Ұзақ мерзімді міндеттемелер аудит

Аудит барысында шарттың  орындалуын тоқтату, жою жағдайы  кездеседі. Ол біріншіден, тапсырушы  жағынан аудит шартын тоқтату  немесе жою талабы қойылуы мүмкін. Оған уақтылы төлем жасаудан бас тарту, өз ара акционерлер арасындағы келіспеушіліктер себеп болуы мүмкін.

Сол сияқты аудитор фирмасы  жағынан да әр түрлі себептермен  аудит шартын тоқтату немесе жою  талабы қойылуы мүмкін. Оған себеп  тапсырушы шарт талаптарын оырндамаудан болады.

Аудит ұйымдары мен тапсырушылардың  құқысы, міндеті, жауапкершілігі Қазақстан  Республикасының «Аудит қызметі  туралы» заңда анық көрсетілген. Осы Заңның 16-бабында көзделген  жыл сайынғы міндетті аудитті  жүргізу шарты келесі жылдың бірінші қаңтарынан кешіктірмей жасалады, бұл туралы субъект аумақтық салық органын хабардар етеді.

Заңның бесінші тарауында  «Аудитолық ұйымдар (фирмалар) мен аудиторлардың  құқтары, міндеттері мен жауапкершілігі» - деп аталынған, оның 19-бабында «Аудиторлық ұйымдар мен аудиторлардың құқықтары» жан-жақты қарастырылған, 20-бабында олардың міндеттері анықталған.

Заңның алтыншы тарауында  «Субъектінің (тапсырушының) құқықтары, міндеттері мен жауапкершілігі», 23-бабында  олардың құқықтары, 24-бабында міндеттері, 25-бабында жауапкершілігі жан-жақты қарастырылған.

Аудиторлық ұйымдар  мен аудиторлардың міндеттері

1. Аудиторлық ұйымдар мен аудиторлар:
1. осы Заңның 19-бабының бесінше тармақшасында, 22-бабының үшінші және төртінші тармақшаларында аталған мән – жайлардың салдарынан субъектіге аудиторлық тексеру жүргізуге өзінің қатыса алмайтынын тапсырысшыға хабарлауға.
2. Аудит жүргізіліп отырған субъектіден алынған және тексеру барысында жасалған құжаттардың  сақталуын қамтамасыз етуге;
3. Тапсырысшыға қаржы – шаруашылық қызметтегі анықталған бұрмалаушылықтар және есеп жүргізу мен есеп берудегі кемшіліктер туралы хабарлауға;
4. Тапсырысшыға тексеру нәтижелерінің және тапсырысшыға қатысты басқа да ақпараттың құпиялығывн қамтамасыз етуге;
5. Аудиторлық тексеру нәтижесінде алынған ақпаратты өз мақсатына немесе үшінші бір тұлғалардың мүдделері үшін пайдаланбауға міндетті.
2. Аудиторлық ұйым мен аудитор үшін тапсырысшының шарт бойынша міндеттемелерден туындайтын талаптарын орындауға міндетті.

 Аудиторлық ұйымдар  мен аудиторлардың жауапкершілігі

Аудиторлық ұйымдар  мен аудиторлар аудиторлық қызмет туралы заңдары, сондай-ақ шарт талаптарын бұзғаны  үшін Қазақстан Республикасының  заңдарына сәйкес жауап береді.

 Сыртқы аудит жүргізу  құқығын шектеу

Сыртқы аудитті:

1. Қазақстан Республикасының аудиторлық ұйымы немесе жеке кәсіпкер – аудитиоры ретінде тіркелмеген субъектілдердің
2. Меншікке қарсы қылмысы, шаруашылық және лауазымдық қылмысын үшін соттылығы бар адамдардың
3. Меншік иесіне немесе акционерге жақын туыс болып табылатын тікелей жоғары және кейінгі тармақ бойынша, құдандалық жағдайдағы жекжаттар, сондай-ақ туған, асыранды, немере, апалы-сіңілер, 10 проценттен астам акциялары бар аудиторлардың, сондай-ақ шаруашылық жүргізуші субъект басшысының
4. Аудит жүргізілетін субъектінің қызметкерлері, қатысушылары, лауазымды адамдары арасынан шыққан, сол субъектіге жеке мүліктік мүдделері бар аудиторлардың жүргізуіне тыйым салынады.

