есебінде міндеттемелер  есебі жүргізіледі : ұзақ мерзімдік  және қысқа мерзімдік міндеттемелерді. Ағымдағы міндеттемелер:

• Берешек  қарыздар
• Бюджеттік қарыздар  бойынша есепке алынады.

Салықтың бюджеттік төлемдері 31 бөлімшелер пассивті шоттарда есепке алынады. «Ағымдағы төлеуге тиіс кіріс салмағында» есептеледі.

Салық төлейтін кіріс Жылдық кіріс  – Шегерілетін сомалар.Жылдық кіріске салық төлеушінің барлық кірісі кіреді. Салық төлеуші жылдық кірісті табу үшін жұмсалған шығыны.

Жинақталған кіріс салығын есептегенде  «Табыс салығының шығыны» атты 631 шот кредиттеледі. Бұл салық жылына 1 рет, жылдық есепте ғана есептеледі.

Жинақталған кіріс салығы және басқа  бюджетке алдын-ала төлемдер кезінде  «Ағымдағы төлеуге тиісті табыс  салығы» атты 3110 шот дебеттілігін «Есеп шоттағы ақша» атты 1040 шот  кредиттеледі. Жыл аяғында кіріс  салығындағы шығындар «Жылдың табыс (зиян)» атты шотына  дебеттеліп, «Табыс  салығы шығындары» атты 7700 шоттан кредиттеледі.

Қосымша құн салығы. Қосымша құн салмағының сомасы, салық төлеуге тиісті айналымның 13% болып анықталады. Егер есептесу шет ел валютасымен болса, онда ол сол операция болған күні Қазақстан Республикасының ұлттық банкі белгіленген теңге курсымен есептеледі.Салық төлеуге тиісті айналым – бүкіл айналымнан қосымша құн салығынан босатылған сомаларды алып тастағандағы сома.

Сатушылардың шот фактурада  көрсетілген қосымша құн салыѓы сомасына «Қайтарылатын қосымша құн салығы» атты 1420 шот дебеттеліп «Жұмысшылар және басқа адамдар қарызы» атты 1250 шот, немесе «Сатушылар мен орындаушылармен есеп айырысу» атты 3310 шот,  немесе «Басқалары» атты 3390 шот кредиттеледі.

Қосымша құн салығын есептегенде «Сатып алушылар мен тапсырыс берушілер қарыздары» атты 1210 шот дебеттеліп «Қосымша құн салығы» атты 3130 шот кредиттелінеді. Қайтарылатын салық сомасы 3130 шоттың дебетінде 1210 шоттың кредитінде көрсетіледі. Есептелген қосымша құн салығы мен қайтарылатын қосымша құн салғы бюджетке аударылады.

Бюджетке қосымша құн салығын  аударғанда 3130 шот дебеттеледі, ал «Есеп  шоттағы ақша» атты 1040 шот кредиттелінеді.

Сатып алушыларға өнімдер үшін аударған ақшаларын қайтарып жатса, онда алдына есептелген ҚҚС «КҚС» атты 3130 шоттан дебеттеліп «Басқалар» атты 3390 шот кредиттелінеді. Сатып алушыға бұндай ҚҚС аударғанда 3390 шот дебеттеліп, 1040 шот кредиттелінеді.

Сатушылар мен орындаушылармен  есеп айырысудың есебі. Бұл үшін «Сатушылар мен орындаушылармен есептесулер» атты 3310 шот берілген. Онда сатушылар мен орындаушылармен есеп айырысудың келесі түрдегі ақпараттары болады:

• Алынған ТМҚ және айналымда жоқ активтер, орындалған жұмыс және қабылданған қызметр және бұған қоса ТМҚ-ны әкелу мен өндеуге кеткен шығындар.
• Құжаттары әлі келмеген, бірақ алынған ТМҚ және айналымда жоқ активтер, жұмыстар, қызметтер.
• Қабылдау кезінде анықталған артық ТМҚ және айналымда жоқ активтер

Банк кредиттері мекеменің өнім өндіру мен сату кезіндегі қаржылық тапшылықтың орнын толтыратын ақша көзі болып табылады. Ақшаның уақытша тапшылығы әсіресе жұмысы жыл мезгілдерімен байланысты мекмелерде көбірек болады. Бірақ ол ақша түсімі мен керектігі арасында уақытша болған сәйкессіздікте де пайда болады, мысалы жөндеу жұмыстарын жасау.

