Ұзақ мерзімді міндеттемелер аудит

Қазіргі уақытта  Қазақстан  Республикасы темір шығарудан ЖТӨББ атақты өндіруші болып табылады.

Кәсіпорынның  өнімі  жоғары  сапамен  ерекшеленеді  және Қазақстан Республикасы, Ресей,  Алтай крайлары, Омск,  Новосибирск  областары,  Тюмень,  Узбекстан сол өндірістерге жабдықталады.

Кәсіпорынның бухгалтерлік есебі Есептік саясатының негізінде  жүзеге асады. Кәсіпорынның негізгі  мақсаты – салық төлемдерін уақытында  және дұрыс төлеу үшін шаруашылықтың жұмыс істеген кезінлегі кез келген уақыттағы капиталдың, активтердің, міндетемелердің, кірістің, шығыстың бағамын шығаратын  информациялық жүйе құру.

Есептік саясатты құрудың негізгі  талабы:

• бухгалтерлік есептеу стандартына сәйкес бухгалтерлік есепте есептеу әдісі қолданылады, бюджетпен есептесу келесі салық түрлері арқылы жүзеге асады:заңды тұлғалардың табыс салығы; жеке тұлғалардың табыс салығы; қосымша бағаға салық;  міндетті зейнетқорға төлемдер.
• Шаруашылық салық заңдарына сәйкес салық органына ай сайын, тоқсан сайын, жыл сайын қаржылық ақпараттарды және керекті есептері, декларацияларды тапсырып отырады. Сондықтан бухгалтерлік есеппен қатар салықтық есеп жүргізіледі.

Бухгалтерлік есеп стандартына қатаң сақтауына  байланысты ақпарат беру мен мүдделі жақтарға сыртқы мәліметтер беруде талаптар толық қанағаттандырылған. Сондықтан әр түрлі жағдайларда шұғыл және дәл қимылдау үшін ақпаратты компьютерлік өңдеуге аса көп мән беріледі.

Бухгалтерлік есеп келесдей жүзеге асады:алғашқы құжаттар – бұл күнделікті шаруашылықтың қаржылық операциялары мен міндеттерінің бухгалтерлік жазуы. Операциялар журналы «1С.бухгалтерия»-нің бір модулі болып табылады. Операциялар журналын кіргізудің негізгі мақсаттары:

Есептеу стандартына сәйкес бухгалтерлік есепте болатын қателерді табу мен жою.

Шаруашылықтың есеп саясатына байланысты 2006-2008 жылғы бухгалтерлік есебі келесідей жүргізіледі:

1. Кәсіпорынның қаржы-шаруашылық  опреацияларын тіркеу және жинақтау  үшін Бас Жоспар шотына сәйкес өнделген жұмыс жоспар шоттары қолданылады.

2.Бухгалтерлік есеп  стандарттары негізінде  «Есептеу  саясаты және оны ашу» есептеу  саясатын қалыптастыру келесі  принциптерді : есептеу, үздіксіздік,  түсініктілік, маңыздылық, бейтараптық,  сақтық көрсету, аяқталғандық, кезектестік, шыншылдық және алаламайтын көріністілік арқылы жүзеге асады. Кәсіпорын активтері бойынша келесідей есепке алу жүйесі қалыптасқан:

Негізгі құралдар бойынша  амортизациялық есеп бірқалыпты әдіс бойынша жүргізіледі

 Шаруашылықта есепті тексеру жүргізілмегеніне қарамастан ішкі бақылау келесідей шоттар бойынша жүргізіліп отырған .

ТМҚбойынша : шикізат, материалдар,  қораптар және қораптық материалдар, өндіріске  қолданылатын жәй материалдар қорлары  орта баға есебімен  есептеледі.

Ақша қаражаты қозғалысының есебі бойынша : ақша қаражаты 4000  айлық есептік көрсеткіште  қолма қол ақша да болса. Кейбір  ақша қаражатының қозғалысының есебі заңдық талаптардың сақталуына  талап етіледі.

Негізгі құралдар бойынша  машиналар , көлік құралдары, өткізгіш қондырғылар, ғимараттар және тағы басқа .