Тапсырысшының құқықтары

1. Субъект, сондай-ақ аудит жүргізуді тапсырған мемлекеттік орган аудит жүргізуге және өзге де аудиторлық қызмет көрсетуге тапсырысшылар болып табылады.
2. Тапсырысшының:

Аудитордан аудит жүргізуге қатысты заңдардың талаптары туралы егжей – тегжейлі ақпарат алуға;

Аудитордың ескертпелері мен қорытындыларына негіз болған нормативтік құқықтық актілерімен танысуға;

Қаржы – шаруашылық қызметіндегі бұрмалаушылықтарды жою, есеп жүргізу мен есеп беру жөнінде аудитордан ұсынымдамалар мен ұсыныстар алуға;

Аудиторлық ұйымдар, аудиторлар шарт талаптарын бұзған жағдайда олардың қызметінен бас тартуға құқысы бар.

3. аудит жүргізу материалдары үшінші тұлғаларға тапсырысшының жазбаша рұқсатымен ғана берілуі мүмкін.

 Тапсырысшының міндеттері

1. Тапсырысшы: аудиторға мезгілінде және сапалы аудит жүргізуі үшін жағдай жасауға, қажетті құжаттарды табыс етуге, ауызша немесе жазбаша түрде түсіндірме және түсінік беруге;

Егер шартта өзгеше көзделмесе, тексерілуге тиісті мәселелер ауқымын шектеу мақсатымен аудитордың қызметіне араласпауға;

аудитордың талап етуі бойынша аудиторға қажетті ақпарат  алу үшін үшінші бір тұлғалардың атына өз атынан жазбаша сауал салуға міндетті.

2. Аудиторлық ұйымның, аудитордың шарт бойынша міндеттемелерден туындайтын талаптарын орындау тапсырысшы үшін міндетті.

Тапсырысшының жауапкершілігі

Тапсырысшы аудиторға тексеруге  берген құжаттар мен басқа да ақпарттың толықтығы менн дұрыстығы үшін жауап береді.

Субъектінің аудит жүргізуден жалтаратын не оны жүргізуге кедергі  жасайтын басшысы Қазақстан Республикасының  заңдарында белгіленген тәртіппен  жауап береді.

Аудиторлық тексеру  субъектіні шаруашылық қызметті жүзеге асыру тәртібін бұзғаны, табыс етілген қаржы есептерінің Қазақстан Республикасы заңдарының талаптарына сәйкес келмиегені үшін жауапкершіліктен босатпайды.

Дауларды қарау: Аудиторлық ұйымдар, аудиторлар арасында, сондай-ақ олар мен  олардың тапсырысышылары арасында туындайтын даулар Қазақстан Республикасының заңдарында белгіленген тәртіппен шешіледі.

Қазақстан Республикасының  Президенті

Аудит жүргізу этаптары (сатысы)

Аудит жұмысы – бір жүйеге келтірілген  белгілі құжаттар арқылы сатылап  жүргізілетін (этаппен) тиянақты жұмыс.

Аудит теориясында оның сатылап жүргізілуі бірнеше этапқа бөлінеді:

Бірінші сатысы : Жалпы қарастыру. Тапсырушылармен жұмыс істеу, аудитор ұйымдары үшін шарт жасау кезеңінен басталады. Олай дейтін себебіміз: аудитор ұйымы өзінің, тапсырушының аудит жүргізуден бұрын оның қаржы – шаруашылығына толық зерттеу жасап, алдын ала өз пікірін тұжырымдайды. Сонымен қатар нақты материалдарға сүйене отырып, оның маркетинг жұмысын, құрал – жабдықтық жағдайын, өндірістік жағдайын, өнім сату процесін толық зерттейді.

Екінші сатысы: Алдын  ала танысу (зерттеу). Аудитор ұйымы  шарт жасасқан шаруашылық субъектісі мен аудит жұмысын бастаудан  бұрын оның қаржы – шаруашылық жағдайымен танысу мен зерттеуден бастайды.