Қаржылық жағдайдың міндеттемелермен терендетілген талдауын ұзақ мерзімді жұмыстарға байланысты қарастырады.  Кәсіпорындағы міндеттемелердің үлесіне  талдау жасау арқылы міндеттемелердің үлес салмақтары бойынша талдау жасау  қажет.

 

5 Кесте. Несиелік капиталдың құру көздерін, серпінін талдау

Құру көздері	Қолда бар қаражаттар мың					Қаражаттар құрылымы, %
	2006	2007	2008	өзгеріс 2008		2006	2007	2008	өзгеріс 2008
				2005	2006				2005	2006
Қысқа мерзімді зайымдар	5000	-	-	-	-	13,5	-	-	13,5	-
Қысқа мерзімді кредит.қарыз.	22086	67257	34820	45171	32434	59,8	76,9	75,9	16,1	-1
Оның ішінде: Вексель	16446	43951	20986	27505	22965	44,5	46,4	49,6	5,1	3,2
Төленген аванс	5640	23306	13834	17666	9472	15,3	30,5	26,3	11	-4,2
Бюджетпен есеп айырысу	4608	10135	3389	5527	6746	12,5	7,5	11,4	-11	3,9
Тағы басқа кредиторлық  қарыз	5261	11266	7063	6005	4203	14,2	15,6	12,7	-1,5	-2,9
Оның ішінде: Жұмысшылар есебі, т.б	4356 905	9575 1691	5668 1395	5219 786	3907 296	11,8 2,4	12,5 3,1	10,8 1,9	-1 -0,5	-17 -1,2
барлығы	36955	88658	45272	56703	43386	100	100	100	-	-

  

Қорытынды: несие капиталы жалпы капитал ішінде өсуі кредиторлық қарыздың өсуімен байланысты. Кредиторлық қарыз 2008 жылы салыстырғанда 2006 жылы -16,1% к-бейген бюджетпен есеп айырысу -1,1% азайған, сонымен қатар қысқа мерзімді т.б кредиторлық қарыз 1,5%, қысқа мерзімді несие -13,5% азайған. Бұған байланысты қызметкерлерге қарыз 2006 жылы -1% өссе, 2007 жылы – 1,7% азйған, аванс бойынша міндеттеме 2006 жылы -11% өссе, 2007 жылы -4,2% азайған. Бұдан кәсіпорынның кредиторлық қарыздарының өсуін жабдықшылаулармен уақытылы есеп айырысу керек екендігін көрсетеді.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

3. «ЖТБӨБ» ЖШС-ДЕГІ ҰЗАҚ МЕРЗІМДІ МІНДЕТТЕМЕЛЕР ЕСЕБІ, ТАЛДАУЫН ЖЕТІЛДІРУ ШАРАСЫ ЖӘНЕ ІШКІ БАҚЫЛАУ ЖҮРГІЗУ.

 

3.1 «Өзге ұзақ  мерзімді міндеттемелер» балансының  бабы бойынша трансформация.

 

2007 жылы 31 желтоксанда компанияның балансында «Өзге ұзақ мерзімді міндеттемелер» бабы бойынша 2 690 000 тенге мөлшерінде қалдық бар. Осы бап бойынша негізгі құралдарды,басқаларды ұзақ мерзімге жалдағаны үшін берешектің көлемі көрсетілген.

ҰҚЕС бойынша танудың  айқындамалары мен өлшемдеріне  сәйкестігін тексеру және қайта жіктеу қажеттілігі. 

