Кәсіпорынның қаржылық жағдайын талдау

Кәсіпорын жоғары немесе төмен дәрежеде өтімді болуы мүмкін, себебі ағымдағы активтердің құрамына әртекті төлем қаражаттары кіреді, бұлардың ішінде қысқа мерзімді міндеттемелерді жабуға арналған оңай өткізілетін де, қиын өткізілетін де қаражаттар болады. Қарастырылған жүйедегі маңыздылары болып үш көрсеткіш саналады: абсолюттік өтімділік коэффициенті, жабудың аралық коэффициенті және жабудың жалпы коэффициенті. Олар туралы төмен-де айтылады.

Кәсіпорынның перспективті төлем қабілеттігін анықтау анықтау  үшін кә-сіпорын активіндегі ақша қаражатына айналдыра алатын жылдамдық және да-йындықты сипаттайтын өтімділіктің статистикалық көрсеткіштері кеңінен қол-данылады.

Жоғары көрсетілген  мәліметтерді негіздей отырып «Қазақфильм» АҚ-ның таза айналым капиталы 2009 жылы қалыпты болып, 2010 жылы бірнеше есеге артқан, яғни айналым қаражаттары жеткілікті. Ағымдағы өтімділік коэффициенті   2010 жылы өскен, яғни қысқа мерзімді міндеттемелерді өтеуге қажетті ағымдағы активтердің жеткілікті екенін көріге болады. Мерзімді өтімділік коэффициенті және абсолютті өтімділік коэффициенті 2010 жылы арта түскен. Сырттан қаражат тарту коэффициенті жылдан жылға төмендеген, яғни бұл шаруашылық субъектісінің несиені қайтару қабілеттілігі біршама жоғары деп айтуға болады.

 

 

2.3 «Қазақфильм»  АҚ-ның қаржылық тұрақтылығын, табысты-лығын және қызметтерінің іскерлік белсенділігін талдау

 

Қаржылық тұрғыдан тұрақты  кәсіпорын деп келесі шарттарға  жауап беретін кәсіпорындарды айтамыз:

• Активтерге,соның ішінде негізгі қорларға, бейматериалдық активтерге, айналым қаражаттарына жұмсалған қаражаттарын өзінің меншікті қаражаттарының есебінен өтеуге қабілетті кәсіпорын;
• Себепсіз дебиторлық, кредиторлық қарыздарға жол бермейтін кәсіпорын;
• Өзінің мойнына алған міндеттемелерін уақытында орындай алатын кәсіпорын.

 «Қазақфильм» АҚ-ның бухгалтерлік балансының мәліметтері негізінде (3-қосымша) 2010 жылы 2 913 711 мың теңгеге ұлғайған немесе 49,29%-ға өскен. Оның ішінде негізгі қорлар 2010 жылы 2009 жылмен салыстырғанда 1 730 282 мың теңгеге немесе 195,15% өскен. Бұл өсудің себебі 2010 жылы мәтінді дыбыстау студиясы, фильмдердің түс коррекциясы, заманауи бейне монтаж бөлмелері, компьютерлік графика аппараты, DOLBY жүйесіндегі фонограммалар көшірмесі студиясы, фильмдерді қосалқы дыбыстандыру студиялары жұмысы іске қосылды. Заманауи сандық кинотүсірілім камералары және операторлық техникасымен жабдықталды. Киностудияны модернизациялау жобасы нәтижесінде киностудия тарихында алғаш рет пост-өндірістің толық технологиялық циклы қалыптастыру негізінде жаңа қорлармен жабдықталды. Дебиторлық қарыздары 2010 жылы 2009 жылмен салыстырғанда 96 783 мың теңгеге немесе 259,58% артқан. Негізгі артуының себебі жалгерлердің уақытылы қарыздарын өтемеуінен, сонымен қатар бас смета негізінде 2011 жылға өтетін ауыспалы кинофильмдерді өндіру қызметіне кеткен продюсерлік компанияларының дебиторлық қарыздары.