Осы кезде аудитор  субъектінің қаржы отчетын, басылымға шыққан көрсеткіштерін зерттеп қана қоймай, сол субъекті туралы әр түрлі сұрастырулар жүргізеді. Яғни, субъект шаруашылығы күрделі болса оны зерттеу, танысу процесі де күрделі болады. Аудит жұмысын сәтті, жедел, тиімді жүргізу үшін танысу, зерттеу жұмысын өте тиянақты, жан – жанқты жүргізу қажет. Танысу, зерттеу процесін жүйеге келтіретін болсақ оның өзі де күрделі жұмыс.

Аудит жұмысын сәтті  жүргізу үшін аудитор алдымен  сол субъектінің құқылық құжаттарын толық зерттеуі қажет. Ол оның жарғылығы, құрылтайшыларымен келісім – шарты, мемлекеттік тіркеу куәлігі, сыбайлас кәсіпорындары мен келісім – шарты, өз шаруашылығы туралы және шет елмен қатынасқа лицензия куәлігі, тағы басқа құжаттары. Одан кейін сол субъектідегі бухгалтерлік жұмысын ұйымдастыру тәртібін қаржы отчетын жасау әдістерін қарастыру қажет. Сонымен қатар шаруашылық субъектілерінің технологиялық ерекшелігіне сәйкес шаруашылық операцияларын құжаттау ерекшеліктерін, бухгалтерлік есеп мамандарының, әрбір цех басшыларының біліктілік деңгейлерін зерттеу қажет.

Осы айтылған танысу –  зерттеу процесінен кейін аудитор  тапсырушы субъект басшысымен жүргізілетін аудит жұмысы туралы пікір алысып, нақты аудит объектісі туралы мақсаттарына келісу қажет. Содан кейін  аудит жұмысының бағдарламасын  жасайды.

Үшінші сатысы. Аудит  жұмысына бағдарлама.

Қандай жұмыс болмасын оның тиянақтылығы және жүйелі орныдалуы  үшін сол жұмысқа бағдарлама немесе проограмма жасалуы қажет. Қазақстанның аудит стандарты (7-шісінде) аудит  жұмысының жоспарлануы, оның тиімділігін, сапалылығын және белгіленген уақытта орындалатындығын атап көрсеткен. Аудит жұмысының бағдарламасын жасау дегеніміз оның мағынасын және мақсатын тапсырушы талабына сәйкес, оның шаруашылық процесін түгелдей қарастырып тексеру жасауды тиянақты жүргізуге негіз болады.

Бағдарламаның формасы  мен мазмұны шаруашылық субъектісінің  технологиялық ерекшелігіне сәйкес, аудит жұмысының объектісіне  байланысты, аудит методологиясы  мен аудит қолданатын техникалық әдісінің түріне қарай әр түрлі болады.

Жалпы бағдарламада қарастырылатын мәселелер:

• тапсырушы субъектінің шаруашылық жағдайын түгелдей зерттеу;
• есеп саясатының негізін және ішкі аудит жұмысының негізін анықтау;
• аудитор тобының жұмысына жүйелі түрде басшылық жасауды ұйымдастыру.

Аудит программасында шаруашылық субъектісінің есеп саясаты ерекше орын алады. Біріншден, есеп саясаты субъектілеріндегі бухгалтерлік есепті ұйымдастыру негізін құрайды. Оның ішінде өте күрделі бухгалтерлік есеп жұмысындағы материалдар есебі, еңбек ақы төлеу принциптері, процесінің есебін ұйымдастыру жұмыстарын жан – жақты қарастырады.

Екіншіден, есеп сасяcаты субъектісінің қаржылық отчеттарының мазмұнын анықтайды, сонымен қатар оның бухгалтерлік есебін, салықтық есебін жүргізу жолын бір жүйеге клтіріп, салық төлеу жолын, оның мерзімін уақтылы салық мекемелерімиен есеп – ангықтау жолын (әдісін) бекітеді.

Үшіншіден, есеп саясаты бухгалтерлік есеп процесінің құқылық негіздеріне; жаңа есеп жоспар заңына; есеп стандарттына; аудит – стандартына; мемлекет есеп заңына; тағы басқа нормативтік құжаттарға талдау жасап, сол субъектінің технологиялық ерекшелігіне сәйкес есеп саясатының мазмұнын анықтайды.