Бухгалтерлік есептің  осы шоттарының трансформациясы  бойынша шешім қабылдау үшін ең алдымен  әрбір талдау шотын олардың ұғымына  және ҰҚЕС өлшемдеріне сәйкес келу мәніне:

• «өзге міндеттемелер» айқындамасына
• «ұзақ мерзімді» айқындамасына.
• Бағасына қатысты тест жүргіземіз

Талдау екі элементтің де «міндеттемелер» ұғымына сай келетінін көрсетіп отыр, өйткені олар міндетті түрде ақша төлеуді және өнім жеткізуді талап етеді. Міндеттемелерді ұзақ мерзімді деп жіктеген кезде, 71-тармақтың 4-тармақшасына сәйкес,егер компания есептік кезең аяқталғаннан кейін міндеттемені өтеуді кем дегенде 12 айға кейінге қалдыруға нақты құқығы болмаған жағдайда, мұндай міндеттемені қысқа мерзімді ретінде жіктеуге міндетті.

Оларды одан әрі жіктеу үшін ҚР Қаржы министрінің 23. 05.2007. жылғы №185 бұйрығымен бекітілген Бухгалтерлік есеп шоттарының үлгілік жоспарына сүйенеміз.

Бұйрыұтың  38- тармағына  сәйкес  4400-кіші бөлім өзге ұзақ мерзімді міндеттемелерді есепке алуға арналған, бірақ мұнда болашақ кезеңдердегі табыстардың алынған аванстарын және алдыңғы топтарда көрсетілмеген өзге ұзақ мерзімді міндеттемелерді есепке алу бойынша операциялар көрсетіледі.

Алдыңғы топтарды талдау қаржылық жалдау бойынша операциялардың «Ұзақ мерзімді кредиторлық берешек» кіші бөлімнің 4150-шотына есепке алынғанын көрсетеді.

Сонымен қаржылық жалдау бойынша берешекті есепке алу  және қаржылық есептілікте көрсету  ҰҚЕС талаптарына сай келмейді және есепке алудың кіші бөлімін қолдануға  және ұзақ мерзімді, қысқа мерзімді деп бөлуге қатысты қайта жіктеуді талап етеді. ҰҚЕС-на бағалауды жүргізу

 Міндеттемелер әділ құны бойынша бағаланады.

Қаржылық талдау бойынша берешек әдетте қайта есептелмейді, өйткені дисконт ретінде жалдау үшін сыйақы ставкасы қолданылады. Бухгалтерлік есептің шоттарын түзету үшін қосалқы кесте жасаймыз.

6 кесте. Түзету жазбалары

Түзету жазбалары	Д-т	К-т	Сомасы
Қаржылық жалдау бойынша  ұзақ мерзімді берешек	3340	4150	1 840 000

 

7 кесте. Шоттарды  2-ҰҚЕС- на көшіру:

Есепке алу  элементтері	ҚБЕС бойынша  шот	ҰҚЕС бойынша шот	Баланстық құны	Түзету сомасы	ХҚЕС бойынша  құны
Жалдау бойынша  ұзақ мерзімді берешек	683	4150	2 300 000	460 000	1 840 000
Жалдау бойынша  қысқа мерзімді берешек	687	3340		460 000	460 000
Алынған ұзақ мерзімді аванстар	661	4410	390 000		390 000

Осылайша, кіру балансындағы «өзге ұзақ мерзімді міндеттемелер» шотында  390 000 теңге есепте болады.

 

3.2 Кәсіпорынның төлем қабілеттілігін талдау.

 

Кәсіпорынның төлем  қабілеттілігі оның қаржылық тұрақтылығының маңызды белгілерінің бірі және сондықтан  онымен тығыз байланысты болады. Сол себепті нарық экономикасы жағдайында оған көп көңіл бөлінеді.

Арнайы есептік-талдау әдебиеттерінде төлем қабілеттілігін анықтау жөнінде әр түрлі көзқарастар кездеседі. Қаржылық талдау бойынша кейбір авторлар төлем қабілеттілігі ретінде кәсіпорынның өзінің ұзақ мерзімді міндеттемелері бойынша есептесе алу қабілеттілігін түсінеді.