Олардың құрамы мен құрлымы  және жаңару коээфиценттері есептеліп  қарастырылады.

  Кезең аяқталған  кезде негізгі құралдарға түгендеу  жүргізіледі.

ЖШС «ЖТБӨБ» бойынша абсолютті және қатысты шамалар бойынша жүзеге асады.  Шаруашылықтың есеп баптарын жеке –жеке қарастыру арқылы жүзеге асады. Бұл әсіресе шаруашылықтың даму стратегиясын қарастыруға, оларды анықтап, қолда бар материалдық-техникалық мүмкіндіктерді тиімді пайдаланудың жан-жақты жолдарын қарастыра отырып,олардың жеделдігін қамтамасыз етуге болады.

Кәсіпорындағы бас бухгалтер  бухгалтерлік есебін,аудитін,талдауын сәйкес заңдылықтар негізінде ұйымдастыруға  тиіс.

Шаруашылық субъектiсiн басқару  үшiн оған ғылыми жағынан негiзделген жедел талдау жүйесiн тұрақты түрде жүргiзiп отырудың керектiгi жөнiнде негiз жасалу керек.

Соныдқтанда керектi мәлiметтi алу  үшiн бiзге жедел талдау жасалу керек. Жедел талдау дегенiмiз –бұл iшкi ресурстардың ситуациялық процесiн және жоспарлаудың қисынды өзгерiстерiн, үйлесiмдiлiгiн, яғни шаруашылық субъектiнiң бизнесiндегi ағымдық жағдайын бағалауға бағытталған талдау болып табылады.

Кез келген  шаруашылық операцияларын  тиісті есеп шоттарында көрініс таппауы, олардың тиісті құжаттармен рәсімделуімен байланысты болып келеді.

Сонымен қатар кәсіпорынның қаржылық жағдайын оның техника-экономикалық көрсеткішімен сипаттауға болады.

Кәсіпорынның қызметі туралы техника-экономикалық көрсеткіштерінен төмендегі кестеден көруге болады.

Кесте 2. «ЖТБӨБ» жауапкершілігі шектеулі серіктестігі  2005-2007 жылдардағы техника-экономикалық көрсеткіштері.

Көрсеткіштер	2006	2007	2008	2008
				2007		2006
				сома	%	сома	%
Өнімді сатудан  түскен табыс.млн т	315517	593825	816412	222587	37,4	500895	158,7
Сатылған өнімнің  өзіндік құны.млн т	204399	386880	554337	167457	43,2	349938	171,2
Жалпы табыс, млн  т 1-2	111118	206945	262075	55130	26,6	150975	135,8
Кезең шығындары	100737	158226	197419	39193	24,7	96682	95,9
Таза табыс,млн т	10381	48719	64656	15937	32,7	54175	522,8
Орта тізімдік жұмысшылар саны	202	206	210	4	1,9	8	3,9
Орта айлық  еңбекақы	16500	17200	18000	800	4,6	1500	9
Орта жылдық еңбекақы қоры	399960	42518	45360	-379,8	-89,4	5364	13,4
Бір жұмысшының орта жылдық өнімділігі  1/6	1561,9	2882,6	3887,7	1005	34,8	2325,8	148,9
Орт. НҚЖ құны	82764	79873,5	-28905	-902	-1,2	-111669	-4,6
НҚЖ қор қайтарымы 1/10	3,8	7,4	10,3	-0,01	-10	-81,7	-55
НҚЖ қор сыйымдылығы, 10/1	0,2	0,1	0,09	2,9	39,1	-3,71	171,05
НҚЖ қор рентабельділігі 5/10	0,1	0,6	0,8	0,2	33,3	0,7	700
Дебиторлық  қарыз	42045	67194	83817	16623	24,7	41772	99,3
Кредиторлық қарыз	27347	41883	78523	36640	87,4	51176	187,1
Рентабельділік	0,05	0,12	0,11	0	0	0,06	100

 