Енді аудит программасының мазмұнын қарастырамыз: Шаруашылық субъектісінің  технологиялық ерекшелігіне байланысты аудит жұмысының көлемі, оның күрделігі  аудит тобының жұмысына нгақты талап, міндеттер қояды. Сондықтан, аудит жүргізуші өз жұмысының бағытын, әр бір аудитордың міндетін, жұмыс көлемін анықтауы қажет.

 

Аудиттің мақсаты: аудитор  тапсырушыларға қандай қызмет көрсететінін, субъект шаруашылығына қандай экономикалық көмегі тиетінін дәлелдеу үшін біріншіден, өзінің мақсатын анықтау қажет. Сол үшін, аудитор бухгалтерлік есептің нақты құжаттарына, отчеттарына зерттеу, талдау жасау арқылы субъектінің бухгалтерлік есебіндегі кемшіліктерді, экономикалық жұмысындағы кемшіліктерін атавп көрсетіп, сол кемшіліктерді түзету жолын айтып, тапсырушы алдында сенімділікке ие болуы қажет.

Аудит мақсатында, бухгалтерлік есеп көрсеткішіне сараптауц жасау, оның ішінде инвестиция тиімділігін, құнды  қағаз операцияларын тексеру, айналым қаржысы операцияларының заңдылығын, қаржылық – жағдайының тұрақтылығын тексеріп тапсырушыға өзінің осы көрсеткіштерді жақсарту мақсатын баяндауға міндетті.

Аудит мақсатында- аудиторлық риск ерекше орын алады. Онда аудитор, аудитор рискіне баға беруге міндетті. Негізінде, ауцдитор рискісі дегеніміз – аудит жұмысы біткеннен кейін анықталатын қаржы отчетында жіберілген қателер.

Оның өзін аудит теориясында  үшке бөледі:

1. Отчет құрамындағы риск – ішкі аудит кемшілігіне сәйкес жіберілетін қателерге байланысты аудит рискісі.
2. Ішкі аудит рискісі – бұл риск бухгалтерлік отчеттарда жіберілген қателерге байланысты кемшіліктер

Анықталмаған риск –  шаруашылық операцияларының бкхгалтерлік есепке дұрыс алынбау себебінен  болатын риск.

 

 

 

 

 

 

2. «ЖТБӨБ»  ЖШС-дегі ұзақ мерзімді міндеттемелер есебі, аудиті талдауы.

2.1 «ЖТБӨБ» ЖШС қысқаша тарихы, техника-экономикалық көрсеткіштері.

 

КСЖБ 1959 ж эксплатацияға енгізілді, ол қала  кәсіпорын материалдармен  қамтамасыз етеді.

1986 ж. рудалық емес материал ЖТБӨБ комбинатының  және тәжірибелік  механикалық  заводының  құрылуымен енгізілді. Көп уақытқа дейін материал құрылысының өндірісі болып табылады.  темір бетон  ЖТБӨБ, тауарлық бетон,  энерттік материалы,  сварка өндірісі, столярлық өндіріс, және тағы басқа. Кәсіпорыннан өндірілген панель  және  плиталардан өндірістік  корпустар салынды,  өндіріс индустрия саласында цементтік завод, машина құрылыс заводы салынды. «Казақстан – кабель», Шульбинск ГЭС заводы, « Семей – Су», «Восток-  пиво», Республикада тағы басқа өндірістер  салына бастады.

Жоғарыда жіктелуінің  мамандары  әр уақытта  номенклатура  өнімдерімен жұмыс істейді.  Қазақстанның ЖТӨББ құрылыс фирмаларымен  ғана емес  ол шетел фирмаларымен тәжирибе алмасады: Олар «Ақжол», «Ремстроймост» «Востоктрансстрой» «Инстальком» және «Жамбыл жол құрылысы», «Аларко Алсим»(Турция), «Адинг»(Македония),  IHI (Япония), «Sika»(Турция), ПОСЖБ німін қолданушылар  болып мына кәсәпорындартабылады: АО «Казцинк», Ленинагорск ПМК,  Зыряновск ГОК, Жезкент ГОК, бұлар алтын өндіретін  фирма болып табылады. Ақсу заводымен  келіс сөздер жүргізіледі.