 

Кесте 7

«Қазақфильм» АҚ-ның  активтері*

 

Активтер	2009 (мың.тенге)		2010(мың.тенге)
	Жыл басы	Жыл соңы	Жыл басы	Жыл соңы
І. Қысқа мерзімді активтер
Ақша қаражат	17 217	677 417	677 417	1 325 274
Қысқа мерзімді қаржылық инвестиция	-	-	-	-
Қысқа мерзімді дебиторлық берешек	42 370	37 285	37 285	134 068
Қорлар	1 766 899	886 648	886 648	2 616 930
Ағымдағы салық активтері	69 292	101 740	101 740	144 448
Сатуға арналған ұзақ мерзімді активтер	-	-	-	-
Басқа қысқа мерзімді активтер	142 759	1 683 854	1 683 854	1 465 397
Қысқа мерзімді активтер жиынтығы	2 038 537	3 386 944	3 386 944	5 686 117
II.Ұзақ мерзімді активтер
Ұзақ мерзімді қаржылық инвестиция	-	-	-	-
Ұзақ мерзімді дебиторлық берешек	80	66	66	66
Үлестік қатысу әдісімен есептелетін  инвестиция	-	-	-	-
Инвестициялық жылжымайтын мүлік	13	-	-	984
Негізгі құралдар	452 071	2 486 764	2 486 764	3 026 389
Биологиялық активтер		-	-	-
Бағалау активтер		-	-	-
Материалдық емес активтер		37 284	37 284	37 284
Кейінге қалған салық активтер		-	-	-
Басқа ұзақ мерзімді активтер	106 535	-	-	73 929
Ұзақ мерзімді активтер жиынтығы	558 699	2 524 114	2 524 114	3 138 652
БАЛАНС (строка 100 + строка 200)	2 597 236	5 911 058	5 911 058	8 824 769

 * «Қазақфильм» АҚ-ның 2010 жылдың қаржылық есебінің мәліметтері негізінде есептелген

 

7-кестенің мәліметтері негізінде АҚ активтерінің өсу қарқынын анықтауға болады:

А=((НҚ_ЖС+АА_ЖС)/(НҚ_ЖБ+АА_ЖБ))*100-100

А - кәсіпорын активтерінің талдау мерзіміндегі өсу қарықыны;

НҚ_ЖС - жыл соңындағы негізгі қорлар;

АА_ЖС - жыл соңындағы ағымдағы активтер;

НҚ_ЖБ - жыл басындағы негізгі қорлар;

АА_ЖБ – жыл басындағы ағымдағы активтер.

2009 жыл А =(2 486 764  + 101 740)/( 452 071  + 69 292)*100-100= 2 588 504/521 363*100-100=396,49

2010 жыл А = (3 026 389  + 144 448)/ (2 486 764  + 101 740) *100-100=3 170 837 / 2 588 504*100-100=22,50

Кәсіпорынның нақты  активтерінің өсу қарқыны бұл  кәсіпорынның мүлкі мен айналымда пайдаланатын қаражаттардың жыл көлеміндегі өзгерту динамикасын анықтайды.

 

Кесте 8

АҚ ның қаржылық тұрақтылығын талдау*

 