 Өнімді сатудан түскен табыс=ЖСС*ӨӨ

ӨС т.т жс = ЖС * орт ЖӨо

ӨСТТорт жө= ЖС1*  Орт ЖӨо

ӨСТТжс = 4*2882,6= 11530,4

ӨСТТ Орт жө = 210* 1005= 211050 

Берілген көрсеткіштерге қарап кәсіпорынның пайдасының өскенін көруге болады. Бұған өнімді сатудан түскен табыс 2007 жылы 2006 жылмен салыстырғанда 37,4 пайызға өскен, ал 2008 жылы бойынша 2006 жылы 158,7 пайызға өскен. Сонымен қатар өнімнің өзіндік құны да өскенін көруге болады. Жұмысшылар саны да 4 адамға артқан. Орта жылдық негізгі құрал жабдықтардың құны азайды бұл құралдардың тозуы нәтижесінде болды. Қор қайтарымның өсуіне НҚЖның төменгі өнім көлемі жоғары әсер етті. өнімділіктің өсуіне байланысты еңбекақы көлемі артқан. Осылардың негізінде кәсіпорынның жылдық табысы 2007 жылға қарағанда 54000 тенге құраған.

 

2.2 «ЖТБӨБ» жауапкершілігі  шектеулі серіктестігінің қаржылық  жағдайы

Қаржылық есеп берудің мақсаты  өз пайдаланушыларына заңды тұлғаның қаржылық жағдайы  туралы сенімді, мәнді және пайдалы ақпараттарды беру  болып табылады. Қаржылық есеп берудің пайдаланушыларының  қатарына потенцияалды инветорлар, кредиторлар, жабдықтаушылар, сатып алушылар, еңбеккерлер, сондай-ақ мемлекеттік органдар кіреді.

Қаржылық есеп дегеніміз мекеменің  есептік мерзім кезіндегі шаруашылық жұмыстарын нәтижесін көрсететін көрсеткіштер жүйесі. Ол  есептеу жұмысының  ақырғы этапы болады. Құрастыру мерзіміне  байланысты ол тоқсандық және жылдық болып бөлінеді.

Баланс дегеніміз – мекеменің қаржылық-экономикалық мінездемесін беретін негізгі документ. Екі тараудан тұрады актив және пассив. Активте барлық мекеме қаражаттар құрамы мен олардың функционалдық рольдерімен, ал пассивте – бұл қаражаттың қалыптасу көздері көрсетіледі.

«ЖТБӨБ» ЖШС - нің қаржылық есеп беруді талдаудың келесідей  мақсаттары болады: 

• өз уақытында қаржылық қызметтің жетіспеушілігін іздеп, төлем қабілеттілігі жән оны шешудің алғы шарттары;
• қаржылық шешімдерді жоспарлап экономикалық рнтаблділігін анықтап, шаруашылыққа шешімдер қабылдау үшін
• кәсіпорынның қаржылық ресурстарын үнемді пайдаланып, қаржылық жағдайын нығайтып, керекті жетілдіру шараларын жүргізу.

Негізгі ақпарат көздері  болып келесілер табылады: бухгалтерлік баланс, қаржылық шаруашылық қызметтің  есебі, ақша қаражаттарының қозғалысының есебі, алғашқы құжаттармен аналитикалық есептің мәліметтері. Сонымен қатар коэффициенттерді осы ақпарат көздері арқылы анықтауға болады:

абсалюттік ликвидттік коэффициент:

К^а_л = Ақша қаражаттары + бағалы қағаздар

              Ағымдағы міндеттеме

 

Жабу коэффициенті:

К^п_л = Ағымдағы актив – өндірістік қорлар

                  Ағымдағы міндеттеме

 

Жалпы ликвидттік коэффицинт:

К^о_л = Ағымдағы актив – Болашақ кезеңдрдің шығыны

                Ағымдағы міндеттеме

Бухгалтерлік есептің  ақпараттары балансқа дейін қажет өңдеулерден  өтеді. Бұл өңдеу процесі төрт кезеңнең тұрады:

1. Әр түрлі шаруашылық фактілері құжатталадаы
2. Есеп мәліметтері есеп талабына байланысты жіктеледі, содан соң бухгалтерлік есеп  шоттарында көрсетіледі.
3. Есеп жиынтығы есеп беру нысандарына көшіріледі
4. Шаруашылық субъектісінің  қаржылық-шаруашылық қызметі талданады.

Барлық мекемелер үшін есептік  жыл 1 қантардан 31 желтоқсан аралығында. Тоқсандық есепті құрастыру уақыты мерзім уақытынан кейін 30 күн. Жылдық есептің тапсыру мерзімі келесі жылдың 1 сәуіріне дейін. Есеп соңында бастық пен бас бухгалтер қол қояды.

Баланс жасар алдында келесі жұмыстар жүргізіледі:

1. Барлық инвентаризациялық описьтер тексеріледі.
2. Барлық аналтикалық шоттар тексеріледі.
3. Шотқа барлық құжаттар тексеріледі
4. Барлық синтетикалық шоттар тексеріледі.
5. Айналымдық ведомость толтырылады, егер дебет пен кредит қалдықтары тура болса онад балансты құрастыруды бастауға болады.

 

3 кесте. Баланс өтімділігін талдау

АКТИВ	2007	2008	ПАССИВ	2007	2008	Төлеу артықтығы,+; жетіспеушілігі, -
						2005	2006
1	2	3	4	5	6	7=2-5	8=3-6
1.Ең өтімді  активтер  (А1)	20524	19243	1. Төленуге тиіс  міндеттемелер (П1)	34820	67257	-14296	-48014
2.Тез өткізілетін  активтер (А2)	54748	79826	2.қысқа мерзімді  міндеттемелер (П2)	7063	11266	47685	68560
3.Баяу өткізілетін  активтер (А3)	65651	132730	3.Ұзақ  мерзімді  міндеттемелер (П3)	3389	10135	62262	122595
4.Қиын өткізілетін  активтер (А4)	128819	117117	4.Тұрақты міндеттемелер  (П4)	224470	260258	-95651	-143141
БАЛАНС	269742	348916	БАЛАНС	269742	348916	-	-

 

Төлем қаражаттарының  бірінші  тобы А1 төлем  міндеттемелерін айтарлықтай  жауып  тұрған жоқ, ал екінші бөлігі  керісінше. Актив пен пасив баптарының 1 тобының  жиындарын  салыстыру  жақында  келіп түскен  кірістер мен төлемдердің қатынасын  көрсетеді.

Берілген схемасы бойынша жүргізіліп  жатқан талдау уақытылы есеп айрысу мүмкіндіктері  бойынша  қаржылық жағдайды толығымен  көрсетеді.

 

3.1 Бюджетпен,  жабдықтаушылар және мердігерлермен

есеп айырысу есебі.

Шаруашылық субъектілердің бухгалтерлік есебінде міндеттемелер екіге бөлінеді: ұзақ мерзімдік және қысқа мерзімдік міндеттемелер болғандықтан біз осыны ғана қарастырамыз. Қысқа мерзімді міндеттемелер дегеніміз, ағымдағы міндеттемелер:

• Кредиторлық қарыздар
• Бюджеттік қарыздар
• Аяқ асты болатын жағдайға есептелген төлемдер.

Кредиттер 30 пассивті шотты «Кредиттер» деген шотта жүргізіп есептеледі. Оның ішінде 3010 шот «Банк мекемелердің қарыздары», 3020 шот «Банктен тыс мекемелердің қарыздары», 3050 шот «Өзге де қарыздар».

3010 шоттың ішінен тағы екі субшот ашылуы мүмкін:

• 3010/1 «Қысқа мерзімдегі банк мекемелердің қарыздары»
• 3010/2 «Ұзақ мерзімді банк  мекемелердің қарыздары»

 

4 кесте. Кредитке байланысты шоттар корреспонденцясы

Шаруашылық операция	Дебет	Кредит
Кредит есеп шотқа түссе	1010	3010
Кредиттің есебінен сатушыларға аударғанда басқаларға аударғанда қосалқы серіктестіктерге	4110 4240 3190	4110 4010 4010
Кредитті қайтарғанда	4010	1010
Кредит пайыздың есептегенде Пайызды төлегенде	7310 4160	4160 4010

 

Бухгалтерия 4010 шоттың аналитикалық есебін қысқа және ұзақ мерзімді кредиттердің айдың басындағы, аяғындағы қалдықтары. Дебеттік және кредиттік айналымы көрінуі керек.