Қаржылық нәтиже көрсеткіштері	2009 (мың.тенге)		2010(мың.тенге)
	Жыл басы	Жыл соңы	Жыл басы	Жыл соңы
Меншікті қаражаттардың көздері	2 672 117	2 672 605	2 672 605	3 606 431
Негізгі қорлар және басқа да айналымнан тыс активтер	558 699	2 524 114	2 524 114	3 138 652
Айналым қаражаттарының меншікті көздерінің болуы (Мк)	2 113 418	148 491	148 491	467 779
Ұзақ мерзімді несиелер және қарық құжаттары	0	0	0	0
Кәсіпорынның қосалқы қорлары  мен шығындарын қалыптастырудың  меншікті және ұзақ мерзмді көздерінің болуы (МҰМк)	2 113 418	148 491	148 491	467 779
Қысқа мерзімді несиелер және қарыз  қаражаттары	0	0	0	0
Кәсіпорынның қосалқы қорлары мен шығындарын қалыптастырудың негізгі көздерінің жалпы шамасы (ЖНк)	2 113 418	148 491	148 491	467 779
Кәсіпорынның қосалқы қорлары  мен шығындарының жалпы шамасы	1 766 899	886 648	886 648	2 616 930
Меншікті айналым қаражаттарының артылған бөлігі немесе тапшылығы (Мк")	346 519	-738 157	-738 157	-2 149 151
Кәсіпорынның қосалқы қорлары  мен шығындарын қалыптастырудың  меншікті және ұзақ мерзмді көздерінің артылған бөлігі	346 519	-738 157	-738 157	-2 149 151
Кәсіпорынның қосалқы қорлары  мен шығындарын қалыптастырудың негізгі көздерінің жалпы шамасының артылған бөлігі немесе тапшылығы (ЖНк")	346 519	-738 157	-738 157	-2 149 151

 * «Қазақфильм» АҚ-ның 2010 жылдың қаржылық есебінің мәліметтері негізінде есептелген

 

1. Егер кәсіпорынның Мк", ЖНк", МҰМк<0 болса,онда бұл кәсіпорын қаржылық тұрғыдан дағдарысқа ұшыраған деген қорытынды жасауға болады;
2. Егер осы 3 көрсеткіштің 2-уі<0 болып, 1-уі >0 болса, онда бұл кәсіпорынның қаржылық тұрақтылығы нашар;
3. Егер осы 3 көрсеткіштің 1-уі<0 болып, 2-уі >0 болса, онда бұл кәсіпорынның қаржылық тұрақтылығы орташа;
4. Егер осы 3 көрсеткіш>0 болса, онда бұл кәсіпорынның қаржылық тұрғыдан тұрақты кәсіпорын болып табылады.

8-кестеден көріп отырғанымыз  АҚ-ның қаржылық тұрақтылығы нашар екендігі.

Талдау жүргізушінің келесі әрекеті баланс активінің құрылу көздерін талдау болады. Бұл кезде кәсіпорын мүлкінің келіп түсуі, оны сатып алу және оны құрылуы да, кәсіпорынның өзінің де, қарызға алынған капиталдың да есебінен жүргізілуі мүмкін екендігін есте сақтау керек. Ал меншікті капитал мен қарызға алынған капиталдың арасындағы қатынас оның қаржылық тұрақтылығын көрсетеді.                                                                                                                        

Нарық қатынасы жағдайында кәсіпорынның қызметі және оның дамуы көбіне өзін-өзі қаржыландырумен, яғни меншікті капиталдың көмегімен жүзеге асырылады. Тек ол капитал жетпегенде ғана шеттен капитал тартылады. Бұл кезде қиын болса да сырттан тартылған капиталдан қаржылық тәуелсіздік аса маңызды орын алады, бірақ онсыз әрине мүмкін емес. Сондықтан да қаржылық есеп берудің ағымдағы активтерінің құрастырылу көздерін шектеу керек. Оның ең аз бөлігі өндірістік бағдарламаны қамтамасыз ету үшін  өзінің кейбір кезең-дерінде ағымдағы активтерге әдеттегіден жоғары, яғни қосымша қажеттілік ту-ғанда, ол банктердің қысқа мерзімді несиелерімен және коммерциалық несиеле-рімен жабылады.                                                                                                            

Активтердің қорлану  көздерін талдау кезінде меншікті және қатыстырылған капиталдың көрсетілген көлемі белгіленіп, есеп беру кезеңіндегі олардың өзгеру себептері анықталып, оларға баға беріледі. Бұл кезде өз меншігіндегі капиталға басты назар аударылады, себебі өз қаражаттарының қоры болуы оның қаржылық тұрақтылығының барлығын көрсетеді.                                      

Меншікті капиталдың көлемін ғана анықтап қоймай, сонымен бірге капиталдың жалпы сомасындағы оның үлес салмағын да анықтау маңызды. Бұл көрсеткіш арнайы әдебиеттерде әр түрлі атпен берілген (тәуелсіздік коэффициенті, автономдық коэффициенті), бірақ оның мәні бір ғана - бұл коэффициентке қарап кәсіпорын сырттан тартылған қаржыдан қаншалықты тәуелсіз екендігін және өз қаражатын қаншалықты жұмсай алатынын көруге болады. Бұл коэффициенттің өсуі кәсіпорынның қаржылық тәуелсіздігі жоғары екендігін көрсетсе, алдағы уақытта қаржылық қиындықтардың азаятындығын көрсетеді.                                                                                                                            

Батыс экономистері тәуелсіздік  коэффициентінің неғұрлым жоғары деңгейде болғаны дұрыс деп санайды. Себебі бұл қаржы көздерінің тұрақты  құрылымын сақтауға мүмкіндік береді. Инвесторлар, несие берушілер дәл осындай құрылымды таңдайды, себебі ол кәсіпорынға өздерінің міндеттемелерінің кепілдігін жоғарылатады. Неғұрлым кәсіпорынның қаражаты көп болса, соғұрлым үздіксіз жұмыс қамтамасыз етіліп, нарық жағдайында алға шығуға көмектеседі. Сондықтан кәсіпкерлер әр түрлі резервтерді құру жолымен және жарғылық қорға бөлінбеген табысты тікелей қосу арқылы өзіндік капиталды көбейтуге тырысады.                                                                                                

Қаржылық талдаудан  кітаптардың бірқатар авторлары инвесторлар мен несие берушілерді қамтамасыз ететін, меншікті капиталдың оның жалпы сомасы-на қатынасының ең аз мәні 0,6 болып табылады деп есептейді [21,22].                        

А.Д.Шеремет, А.М.Ковалев; В.П.Привалов, О.В.Ефимова және тағы басқалар бұл көрсеткіштің 0,5 деңгейдегі мәні кәсіпорынның барлық міндеттемелерін өз қаражатымен жабуды қамтамасыз ете алатын ең теменгі көрсеткіш бола алады [2,18,6] деп санайды.                                                                                            

АҚШ және Еуропа елдерінде тәуелсіздік коэффиентінің жоғары жетерлік деңгейі болып, 0,5-0,6 тең болатын меншікті капиталдың баланс валютасына қатынасы саналады. Бұл жағдайда несие берушілердің тәуекелдігі төмен бола-ды: өз қаражаттарынан қалыптастырылған мүліктің жартысын сатып (қарызға алынған каражаттар салынған, екінші жартысы кейбір себептермен құнсыздан-ған болса да), кәсіпорын өзінің қарыз міндеттемелерін жабуына болады.                                                                                                            

Жабдықтаушылар мен  сатып алушылар арасындағы келісім-шарттық міндеттемелер қатаң сақталатын және фирманың атағына үлкен мән берілген нарықтық экономикасы дамыған елдерде тәуелсіздік коэффициентіне мұндай жоғары талаптарды қоймайды.                                                                                                                   

Жоғарыда келтірілген  меншіктік коэффициентін 0,5-0,6 деңгейінде шектеуді орындау,  қарызға берушілер  үшін ғана емес, кәсіпорынның өзіне де маңызды. Сондықтан талдаушыға, қаражат көздерін орналастырудың тиімділігін белгілеуге мүмкіндік беретін, құрылымына зерттеу жүргізіп баға беру қажет. Нарық жағдайында ол акпарат ішкі және сыртқы пайдаланушылармен жүзеге асырылады.